 |
| vardansevan / pixabay |
Του THOMAS FAZI - unherd.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Εν τω μεταξύ, αρκετές χώρες σε όλη την Ευρώπη εξετάζουν το ενδεχόμενο να μειώσουν ή να σβήσουν τα δημόσια φώτα, ακόμη και να υιοθετήσουν «ενεργειακές απαγορεύσεις κυκλοφορίας», με πρόωρο κλείσιμο για επιχειρήσεις και δημόσια γραφεία. Επίσης, εξετάζονται πιο δραστικά μέτρα — συμπεριλαμβανομένου του δελτίου φυσικού αερίου για βιομηχανίες έντασης ενέργειας όπως ο χάλυβας και η γεωργία.
Αυτά τα μέτρα αποτελούν μέρος ενός σχεδίου μείωσης της ζήτησης φυσικού αερίου σε όλη την ΕΕ, με τον δυσοίωνο τίτλο Save Gas for a Safe Winter, για μείωση της χρήσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη κατά 15% μέχρι την επόμενη άνοιξη. Μεταξύ των προτάσεων είναι μια διάταξη σύμφωνα με την οποία οι αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες επιβάλλουν πρόστιμα για μη συμμόρφωση, εάν αποφασίσουν ότι η κρίση κλιμακώνεται επικίνδυνα.
Όλα αυτά έρχονται εν μέσω αυξανόμενων φόβων ότι η μείωση των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου μπορεί να βυθίσει την Ευρώπη σε ενεργειακή κρίση αυτόν τον χειμώνα. Συνολικά, οι εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ βρίσκονται περίπου στο ένα τρίτο των επιπέδων του περασμένου έτους, με σταθερή πτώση από την εισβολή στην Ουκρανία. Ενώ αρκετές ευρωπαϊκές χώρες μειώνουν τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, η ίδια η Ρωσία μειώνει τις ροές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω του Nord Stream 1, του μεγαλύτερου αγωγού της ηπείρου, επικαλούμενη κυρίως τεχνικά ζητήματα. Μόλις τις προάλλες, επικαλούμενη την επισκευή εξοπλισμού, η Ρωσία ανακοίνωσε μια ακόμη μείωση της ποσότητας φυσικού αερίου που ρέει μέσω του Nord Stream 1, ο οποίος λειτουργεί τώρα με δυναμικότητα μόνο 20% .
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι τιμές του φυσικού αερίου να εκτοξευθούν σε επίπεδα που δεν είχαν παρατηρηθεί από τις αρχές Μαρτίου. Είναι τώρα σχεδόν 10 φορές υψηλότερα από ό,τι πριν από δύο χρόνια. Στις περισσότερες χώρες, οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος έχουν αυξηθεί ανάλογα. Η άνοδος των τιμών της ενέργειας τροφοδοτεί ήδη πληθωρισμό ρεκόρ — αυτήν την στιγμή κοντά στο 9% και αυξάνεται στην ΕΕ — συμπιέζει την καταναλωτική δύναμη των ανθρώπων, βυθίζει χιλιάδες στη φτώχεια και επιβαρύνει τεράστια τη βιομηχανία.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη Γερμανία, η οποία εξαρτάται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου. Πράγματι, η βιομηχανική παραγωγή της χώρας συρρικνώνεται για πάνω από τρεις μήνες. Παραδόξως, το 16% των βιομηχανικών γερμανικών εταιρειών έχουν μειώσει την παραγωγή ή έχουν σταματήσει εν μέρει τις δραστηριότητές τους λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας. Αυτό εξηγεί γιατί τον περασμένο μήνα η Γερμανία έγινε η πρώτη χώρα που κλιμάκωσε την προειδοποίησή της για τις προμήθειες φυσικού αερίου σε «επίπεδο συναγερμού» .
