 |
| τουρκική προεδρία |
Αμίρ Ταχέρ - gatestoneinstitute.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Λίγο μετά από αυτή την παρατήρηση, ωστόσο, η σύντομη θητεία του Ντερβίς ως «οικονομικού θαυματουργού» της Τουρκίας στην κυβέρνηση του πρωθυπουργού Μπουλέντ Ετζεβίτ τελείωσε. Ο Ντερβίς δεν επρόκειτο να γίνει ο Λούντβιχ Έρχαρντ της Τουρκίας, ο άνθρωπος που διαμόρφωσε τη μεταπολεμική οικονομική αναζωπύρωση της Δυτικής Γερμανίας, και ο ίδιος ο Ετσεβίτ σύντομα είδε τη δική του αυλαία.
Ωστόσο, εκείνη την εποχή η πρόβλεψη του Dervis δεν ακουγόταν πολύ περίεργη.
Οι ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις που ξεκίνησαν επί πρωθυπουργού και προέδρου Τουργκούτ Οζάλ έλαβαν ευρύτερη εμβέλεια βοηθώντας στον περιορισμό του αφανούς πληθωρισμού και προσελκύοντας τη μεγαλύτερη εισροή άμεσων ξένων επενδύσεων στην τουρκική ιστορία. Η διαφθορά που είχε προκαλέσει γάγγραινα στην κρατικά κυριαρχούμενη οικονομία των ενοικιαστών τέθηκε επίσης υπό έλεγχο, ενώ τα έξυπνα μέτρα του Ντερβίς έσωσαν το τραπεζικό σύστημα από την κατάρρευση.
Γιατί, λοιπόν, η Τουρκία σήμερα, με κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) περίπου το ένα τρίτο από αυτό της Ισπανίας, εξακολουθεί να βρίσκεται στην κατώτερη κατηγορία της Ευρώπης;
Σήμερα η Τουρκία επιστρέφει στον εφιαλτικό πληθωρισμό που είχε θυσιάσει τόσα πολλά για να ελέγξει. Το εθνικό νόμισμα, η λίρα, που είχε σταθεροποιηθεί μετά από μεγάλες περιόδους γιο-γιο, βρίσκεται και πάλι σε πτωτική κλίση. Για τρίτη συνεχή χρονιά, το εμπορικό έλλειμμα της Τουρκίας διευρύνεται με πρωτοφανή ρυθμό, ενώ η ανεργία αυξάνεται επίσης με άγνωστους ρυθμούς από τη δεκαετία του 1990.
Για να το θέσω ήπια, η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε δεινή θέση, ένα γεγονός που αποκαλύπτει μια βόλτα στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης με καταστήματα που δεν έχουν ή λίγους πελάτες, ξενοδοχεία που αναφέρουν λιγότερες κρατήσεις, όλο και περισσότερους ανθρώπους που κάνουν ποδήλατο επειδή δεν έχουν τη δυνατότητα να γεμίσουν τα αυτοκίνητά τους με βενζίνη και πλήθη ατόμων που αναζητούν εργασία που κυκλοφορούν στα πάρκα και παζάρια. Οι τελευταίες εκτιμήσεις της Κεντρικής Τράπεζας δείχνουν ότι το μέσο προσωπικό χρέος είναι πάνω από το 110 τοις εκατό του ετήσιου εισοδήματος.
Ορισμένες αιτίες της τρέχουσας κρίσης είναι εικασίες. Η Τουρκία εξαρτάται από τις εισαγωγές ενέργειας σε μια εποχή που οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου εκτοξεύονται. Το οικονομικό θαύμα του Έρχαρντ στη Γερμανία συνέβη όταν το πετρέλαιο τιμολογήθηκε στα 2,70 δολάρια το βαρέλι, που ισοδυναμεί με 32 δολάρια σε τρέχοντες όρους. Σήμερα, η Τουρκία αντιμετωπίζει τιμές πολύ πάνω από 100 δολάρια.
