Το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας το 2022 αποκάλυψε τη σημασία της ενεργειακής ασφάλειας για την ενίσχυση της γεωπολιτικής ισχύος της Μόσχας στην Ευρώπη. Η ήπειρος, η οποία εισήγαγε περίπου το 46 τοις εκατό των αναγκών της σε φυσικό αέριο από τη Ρωσία το 2021, βρέθηκε σε ευάλωτη θέση καθώς αναζητούσε εναλλακτικές πηγές.
Mohamad Hasan Sweidan - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό έδωσε μια ευκαιρία στις ΗΠΑ να αντικαταστήσουν τη Ρωσία και να γίνουν ο κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου στην Ευρώπη σε σημαντικά υψηλότερες τιμές, με αποτέλεσμα μεγάλα κέρδη σε βάρος των Ευρωπαίων συμμάχων τους. Σύμφωνα με την εταιρεία δεδομένων και αναλύσεων Kpler με έδρα τη Γαλλία, το 2022 η ΕΕ εισήγαγε 140 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (BCM) υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), μια αύξηση κατά 55 BCM από το προηγούμενο έτος.
Περίπου 57,4 BCM αυτού του ποσού (41 τοις εκατό) προέρχονται τώρα από τις ΗΠΑ, αύξηση 31,8 BCM, 29 BCM από την Αφρική (20,7 τοις εκατό) – κυρίως από την Αίγυπτο, τη Νιγηρία, την Αλγερία και την Αγκόλα – 22,3 BCM από τη Ρωσία (16 τοις εκατό), 19,8 BCM από το Κατάρ (14 τοις εκατό), 4,1 BCM από τη Λατινική Αμερική (2,92 τοις εκατό) – κυρίως από το Τρινιντάντ και Τομπάγκο – και 3,37 BCM από τη Νορβηγία (2,4 τοις εκατό).
Ευρωπαϊκές εισαγωγές φυσικού αερίου 2022
Το 2022, η Γαλλία ήταν ο μεγαλύτερος εισαγωγέας LNG στην Ευρώπη, αντιπροσωπεύοντας το 26,23 τοις εκατό των συνολικών εισαγωγών. Άλλοι σημαντικοί εισαγωγείς ήταν η Ισπανία (22,3%), η Ολλανδία (12,65%), η Ιταλία (11%) και το Βέλγιο (10,42%).
Αυτές οι χώρες, μαζί με την Πολωνία (4,7 τοις εκατό), την Ελλάδα (2,9 τοις εκατό) και τη Λιθουανία (2,31 τοις εκατό), εισήγαγαν πάνω από το 90 τοις εκατό του LNG που εξήχθη στην Ευρώπη σε τιμές υψηλότερες από το φυσικό αέριο του ρωσικού αγωγού. Αξίζει να σημειωθεί πως κατά την άφιξη, το LNG μετατρέπεται ξανά σε αέρια κατάσταση σε σταθμούς παραλαβής στην Ευρώπη πριν διανεμηθεί σε χώρες χωρίς τέτοια υποδομή, όπως η Γερμανία.
Γράφημα: 2020-2022 Ευρωπαϊκές εισαγωγές φυσικού αερίου, ανά μήνα
Εναλλαγή εξαρτήσεων
Η Ευρώπη κατάφερε να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο αγωγών από 46 τοις εκατό σε 10 τοις εκατό πέρυσι. Αυτή η μείωση, ωστόσο, είχε υψηλό κόστος για την οικονομία, καθώς η τιμή του φυσικού αερίου αυξήθηκε στα 70 δολάρια ανά εκατομμύριο βρετανικές θερμικές μονάδες (Btu), από 27 δολάρια πριν από τον πόλεμο της Ουκρανίας. Μέχρι το τέλος του έτους, η τιμή είχε πέσει στα 36 δολάρια, σε σύγκριση με 7,03 δολάρια στις ΗΠΑ.
Αυτή η διαφορά τιμής ήταν δύσκολο να γίνει αντιληπτή. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν δημοσιοποίησε με την ενόχλησή του: «Το αμερικανικό αέριο είναι 3-4 φορές φθηνότερο στην εγχώρια αγορά από την τιμή στην οποία το προσφέρουν στους Ευρωπαίους», επικρίνοντας αυτό που αποκάλεσε «αμερικανικά διπλά μέτρα και σταθμά».
Οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου έχουν κάνει την Ευρώπη ελκυστικό προορισμό για εξαγωγείς φυσικού αερίου από όλο τον κόσμο, με αυξημένο ενδιαφέρον από χώρες όπως η Αίγυπτος, το Κατάρ, η Τουρκία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράν, η Λιβύη, η Αλγερία και εκείνες που συνορεύουν με τη λεκάνη της Μεσογείου, καθώς εξάγουν φυσικό αέριο, ή διαθέτουν φυσικό αέριο αλλά στερούνται υποδομών.
Για να αντικαταστήσουν το φθηνότερο ρωσικό φυσικό αέριο αγωγών, οι ευρωπαϊκές χώρες αναγκάζονται να αναζητήσουν το πιο ακριβό LNG. Η ΕΕ και η Βρετανία εργάζονται για να αυξήσουν την ικανότητα εισαγωγής LNG κατά 5,3 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια (BCF) την ημέρα μέχρι το τέλος του 2023 και κατά 34 τοις εκατό, ή 6,8 BCF ημερησίως, έως το 2024.
Μπορούν η Δυτική Ασία, η Βόρεια Αφρική να καλύψουν τις ανάγκες της Ευρώπης σε φυσικό αέριο;
Η περιοχή της Δυτικής Ασίας και της Βόρειας Αφρικής έχει τη δυνατότητα να καλύψει εν μέρει τις ανάγκες της Ευρώπης σε φυσικό αέριο λόγω της γεωγραφικής της εγγύτητας και της παρουσίας χωρών με μεγάλα αποθέματα φυσικού αερίου και υποδομές εξαγωγών, όπως η Παλαιστίνη/Ισραήλ, η Αλγερία και η Αίγυπτος. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά εμπόδια που πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Χάρτης αγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη
Για παράδειγμα, το υψηλό κόστος παραγωγής της Αιγύπτου και η αυξανόμενη εγχώρια κατανάλωση περιορίζουν την εξαγωγική της ικανότητα. Επιπλέον, η Ευρώπη θα πρέπει να είναι διατεθειμένη να πληρώσει υψηλότερη τιμή από την ασιατική αγορά για το αιγυπτιακό φυσικό αέριο.
Το Ισραήλ, από την άλλη πλευρά, έχει δει μια αύξηση στις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρώπη το πρώτο εξάμηνο του 2022 μετά την αποκατάσταση του αγωγού προς την Αίγυπτο μέσω Ιορδανίας το Μάρτιο, αλλά είναι απίθανο να αυξήσει σημαντικά τις εξαγωγές το 2023 λόγω παραγόντων όπως η περιορισμένη εξαγωγική ικανότητα και υψηλή εγχώρια κατανάλωση. Οι ειδικοί προβλέπουν ότι το Ισραήλ μπορεί να εξάγει περίπου 10 BCM φυσικού αερίου στην Ευρώπη φέτος, παρόμοια με την ποσότητα που εξήχθη το 2022.
Το Κατάρ είναι το μόνο εμιράτο του Περσικού Κόλπου που αύξησε τις εξαγωγές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη για το 2022. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό επειδή οι χώρες του Περσικού Κόλπου προτιμούν να πωλούν το φυσικό αέριο τους στις ασιατικές αγορές, όπου μπορούν να αποκομίσουν υψηλότερα κέρδη λόγω χαμηλότερου κόστους αποστολής και μακροπρόθεσμων συμβάσεων.
Πέρυσι, το Κατάρ εκμεταλλεύτηκε τη σημαντική αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου για να πουλήσει μέρος των αποστολών του στην ευρωπαϊκή αγορά spot. Σύμφωνα με τον Υπουργό Ενέργειας του Κατάρ, μεταξύ 10 τοις εκατό και 15 τοις εκατό της παραγωγής του Κατάρ μπορεί να εκτραπεί σε αυτήν την αγορά.
