Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ελλάδας

pixabay / Devolk

(Μέρος Β’)

Στο πρώτο μέρος (https://www.freepen.gr/2022/12/blog-post_544.html) είδαμε τον ενεργειακό και τον ορυκτό πλούτο της Ελλάδας μας.

Ας συνεχίσουμε.

	Ελλάδα	Ολλανδία	Βέλγιο
Έκταση (τ.χλμ.)	131.957	41.543	30.528
Χερσαία σύνορα (χλμ)	1.228	1.027	1.385
Ακτογραμμή (χλμ)	13.676	451	66,5
Ψηλότερο σημείο (μ.)	2.918	321	694
Πληθυσμός (εκατ.)	10,72	17,44	11,69
ΑΕΠ / κεφαλή	31.736 €	51.049 $	41.283 $

Διατροφικός πλούτος

Η πατρίδα μας εκτός από την τεράστια ακτογραμμή (11^η στον κόσμο) και από 6 χιλιάδες νησιά, νησίδες και βραχονησίδες (εκ των οποίων κατοικούνται 227), διαθέτει και πλήθος μικρών και μεγάλων ορεινών όγκων (δέκα έχουν υψόμετρο άνω των 2.450 μέτρων), πολλές μεγάλες και μικρές λίμνες (δέκα έχουν έκταση από 37.688 τ.χλμ έως 96.513 τ.χλμ), καθώς και πολλούς μεγάλους και μικρούς ποταμούς (δέκα έχουν μήκος από 82 έως 297 χιλιόμετρα). Όσο για πεδιάδες, αυτές καλύπτουν το 1/5 της έκτασής της.

Τα στοιχεία αυτά προσδίδουν μία ιδιαιτερότητα στο γεωγραφικό της ανάπτυγμα και δημιουργούν κατά τόπους μικροκλίματα και ποικιλόμορφη βλάστηση. Για αυτό και ευδοκιμούν περίπου 6 χιλιάδες αυτοφυή είδη φυτών, εκ των οποίων τα 700 δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο, ενώ το 20% είναι αρωματικά ή φαρμακευτικά. Ως μέτρο σύγκρισης, στην Αγγλία ευδοκιμούν 800 είδη φυτών.

Κτηνοτροφία

Η Ελλάδα μας είναι πρώτη στην Ε.Ε. σε παραγωγή κατσικίσιου και πρόβειου γάλακτος. Κατέχει την πρώτη θέση σε πλήθος αιγών με μερίδιο 30% και τη δεύτερη σε πλήθος προβάτων με μερίδιο 14%. Επίσης, είναι η κορυφαία χώρα παγκοσμίως σε παραγωγή τυροκομικών προϊόντων από πρόβειο και κατσικίσιο γάλα, τα οποία και διακρίνονται για την ποιότητά τους. Ο λόγος; Τα βουνά και τα μικροκλίματα της Ελλάδας, που προσφέρουν πλούσια χλωρίδα με εξαίσια σε αρωματικά στοιχεία πολυποίκιλα βότανα, τα οποία αποτελούν την τροφή των ζώων μας. Το δε κατσικίσιο γάλα σε σχέση με το αγελαδινό, προκαλεί λιγότερες φλεγμονές στο ανθρώπινο στομάχι, είναι υποαλλεργικό, ενώ περιέχει περισσότερη ποσότητα πρωτεΐνης, ασβεστίου, καλίου και μαγνησίου.

Αυτές οι πρωτιές έχουν κατακτηθεί παρά το γεγονός ότι η ελληνική ύπαιθρος είναι πληθυσμιακά ερημωμένη, καθώς και εγκαταλελειμμένη σε υποδομές από το κράτος, το οποίο, όπως θα δούμε, δεν φέρεται και τόσο φιλικά απέναντι στην κτηνοτροφία.

Για αυτό, οι δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης της ελληνικής αιγοπροβατοτροφίας είναι τεράστιες, όπως και του δευτερογενή της τομέα, του βιομηχανικού κλάδου επεξεργασίας και μεταποίησης του γάλακτος σε γιαούρτια, τυριά, βούτυρο, κρέμες, επιδόρπια, ο οποίος προσδίδει οικονομική αξία στο αρχικό προϊόν, το γάλα. Δυνατότητες ανάπτυξης υπάρχουν και στην επεξεργασία προϊόντων κρέατος αιγών και προβάτων (αλλαντικά και λουκάνικα).