Ταυτόχρονα, η Τουρκία, σε αντίθεση με τις «αναδυόμενες» οικονομίες όπως η Βραζιλία, έχει ελάχιστους εξαγώγιμους φυσικούς πόρους. Εξακολουθώντας να αντιπροσωπεύει το 25% του ΑΕΠ, η γεωργία της Τουρκίας αντιμετωπίζει αυξανόμενα προβλήματα στις ευρωπαϊκές αγορές λόγω των αυστηρότερων κανονισμών και της ψυχρότητας στις σχέσεις με τις Βρυξέλλες. Όταν πρόκειται για εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων, η «στρατηγική ντάμπινγκ» που υιοθετήθηκε υπό την ηγεσία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σημαίνει πως οι Τούρκοι καταναλωτές πληρώνουν υψηλότερη τιμή από τους ξένους αγοραστές για να καλύψουν το κόστος των κρατικών επιδοτήσεων. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει την πληθωριστική πίεση.
Ακόμη χειρότερα, μέρος των κερδών από τις βιομηχανικές εξαγωγές κατατίθεται σε ξένες τράπεζες σε μια περίοδο που η ροή των άμεσων ξένων επενδύσεων γίνεται πιο λεπτή. Με την παγκόσμια κρίση του Covid να διανύει τον τρίτο χρόνο, η Τουρκία έχει χάσει επίσης ένα μεγάλο μέρος των εσόδων της από τον ξένο τουρισμό. Σε πολλά μέρη της χώρας τώρα, οι περισσότεροι ξένοι τουρίστες είναι Ρώσοι με χαμηλές δαπάνες που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, οι ξένες επενδύσεις, το μεγαλύτερο μέρος τους από πλούσιες σε πετρέλαιο αραβικές χώρες, το Ιράν και τη Ρωσία, κατευθύνθηκαν σε έργα ακινήτων που δημιουργούν φούσκες όπως αυτές που ώθησαν την Ισπανία στο χείλος του γκρεμού τη δεκαετία του 1980.
Είναι ενδιαφέρον ότι η τουρκική διασπορά, που υπολογίζεται σε περίπου 12 εκατομμύρια, μειώνει τα εμβάσματα και επενδύει λιγότερα στην παλιά πατρίδα. Οι ζοφερές οικονομικές προοπτικές ενθάρρυναν τη μετανάστευση, ειδικά από καλύτερα εκπαιδευμένους και πιο εξειδικευμένους εργάτες που χρειάζονταν νέες βιομηχανίες βασισμένες στην τεχνολογία. Αυτό επιδεινώνει τα προβλήματα που δημιουργούνται από την πτώση των εθνικών προϋπολογισμών έρευνας και ανάπτυξης σε λίγο πάνω από το 1% του ΑΕΠ σε σύγκριση με σχεδόν 4% στη Δυτική Γερμανία όταν ο Erhard ήταν επικεφαλής της οικονομίας.
Ωστόσο, η τρέχουσα κρίση μπορεί να έχει και βαθύτερους πολιτικούς λόγους. Στην απρόβλεπτη αναζήτησή του για ψεύτικο μεγαλείο, ο Ερντογάν έχει ξεκινήσει μια περιπετειώδη και δαπανηρή εξωτερική πολιτική. Έχει σπαταλήσει πολλά λεφτά προσπαθώντας να πάρει μια θέση στο πρώτο τραπέζι της Λιβύης, με τίποτε για αποτέλεσμα.
Μια άλλη δαπανηρή χίμαιρα ενέπλεξε την Τουρκία στη σύγκρουση της Υπερκαυκασίας, χωρίς και πάλι κανένα όφελος για την τουρκική οικονομία. Παρά τη μαζική υποστήριξη της Άγκυρας στον πόλεμο κατά της Αρμενίας, το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι καν έτοιμο να πουλήσει πετρέλαιο στην Τουρκία με τις ίδιες εκπτώσεις που προσφέρουν η Ρωσία και το Ιράν.