Ωστόσο, μπορεί να είναι δύσκολο για την Ευρώπη να προσελκύσει φυσικό αέριο από το Κατάρ μακριά από την ασιατική αγορά, ειδικά καθώς η Κίνα αναμένεται να ανακτήσει τη ζήτηση για φυσικό αέριο το 2023. Σε έναν εγχώριο στόχο πολιτικής, οι δυτικές κυρώσεις στο Ιράν, το οποίο έχει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, εμποδίζουν τις επενδύσεις που απαιτούνται για την αύξηση της ιρανικής παραγωγής.
Δεν υπάρχουν πραγματικές εναλλακτικές
Η έλλειψη υποδομής του Ιράν που το συνδέει με την Ευρώπη και η υψηλή εγχώρια κατανάλωση επηρεάζουν επίσης την εξαγωγική του ικανότητα. Σύμφωνα με έκθεση της BP, το Ιράν παρήγαγε 257 BCM φυσικού αερίου το 2021, εκ των οποίων τα 241,1 BCM καταναλώθηκαν εγχώρια.
Όσον αφορά την Αλγερία, το κύριο εμπόδιο στην αύξηση των εξαγωγών φυσικού αερίου της στην Ευρώπη είναι η πολιτική ένταση με το Μαρόκο και την Ισπανία που οδήγησε στην αναστολή του έργου του αγωγού φυσικού αερίου Μαρόκου-Ευρώπης, ο οποίος μπορεί να εξάγει 10,3 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αλγερινού φυσικού αερίου.
Στην περίπτωση των ΗΑΕ, παρόλο που έχουν τα έβδομα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, η παραγωγή τους δεν επαρκεί για να καλύψει τις απαιτήσεις της τοπικής αγοράς και εισάγουν το ένα τρίτο της κατανάλωσης φυσικού αερίου από το Κατάρ μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Οι ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται επί του παρόντος σε συνομιλίες με το Άμπου Ντάμπι για την επιτάχυνση των εργασιών σε έργα φυσικού αερίου και την αύξηση της παραγωγής.
Όσον αφορά τη Σαουδική Αραβία, καταναλώνει όλη της την παραγωγή φυσικού αερίου στην εγχώρια αγορά και δεν εξάγει καθόλου, με συνολική παραγωγή 117,3 BCM το 2021. Υπάρχουν επίσης προσδοκίες για σημαντική αύξηση της ζήτησης πετρελαίου και άνθρακα το 2023. Η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει πως αυτό οφείλεται στην αύξηση της εξάρτησης των ευρωπαϊκών χωρών σε αυτά τα ορυκτά καύσιμα αντί για φυσικό αέριο. Αυτή η αύξηση της ζήτησης θα διατηρήσει τις τιμές του πετρελαίου υψηλές, επιτρέποντας στη Σαουδική Αραβία και σε άλλα μέλη του ΟΠΕΚ+ να πραγματοποιήσουν μεγάλα κέρδη.
Το δίλημμα της αυξανόμενης ζήτησης
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) με έδρα το Παρίσι προβλέπει ότι η παγκόσμια ζήτηση για φυσικό αέριο θα αυξηθεί στα 394 BCM φέτος, εν μέρει λόγω της ανάγκης της Ευρώπης να διαφοροποιήσει τις πηγές φυσικού αερίου της μακριά από τη Ρωσία. Και η Δυτική Ασία, με τα σημαντικά αποθέματά της, παραμένει μια βασική περιοχή για την Ευρώπη που πρέπει να αξιοποιήσει για αυτόν τον σκοπό.
Η πρόκληση παραμένει στην εξεύρεση οικονομικών τρόπων μεταφοράς του φυσικού αερίου από την περιοχή στην Ευρώπη, κάτι που θα απαιτήσει την κατασκευή ενός αγωγού που θα συνδέει τη λεκάνη της Μεσογείου με τη Γηραιά Ήπειρο.
Σε αντίθετη περίπτωση, η Ευρώπη θα συνεχίσει να πληρώνει υψηλό ασφάλιστρο για την ενεργειακή της ασφάλεια χωρίς να επιτύχει πραγματική ανεξαρτησία. Η εναλλακτική λύση για την Ευρώπη είναι να βασίζεται στο LNG από τις ΗΠΑ. Αυτό δίνει στην Ευρώπη σχεδόν πλήρη ανεξαρτησία από το ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά τη διατηρεί αδύναμη, υπάκουη και εξαρτημένη από τις αμερικανικές ενεργειακές προμήθειες.