Την αξία της αιγοπροβατοτροφίας την περιέγραψε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, λέγοντας πώς άνευ τσοπαναραίων επανάσταση δε στεκόταν. Βέβαια, σήμερα θα πει κάποιος πως οι καιροί έχουν αλλάξει. Προσωπικά, θα διαφωνήσω. Άνευ τσοπαναραίων Ελλάδα δεν στέκεται. Το γιατί, θα το κατανοήσουμε αμέσως τώρα.

Οκτώ στα δέκα κιλά μοσχαρίσιου κρέατος και επτά στα δέκα κιλά χοιρινού κρέατος είναι εισαγόμενα. Στα δε αγελαδινά γαλακτοκομικά (γάλα, βούτυρο, γιαούρτια, τυροκομικά) είμαστε ελλειμματικοί κατά 50%. Η Γερμανία διαθέτει μερίδιο 15% επί του συνόλου των ελληνικών διατροφικών εισαγωγών, η Ολλανδία 14%, η Ιταλία 10%, η Γαλλία 9%, η Βουλγαρία 6%, η Δανία 4%, το Βέλγιο 4%.

Για να κατανοήσουμε την κρισιμότητα των μεγεθών, την πενταετία 2015-2019 η Ελλάδα εισήγαγε τρόφιμα ζωικής προέλευσης (κρέας, γάλα, τυριά, γαλακτοκομικά) αξίας 4,2 δις ευρώ από τις βασικές χώρες της Ε.Ε. (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία), ενώ αυτοκίνητα αξίας 3,4 δις ευρώ. Η ετήσια αξία του εισαγόμενου κρέατος ξεπερνά το 1 δις ευρώ, ενώ σε ετήσια βάση δαπανάμε πάνω από 4,5 δις ευρώ για εισαγωγές τροφίμων και ποτών.

Εκτός από την κρατική αδιαφορία, αρνητική επίδραση στον ελληνικό κλάδο των βοοειδών άσκησε και το καθεστώς της ποσόστωσης στην παραγωγή αγελαδινού γάλακτος από την Ε.Ε.. Για παράδειγμα, το έτος 2000 η Ελλάδα έλαβε δικαίωμα παραγωγής 630 χιλιάδες τόνους, αλλά η Γερμανία 27,7 εκατομμύρια τόνους. Η Γερμανία διέθετε 21 φορές περισσότερες αγελάδες από την Ελλάδα, αλλά πήρε 44 φορές περισσότερη ποσότητα. Όσον αφορά τις επιδοτήσεις γάλακτος, το 2007 η Ελλάδα έλαβε 4,9 εκατ. ευρώ, ενώ η Γερμανία 216 εκατ. ευρώ. Πάλι υπέρ-διπλάσιο ποσό ανά ζώο σε σχέση με την Ελλάδα. Εκτός αυτού, η Γερμανία εισέπραττε χρήματα και από το αγελαδινό γάλα, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το κρέας που μας πούλαγε, αφού η Ε.Ε. δεν μας άφηνε να παράγουμε όσο γάλα χρειαζόμαστε, άρα και να έχουμε περισσότερα βοοειδή και συνεπώς και περισσότερο μοσχαρίσιο κρέας. Κατά τα άλλα, κατά ορισμένους, οι Γερμανοί πληρώνανε (και πληρώνουνε) τους Έλληνες…

Κατόπιν αυτών, το 2020 οι ζωικές μονάδες στην πατρίδα μας ήταν μειωμένες κατά 19% σε σχέση με το 2009. Η Ελλάδα μας, διαθέτει, πλέον, μόλις το 0,5% των χοίρων και το 0,7% των βοοειδών της Ε.Ε., όταν η Ισπανία έχει το 24% (πρώτη στην Ε.Ε.) και το 9% (τέταρτη στην Ε.Ε.) αντίστοιχα, καθώς και το 25% των προβάτων (δεύτερη στην Ε.Ε.) και το 23% των αιγών (δεύτερη στην Ε.Ε.). Πρώτη χώρα στην Ε.Ε. σε αγελάδες είναι η Γαλλία με μερίδιο 23%, ενώ στους χοίρους έρχεται τέταρτη με 9%, πίσω από την Δανία η οποία έχει το 10%. Η Γαλλία διαθέτει και μερίδιο 12% στα πρόβατα και στις κατσίκες. Η Γερμανία κατατάσσεται δεύτερη τόσο στις αγελάδες με μερίδιο 17%, όσο και στους χοίρους με 15%.

