Abdullah Bozkurt/Στοκχόλμη - nordicmonitor.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Η συμφωνία, που καταρτίστηκε με τη μορφή μνημονίου συμφωνίας (MoU) και υπογράφηκε στις 3 Οκτωβρίου 2022, στάλθηκε στο κοινοβούλιο για έγκριση από τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 10 Ιανουαρίου 2023. Τρεις ημέρες αργότερα, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου την έστειλε στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων για εξέταση και πιθανή έγκριση.
«Με το εν λόγω μνημόνιο κατανόησης ενθαρρύνεται η ανάπτυξη επιστημονικής, τεχνικής, τεχνολογικής, νομικής, διοικητικής και εμπορικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών στον τομέα των υδρογονανθράκων και κοινά έργα όπως η ανάπτυξη και χρήση πόρων υδρογονανθράκων και η έρευνα, πραγματοποιείται ανάπτυξη και παραγωγή χερσαίων και θαλάσσιων πόρων των δύο χωρών. Στοχεύει στην αύξηση της υπάρχουσας συνεργασίας με αυτά τα βήματα», είπε ο Ερντογάν στην επιστολή του προς το κοινοβούλιο, εξηγώντας τη σημασία της συμφωνίας.
«Επιπλέον, τονίζεται για άλλη μια φορά η σημασία της συνεργασίας μεταξύ των μερών και των εθνικών πετρελαϊκών εταιρειών», πρόσθεσε.
Η συμφωνία αναμένεται να περάσει τόσο από την επιτροπή όσο και τη γενική συνέλευση χωρίς προβλήματα και θα υπογραφεί σύντομα σε νόμο από τον Ερντογάν.
Η τετρασέλιδη συμφωνία στοχεύει συγκεκριμένα στην προώθηση της κοινής εργασίας από κρατικές εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου για την εκμετάλλευση των πόρων υδρογονανθράκων στη Λιβύη. Η Turkish Petroleum Corporation (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, TPAO), η εθνική εταιρεία πετρελαίου της Τουρκίας, θα είναι ο πρωταγωνιστής στην εφαρμογή της συμφωνίας, ενώ η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Λιβύης (NOC) δεσμεύεται να διευκολύνει τη συνεργασία όχι μόνο στη θάλασσα αλλά και στην στεριά.
Το πεδίο εφαρμογής της συμφωνίας είναι αρκετά ευρύ και περιλαμβάνει ορισμένες διατάξεις που παραμένουν ασαφείς. Καλύπτει όχι μόνο υφιστάμενα κοιτάσματα υδρογονανθράκων προς εκμετάλλευση, αλλά και μελλοντικά κοιτάσματα σε ξηρά ή υπεράκτια, σύμφωνα με το άρθρο 2, το οποίο καλύπτει μορφές συνεργασίας.
Στη συμφωνία κατονομαζόταν και η Turkish Petroleum International Company (TPIC), θυγατρική της TPAO που δραστηριοποιείται σε όλους τους τομείς της πετρελαϊκής βιομηχανίας. Η παράγραφος που ανέφερε την TPIC κάνει αναφορά σε απροσδιόριστες οντότητες που και οι δύο πλευρές ενδέχεται αργότερα να αποφασίσουν να συμπεριλάβουν στο πρόγραμμα συνεργασίας.
«Τα μέρη συμφωνούν να ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ της Turkish Petroleum Intemational Company (TPIC) ή/και των φορέων που ορίζονται από τα μέρη μέσω της διπλωματικής οδού στους τομείς του εμπορίου πετρελαίου και φυσικού αερίου, πετροχημικών προϊόντων και προϊόντων πετρελαίου», αναφέρει η έκτη παράγραφος του άρθρου. 2.
Αυτό σημαίνει πως ο Πρόεδρος Ερντογάν, γνωστός για την κατάφωρη κατάχρηση από την πλευρά τέτοιων συμφωνιών για να πλουτίσει τον εαυτό του και τους φίλους του σε σκοτεινές επιχειρηματικές συμφωνίες, θα έχει το ελεύθερο χέρι στον ορισμό εταιρειών, εργολάβων και υπεργολάβων για την εκτέλεση του Μνημονίου Συνεννόησης με την κρατική εταιρεία πετρελαίου της Λιβύης.
Η TPAO είχε κάποιες εργασίες έργου στη Λιβύη στο παρελθόν και μάλιστα ίδρυσε μια θυγατρική, την TP Libya Ltd., το Μάιο του 2013, η οποία διέκοψε τη λειτουργία της τον Αύγουστο του 2014 λόγω της αναταραχής στη χώρα. Εκκαθαρίστηκε το Νοέμβριο του 2016 και το υποκατάστημα της TPAO στη Λιβύη έκλεισε τον Απρίλιο του 2017. Με το νέο Μνημόνιο, η TPAO πρόκειται να επιστρέψει στη Λιβύη, ίσως με περισσότερη πολιτική υποστήριξη τόσο από Τούρκους όσο και από Λιβύους αξιωματούχους.
Η Τουρκία συμπεριέλαβε επίσης την κρατική Turkish Pipeline Corporation (BOTAŞ) στη συμφωνία, η οποία εγγυήθηκε πως και οι δύο χώρες θα υποστήριζαν έργα της BOTAŞ συμπεριλαμβανομένων των κοινοπραξιών στις οποίες συμμετέχει. Το ίδιο τέχνασμα παίζεται και σε αυτή τη διάταξη με την προσθήκη αναφοράς σε μη κατονομαζόμενες «οντότητες που ορίζονται από τα μέρη μέσω της διπλωματικής οδού». Η ασάφεια ανοίγει το δρόμο για την κυβέρνηση Ερντογάν να επεκτείνει τη συμφωνία χωρίς να φέρει καμία τροποποίηση στο κοινοβούλιο για έγκριση.