Αντί να διαπραγματευτεί ένα δίκαιο μερίδιο των νεοανακαλυφθέντων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Αιγαίο Πέλαγος με την Κύπρο και την Ελλάδα, ο Ερντογάν επέλεξε τις ψευδοεθνικιστικές κροταλίες που διώχνουν τους επίδοξους επενδυτές.
Ο Ερντογάν έχει επίσης εμπλέξει την Τουρκία σε χειρονομίες που κυνηγούν τη δόξα, αλλά δαπανηρές χειρονομίες στο Κοσσυφοπέδιο, τα Σκόπια, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Αλβανία, χωρίς να ξεχνάμε την επί δεκαετίες εμπλοκή στην κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο, η οποία έχει αποδειχθεί ολοένα και πιο δαπανηρή και ολοένα και περισσότερο άσχημη ερωμένη για τους πασάδες. Μια άλλη άσχημη αλλά ακριβή ερωμένη είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Ikhwan al-Moslemeen).
Ο Ερντογάν το έθεσε υπό το βάρος της Τουρκίας με το κόστος να καταστρέψει τους δεσμούς με το Κατάρ και δωροδοκώντας τα αιγυπτιακά και τυνησιακά υπολείμματα της ηγεσίας της Αδελφότητας.
Η ανάληψη της Αδελφότητας υποτίθεται ότι θα ολοκλήρωσε τη νίκη του Ερντογάν επί του κινήματος Φετουλάχ Γκιουλέν, αφήνοντας τον «Σουλτάνο» ως τον αδιαμφισβήτητο υποψήφιο για την ηγεσία του πολιτικού Ισλάμ μέσα και γύρω από τη Μεσόγειο.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ο Ερντογάν έχει επεκτείνει τον πόλεμο που διεξάγει η Τουρκία εναντίον των Κούρδων για σχεδόν μισό αιώνα σε περιοχές του Ιράκ και της Συρίας. Τα τελευταία πέντε χρόνια, προσπαθεί να χαράξει έναν τουρκικό παγετώνα στη βόρεια Συρία, κυρίως κουρδική περιοχή. Τούρκοι ειδικοί πιστεύουν ότι η περιπέτεια κοστίζει περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, σχεδόν διπλάσιο από αυτό που παίρνει η Άγκυρα από τις Βρυξέλλες για να κρατήσει τους Σύριους πρόσφυγες μακριά από την ονειρική χώρα της ΕΕ.
Η εμμονή του Ερντογάν να αποκτήσει κομμάτια από τη Συρία και το Ιράκ έχει αποτρέψει την Τουρκία από το να διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στη σταθεροποίηση των δύο γειτόνων της με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Εν τω μεταξύ, η διαφθορά σε όλα τα επίπεδα επιστρέφει με εκδίκηση, θυμίζοντας σε πολλούς Τούρκους τα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν η Άγκυρα αποκαλούνταν λάκκος κλεφτών.
Οι απολογητές του Ερντογάν υποστηρίζουν ότι έχει βάλει τον εαυτό του «στο επίκεντρο» του νέου γεωστρατηγικού «μεγάλου παιχνιδιού». Η Τουρκία, λένε, παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ αλλά και σεβαστός συνομιλητής για τη Ρωσία. Μπορεί να μιλήσει με τους μουλάδες στην Τεχεράνη και τους μανδαρίνους στο Πεκίνο. Ο Ερντογάν μπορεί επίσης να πουλήσει drones σε Ρώσους και Ουκρανούς για να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον.
Λοιπόν, ίσως. Αλλά όποιος προσπαθεί να καθίσει ανάμεσα σε δύο, για να μην πω πολλές, καρέκλες κινδυνεύει να καταλήξει ανάμεσα τους ακριβώς στο πάτωμα.