Προφανώς, οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, οι Ισπανοί, οι Δανοί και οι άλλοι Ευρωπαίοι είναι βλάκες που φροντίζουν για τη διατροφική επάρκεια των χωρών τους και όχι για «start ups» όπως οι εγχώριοι κυβερνώντες, οι οποίοι προσφέρανε έως 100 χιλιάδες ευρώ μη επιστρεπτέα επιδότηση σε αυτού του τύπου τις «νεοφυείς» επιχειρήσεις, αλλά ψίχουλα στους κτηνοτρόφους μας.

Αυτά, μάλιστα, συμβαίνουν ενώ έχουμε και πρωθυπουργό «αγρότη». Ο τωρινός πρωθυπουργός αιτείται εδώ και δέκα χρόνια αγροτική ενίσχυση (ΟΣΔΕ). Μάλιστα, μόνο για τα δύο τελευταία έτη φέρεται να έχει λάβει 8.500 ευρώ σε αγροτικές επιδοτήσεις για τις εκτάσεις που «καλλιεργεί». Άραγε, να γελάσει ή να κλάψει κανείς; Προσωπικά, θυμώνω.

Αλλά τι μπορεί να κάνει ο καθένας μας; Να προτιμάει προϊόντα που έχουν σήμανση προέλευσης πρώτης ύλης «Ελλάδα» και παράγονται από εταιρείες ελληνικών συμφερόντων. Γιατί αν ψάξει κανείς, είναι πιο γευστικά και πιο θρεπτικά από τα εισαγόμενα ή με εισαγόμενη πρώτη ύλη ή πολυεθνικών συμφερόντων. Συνήθως είναι και πιο ακριβά, αλλά το επιπλέον κόστος αποσβένεται, αφού τα χρήματά μας μένουν εντός Ελλάδας, που σημαίνει ότι «επιστρέφουν» στην τσέπη μας.

Πτηνοτροφία

Η Ελλάδα, λόγω μορφολογίας εδάφους, διαθέτει τη δυνατότητα διαφοροποίησης προς την πτηνοτροφία ελευθέρας βοσκής, τόσο για κρέας όσο και για αυγά, που είναι πιο θρεπτικά και υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Αλλά το κράτος αδιαφορεί να στηρίξει αυτή την επιλογή. Είπαμε, κοιτάμε μόνο start ups.

Η αυτάρκεια της πατρίδας μας σε κρέας πουλερικών άγγιζε το 82% το 2010, αλλά το 2020 έπεσε στο 75%. Στην Ε.Ε. ο βαθμός αυτάρκειας ξεπερνάει το 100%. Πρώτη χώρα σε παραγωγή είναι η Πολωνία με μερίδιο 15% και ακολουθούν Γαλλία με 13%, Ηνωμένο Βασίλειο με 12%, Γερμανία με 11%, Ισπανία με 11% και Ιταλία με 9%. Η Ελλάδα κατέχει μόλις το 1,4% της παραγωγής της Ε.Ε. Άρα τα περιθώρια ανάπτυξης για τη χώρα μας είναι σημαντικά.

Τα προβλήματα του κλάδου είναι οι παράνομες ελληνοποιήσεις εισαγόμενων κρεάτων, το κόστος σίτισης, η φορολογία, ο υψηλότοκος τραπεζικός δανεισμός, καθώς και ο συγκεντρωτισμός στον κλάδο των υπεραγορών τροφίμων, ο οποίος πιέζει τις τιμές και τις πληρωμές των πολυάριθμων παραγωγών. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μέση τιμή παραγωγού στην Ε.Ε. κυμαινόταν στα 1,75 ευρώ το κιλό, ενώ την ίδια στιγμή στην Ελλάδα στα 1,10-1,20 ευρώ. Προβλήματα που άπτονται κρατικής μέριμνας, η οποία απουσιάζει.

Γεωργία

Η πατρίδα μας είναι 3^η χώρα στον κόσμο σε παραγωγή ροδάκινου, 3^η σε παραγωγή ελαιολάδου, 5^η σε παραγωγή ακτινιδίων. Στην Ε.Ε., είναι 1^η σε παραγωγή βαμβακιού, 1^η σε φιστίκια (6^η στον κόσμο), 3^η σε αμύγδαλα, 4^η σε καπνό, 4^η σε ρύζι (αλλά εισάγουμε κάποιες ποικιλίες). Επίσης, έχουμε μεγάλη παραγωγή σε πορτοκάλια, σταφύλια, πεπόνια, καρπούζια, σκληρό στάρι και κρασί.