Το μνημόνιο συμφωνίας ισχύει για πέντε χρόνια και θα παραταθεί αυτόματα για άλλα πέντε, εκτός εάν ένα από τα μέρη θέλει να αποσυρθεί και ενημερώσει το άλλο μέρος τρεις μήνες πριν από τη λήξη. Σύμφωνα με το άρθρο 4, οποιαδήποτε εργασία γίνεται σε συνδυασμό με το Μνημόνιο Συνεννόησης διατηρείται εμπιστευτική, ακόμη και αν η συμφωνία τερματιστεί σε μεταγενέστερη ημερομηνία.
Η συμφωνία προκάλεσε κριτική στη Λιβύη καθώς και από περιφερειακές χώρες όπως η Αίγυπτος και η Ελλάδα. Η κύρια πρόκληση βασίζεται στον ισχυρισμό πως η απερχόμενη κυβέρνηση ενότητας στην Τρίπολη δεν έχει την εξουσία να υπογράψει διεθνείς συμφωνίες ή μνημόνια συμφωνίας. Η αντίπαλη ανατολική κυβέρνηση και το κοινοβούλιο της Λιβύης απέρριψαν το Μνημόνιο. Ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της Λιβύης Aguila Saleh, ο οποίος έχει υποστηρίξει εδώ και καιρό ότι η θητεία της κυβέρνησης με έδρα την Τρίπολη έχει λήξει, χαρακτήρισε τη συμφωνία «παράνομη και απαράδεκτη».
Οι εκλογές στη Λιβύη είχαν προγραμματιστεί για τις 24 Δεκεμβρίου 2021 σε σχέδιο υποστηριζόμενο από τον ΟΗΕ για την αντικατάσταση της προσωρινής κυβέρνησης, αλλά δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ λόγω εκτεταμένων διαφορών μεταξύ των αντιπάλων πλευρών στη Λιβύη, των συνεχιζόμενων ένοπλων συγκρούσεων και της παρουσίας ξένων στρατευμάτων.
Η υπό την ηγεσία του ΟΗΕ διαδικασία για μια πολιτική επίλυση της λιβυκής αναταραχής, που ονομάζεται οδικός χάρτης του 2020 για την προπαρασκευαστική φάση μιας συνολικής λύσης, αναφέρει στο άρθρο 10 ότι η μεταβατική κυβέρνηση ενότητας δεν θα εξετάσει τυχόν νέες ή προηγούμενες συμφωνίες ή αποφάσεις με τρόπο που βλάπτει την σταθερότητα των εξωτερικών σχέσεων του λιβυκού κράτους ή επιβάλλει μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις. Οι επικριτές του μνημονίου συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης λένε πως η λιβυκή κυβέρνηση παραβίασε αυτό το άρθρο με τη συμφωνία για τους υδρογονάνθρακες, καθώς επιβάλλει μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις στη Λιβύη.
Η τουρκική και η λιβυκή κυβέρνηση υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι η μεταβατική κυβέρνηση έχει την πλήρη εξουσία να συνάψει μνημόνια συμφωνίας με άλλα κράτη. Επισημαίνουν επίσης πως η Λιβύη έχει συνάψει πολυάριθμα μνημόνια συνεργασίας με άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η συμφωνία για τους υδρογονάνθρακες φέρεται να αποτελεί αντικείμενο αμφισβήτησης στα δικαστήρια της Λιβύης για διάφορους λόγους, όπως η έλλειψη εμπειρίας τουρκικών εταιρειών στη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου και μια ρήτρα εμπιστευτικότητας που φέρεται να παραβιάζει τη διαφάνεια που απαιτείται για τους λιβυκούς ελέγχους νομιμότητας.
Η θεμελιώδης πρόκληση για το Μνημόνιο προέρχεται από την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο, τις τρεις χώρες που έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους στη συμφωνία του 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της πρώην Λιβυκής Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων. Αν και το νέο Μνημόνιο δεν έκανε αναφορά στη συμφωνία του 2019, η διατύπωση στο προοίμιο υπενθύμισε σιωπηρά τη συμφωνία λέγοντας ότι και οι δύο χώρες «γνωρίζουν πως μια τέτοια συνεργασία είναι πιθανό να ενισχύσει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών» και ότι επιθυμούν «να αναπτυχθούν περαιτέρω υφιστάμενες σχέσεις στον τομέα των υδρογονανθράκων».
Η Τουρκία και η Ελλάδα έχουν αντικρουόμενες διεκδικήσεις στην ανατολική Μεσόγειο και οι δύο πλευρές κατηγορούν η μία την άλλη για παραβίαση των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων για τον καθορισμό αποκλειστικών οικονομικών ζωνών στη θάλασσα.
Σύμφωνα με την άποψη της Ελλάδας, το νέο Μνημόνιο είναι μια κλιμάκωση από την Τουρκία για να υπονομεύσει την σταθερότητα στην ανατολική Μεσόγειο και αντιπροσωπεύει το επόμενο στάδιο στην εφαρμογή της συμφωνίας του 2019, για την οποία υποστηρίζει πως παραβιάζει το διεθνές δίκαιο. Για την Αθήνα, αυτό είναι επίσης παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Αιγύπτου που σημάδεψαν τα σύνορα των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών τους σε συμφωνία του Αυγούστου 2020 που περιελάμβανε επικαλυπτόμενες περιοχές που διεκδικούσαν η Τουρκία και η Λιβύη στη συμφωνία του 2019.