Σε μία σειρά από άλλα αγροτικά προϊόντα, όπως μήλα, τομάτα, κριθάρι, καλαμπόκι, αχλάδια, έχουμε αρκετή παραγωγή, αλλά όχι τόση ώστε να καλύπτουμε τις ανάγκες μας. Το κυριότερο, σε μαλακό στάρι, με το οποίο γίνεται το ψωμί, είμαστε ελλειμματικοί κατά 90%. Δυνατότητες υπάρχουν για να αποκτήσουμε επάρκεια και σε αυτά τα αγαθά, αλλά το κράτος αδιαφορεί να στηρίξει την παραγωγή τους.

Σόγια

Μετά από συνεργασία της γαλακτοβιομηχανίας ΔΕΛΤΑ, του Γεωπονικού πανεπιστημίου Αθηνών και του Ινστιτούτου ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, υπό τους Β.Κοτσάμπαση, Γ. Συμεών και Γ. Ζέρβα, εκπονήθηκε μελέτη για την καλλιέργεια μη γενετικά τροποποιημένης σόγιας και κτηνοτροφικού κουκιού στην Ελλάδα. Η σόγια αποτελεί την κυριότερη ζωοτροφή παγκοσμίως και η χώρα μας είναι άκρως ελλειμματική, όπως και η Ε.Ε.. Η μελέτη έδειξε ότι η καλλιέργεια σόγιας είναι εφικτή στη χώρα μας και μάλιστα με ικανοποιητικές αποδόσεις. Μέχρι στιγμής, δεν έχει ληφθεί καμία κρατική απόφαση για την προώθηση της καλλιέργειας, που θα επέφερε α) αντικατάσταση της εισαγόμενης μεταλλαγμένης σόγιας, β) δημιουργία επιπλέον αγροτικού εισοδήματος και γ) μείωση του ελλείμματος στο πολύπαθο ισοζύγιο τρεχουσών μας συναλλαγών.

Λούπινο

Αποτελεί τη δεύτερη σε περιεκτικότητα πρωτεΐνης ζωοτροφή, μετά τη σόγια. Η καλλιέργειά του εγκαταλείφθηκε στην πατρίδα μας εδώ και τέσσερις δεκαετίες, για χάρη της εισαγόμενης μεταλλαγμένης σόγιας. Αντίθετα, η Γερμανία, το Βέλγιο και η Ολλανδία, που διαθέτουν ισχυρή κτηνοτροφία, συνέχισαν την καλλιέργειά του και παράγουν 200 χιλιάδες τόνους ετησίως. Το ελληνόφωνο κράτος απουσιάζει και εδώ.

Τυρόγαλο ως ζωοτροφή

Το τυρόγαλο είναι το υπόλειμμα από τη διαδικασία της τυροκομίας, το οποίο μέχρι πρόσφατα χαρακτηριζόταν απόβλητο. Τελευταία, έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία ως ζωοτροφή και ιδιαίτερα σε χοίρους. Ο μεγάλος αριθμός τυροκομείων της πατρίδας μας θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για τη μετατροπή ενός σε μεγάλες ποσότητες «απόβλητου» σε τροφή για τα ζώα μας, προσφέροντας ένα επιπλέον έσοδο στις τυροκομικές επιχειρήσεις, μα κυρίως συνεισφέροντας στην ποιότητα σίτισης των ζώων και στη μείωση του κόστους διατροφής των ζώων για τους κτηνοτρόφους.

Δενδρώδης μηδική ως ζωοτροφή

Ένα από τα κύρια κτηνοτροφικά φυτά στην αρχαία Ελλάδα. Θα μπορούσε να οργανωθεί πρόγραμμα φύτευσης σε βοσκότοπους και χωράφια, ώστε να προστεθεί στη διατροφή-βόσκηση των ζώων, αλλά η παρέμβαση του κράτους πάλι απουσιάζει. Είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες και υδατάνθρακες. Επίσης, θωρείται πολύ καλό μελισσοκομικό φυτό.

Μουριά ως ζωοτροφή

Άλλη μία εξαιρετική εναλλακτική ζωοτροφή, ειδικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, που υπάρχει μειωμένη βοσκήσιμη ύλη. Ευδοκιμεί πανεύκολα στην Ελλάδα, δεν χρειάζεται νερό και έχει υψηλή περιεκτικότητα πρωτεϊνών και αμινοξέων. Τα ζώα τρελαίνονται με τη γεύση της. Χρησιμοποιείται εκτεταμένα ως ζωοτροφή στην Ινδία και στην Ιαπωνία. Στην Ελλάδα, απουσιάζει παντελώς η κρατική παρέμβαση και σε αυτό το θέμα.

Αλιεία

Όπως αναφέραμε, η πατρίδα μας διαθέτει την 11^η μεγαλύτερη ακτογραμμή παγκοσμίως και 6 χιλιάδες νησιά, νησίδες και βραχονησίδες. Ενώ αποτελεί ιδανικό τόπο για αλιεία, τα τελευταία χρόνια ο κλάδος συρρικνώθηκε δραματικά. Το 2002 διαθέταμε 347 μηχανότρατες, 342 γρι-γρι και 375 βενζινότρατες, αλλά το 2021 «κατορθώσαμε» να έχουμε 235 μηχανότρατες, 224 γρι-γρι και 208 βενζινότρατες. Το 2002 αλιεύθηκαν 91 χιλιάδες τόνοι, ενώ το 2021 58 χιλιάδες τόνοι. Τεράστια ζημιά έχει κάνει το πρόγραμμα επιδότησης για διάλυση αλιευτικών σκαφών από την Ε.Ε., στο οποίο οι εγχώριες κυβερνήσεις δεν προέβαλαν αντίσταση, ούτε παρουσίασαν αξιόλογη εναλλακτική πρόταση.

Υδατοκαλλιέργειες – Ιχθυοπαραγωγή

Τα προηγούμενα χρόνια ο κλάδος αναπτύχθηκε με ικανοποιητικούς ρυθμούς. Το 2002 η παραγωγή ανερχόταν κοντά στους 88 χιλιάδες τόνους και το 2021 έφτασε τους 143 χιλιάδες τόνους. Με τη διαφορά ότι οι δύο από τις τρεις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου ανήκουν πλέον σε ξένα χέρια, καθώς οι ελληνικές γονάτισαν από τον υπέρμετρο δανεισμό και το υψηλό τραπεζικό κόστος, με αποτέλεσμα να αναγκαστούν να πουληθούν και μάλιστα με χαμηλό τίμημα.

Επίμετρο

Ο κορυφαίος αναξιοποίητος πλούτος της πατρίδας μας δεν είναι υλικός. Είναι οι άνθρωποι που την κατοικούν. Που συγκροτούν έναν λαό εξαίσιο, αρχοντικό, φιλόξενο, μεγαλόκαρδο, πολυμήχανο, θρησκευόμενο. Που συνθέτουν ένα έθνος ανάδελφο, δηλαδή που δεν υπάρχει όμοιό του.

Εμείς, οι Έλληνες.

Κωνσταντίνος Μαργέλης

Άγιος Πέτρος, Λευκάδας, 3 Φεβρουαρίου 2023

www.eksadaktylos.gr

Σημείωση

Η σειρά των δύο άρθρων αφιερώνεται στη μνήμη του Σωτήρη Σοφιανόπουλου, το έργο του οποίου έχει καταγράψει ο Δρας Χρήστος Μαλτέζος στο βιβλίο του «Σωτήρης Σοφιανόπουλος. Ιδιοκτήτης της ΧΡΩΠΕΙ και οραματιστής Ενδογενούς Παραγωγικής Ανάπτυξης».

Ήταν ο τελευταίος ιδιοκτήτης της βιομηχανίας χημικών και φαρμάκων ΧΡΩΠΕΙ, η οποία το 1980 εντάχθηκε στις προβληματικές επιχειρήσεις, εξαιτίας των πανωτοκίων, της επέκτασης σε δραστηριότητες από τις οποίες το κράτος της τράβηξε το χαλί κάτω από τα πόδια, καθώς και της πολύχρονης καθήλωσης των τιμών των προϊόντων της από το κράτος, σε αντίθεση με εκείνες των εισαγόμενων. Και έκτοτε, οι εισαγωγές φαρμάκων ανθίσανε.

Το 1977 ο Σοφιανόπουλος παρήγαγε πετρέλαιο στη θέση Κερί της Ζακύνθου και παρόλο που είχε λάβει κρατικές άδειες τον σταματήσανε. Το πετρέλαιο της περιοχής είναι γνωστό από την εποχή του Ηροδότου, αλλά μέχρι και σήμερα δεν έχει βγει (και όχι μόνο εκεί). Εκτός … όποτε γίνεται σεισμός: https://www.ethnos.gr/greece/article/2362/gemathpetrelaiohzakynthosmetatonseismopics. Οι εισαγωγές αργού πετρελαίου καλύπτουν τις ανάγκες μας σε ποσοστό 99%.

Προς το τέλος της δεκαετίας του 1970 κατασκεύασε στην Αυλίδα το πρώτο ελληνικό εργοστάσιο παραγωγής πρωτεϊνούχων αλεύρων υψηλής περιεκτικότητας σε οξέα, αλλά το κράτος απαγόρευσε την λειτουργία του με αιτιολογία την μόλυνση του περιβάλλοντος και του αντιπρότεινε την (αντιοικονομική) μεταφορά του στο Βόλο (εκεί δεν θα μόλυνε…). Στο μεταξύ, μία ξένη εταιρεία εγκαθιστούσε παρόμοιο εργοστάσιο στη Θήβα.

Εισήλθε στον τομέα της πολεμικής βιομηχανίας, παράγοντας σημαντικό πολεμικό υλικό, το οποίο έμεινε στα αζήτητα από το κράτος (τυφέκιο, βαλλιστικούς πυραύλους, τορπιλακάτους και όχι μόνο). Η πολεμική βιομηχανία της Ελλάδος δεν ευδοκίμησε, σε αντίθεση με τις εισαγωγές οπλικών συστημάτων.

Είχε αποδείξει εδώ και πάρα πολλά χρόνια ότι η σόγια ευδοκιμεί στην Ελλάδα, αλλά οι κρατικοί φορείς τον αγνοούσαν, ενώ οι εισαγωγές μεταλλαγμένης σόγιας αυξάνονταν.

Υπήρξε ο πρωτεργάτης της αποκάλυψης της υπόθεσης των «πανωτοκίων», ίσως, του μεγαλύτερου οικονομικού σκανδάλου στην ιστορία του ελληνικού κράτους. Το μέγεθος της οικονομικής και κοινωνικής ζημιάς του οποίου αποσιωπήθηκε και συνεχίζει να αποσιωπάται. Μάλλον, γιατί τα πανωτόκια με ορισμένες νομοθετικές «διορθώσεις» συνεχίζουν να υφίστανται. Με συνέπεια χιλιάδες επιχειρήσεις και περιουσιακά στοιχεία Ελλήνων να χάνονται και να καταλήγουν σε ξένα χέρια μέσω πλειστηριασμών.

Ήταν ιδρυτής και πρόεδρος του κόμματος «Ελληνισμού».

Το πολιτικό κατεστημένο τον χαρακτήριζε «γραφικό». Προφανώς, γιατί έκανε τέσσερα «λάθη»: Έψαχνε την αλήθεια, ήταν δημιουργικός, ήταν ειλικρινής και αγαπούσε την Ελλάδα.

Στον παρακάτω διαδικτυακό σύνδεσμο μία συνέντευξή του στο τηλεοπτικό σταθμό Seven X: https://www.youtube.com/watch?v=iECvLxI080M

Ο ίδιος, με δάκρυα στα μάτια, αναρωτιόταν: «Προδότες ή Ηλίθιοι;»

Πηγές:

https://www.ot.gr/2022/10/19/agro/zootrofes-proteinetai-i-strofi-se-sogia-kai-ktinotrofiko-kouki/

https://www.ypaithros.gr/ellada-2020-xora-diatrofiki-omiria/

https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/oikonomia/trofima-pota-posa-dis-dapana-i-ellada-kathe-chronia-gia-isagoges/

https://www.ypaithros.gr/ellada-2020-xora-diatrofiki-omiria/

https://www.ot.gr/2022/05/17/agro/ee-i-ktinotrofia-se-arithmous-ti-deixnoun-ta-stoixeia-gia-tin-ellada/

https://www.statistics.gr/documents/20181/013a7c22-e094-777f-cf1d-255f8adefb46

https://www.dairynews.gr/2018/10/22/κυρίαρχη-η-ελλάδα-στο-κατσικίσιο-γάλα/

https://www.ypaithros.gr/ekdoseis/afieroma-aigoprobatotrofia/

https://www.imerisia.gr/oikonomia/22802_elliniko-giaoyrti-made-germany-plittei-tis-exagoges