Η συνδυασμένη επίδραση της αύξησης των τιμών, της υστέρησης της ζήτησης (τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, καθώς η Κίνα επιστρέφει σε lockdown) και της πτώσης της παραγωγής και των επενδύσεων αναγκάζουν ήδη την οικονομική ανάπτυξη στην ήπειρο να σταματήσει. Ενώ ιδρύματα όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΔΝΤ, παρά τις σημαντικές αναθεωρήσεις προς τα κάτω, εξακολουθούν να προβλέπουν ότι το πραγματικό ΑΕΠ στην ΕΕ θα είναι γύρω στο 2,5% φέτος, αρκετοί αναλυτές θεωρούν ότι ακόμη και αυτές οι προβλέψεις που δεν είναι ρόδινες είναι υπερβολικά αισιόδοξες. Ο Carsten Brzeski, Chief Economist της Ευρωζώνης στην ING bank, για παράδειγμα, προβλέπει ύφεση στο τέλος του έτους καθώς οι υψηλές τιμές μειώνουν την αγοραστική δύναμη.
Για να χειροτερέψουν τα πράγματα, η πρόσφατη απόφαση της ΕΚΤ να αυξήσει τα επιτόκια θα κάνει ελάχιστα ή καθόλου για να περιορίσει τον πληθωρισμό που προκαλείται από παράγοντες από την πλευρά της προσφοράς, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα μειώσει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα, καθιστώντας πιο δύσκολο για τα κράτη να κινητοποιήσουν τους απαραίτητους πόρους για να μετριάσουν τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης. Και όσον αφορά το Μέσο Προστασίας Μεταφοράς (TPI) που κυκλοφόρησε πρόσφατα η ΕΚΤ, με στόχο να βοηθήσει τις χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομική δυσπραγία, μπορεί να ενεργοποιηθεί μόνο για εκείνες τις χώρες που κρίνονται «δημοσιονομικά βιώσιμες» (μια αμφισβητήσιμη έννοια από μόνη της), παρόλο που η τρέχουσα πολυκρίση αναπόφευκτα θα επιβαρύνει τα δημόσια οικονομικά των ευρωπαϊκών χωρών.
Επιπλέον, παρόλο που η ΕΕ έχει λογικά - για μια φορά! — προτείνει να διατηρηθούν σε αναστολή οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ για έναν ακόμη χρόνο, αρκετές χώρες, με επικεφαλής τη Γερμανία, ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να υιοθετήσουν για άλλη μια φορά τη λιτότητα. «Για τη Γερμανία, είναι ξεκάθαρο: δε θα κάνουμε χρήση της γενικής ρήτρας διαφυγής», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ, υποστηρίζοντας πως προτεραιότητα τώρα έπρεπε να είναι η καταπολέμηση του πληθωρισμού. «Θα επιστρέψουμε στο φρένο χρέους. Πρέπει να σταματήσουμε τον εθισμό στην ολοένα και μεγαλύτερη οφειλή». Για αυτό, πρόσθεσε, «πρέπει να βγούμε από τις επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές μας και από τα χρέη, ώστε η κεντρική τράπεζα να έχει το χώρο να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό με τα μέσα της».
Με άλλα λόγια, η Γερμανία φαίνεται πως σκοπεύει να βυθίσει για άλλη μια φορά την ήπειρο ακόμη πιο βαθιά στην ύφεση μέσω μιας εντελώς αυτοκαταστροφικής λιτότητας, όπως ακριβώς έκανε στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Η Ευρώπη οδεύει ήδη προς ένα στασιμοπληθωριστικό σενάριο — μια κατάσταση όπου ο υψηλός πληθωρισμός συνδέεται με χαμηλή ή αρνητική ανάπτυξη. Η λιτότητα απλώς θα έκανε μια κακή κατάσταση ακόμη χειρότερη.
Ωστόσο, εάν τα πράγματα είναι άσχημα τώρα, είναι αυτονόητο πως μια περαιτέρω μείωση στις ροές ρωσικού φυσικού αερίου, οι οποίες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ - για να μην αναφέρουμε μια παύση - θα είχε εντελώς καταστροφικές συνέπειες, ειδικά αν αυτό ήταν να συμβεί κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν η ζήτηση για φυσικό αέριο βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο. Η ενέργεια, άλλωστε, είναι κυριολεκτικά η ψυχή της οικονομίας. Είναι αυτή που κρατά τα σπίτια μας φωτισμένα και ζεστά (ή δροσερά) και τα αυτοκίνητα, τις βιομηχανίες, τα σούπερ μάρκετ και τα ηλεκτρονικά μας gadget σε λειτουργία. Χωρίς αυτό, ο πολιτισμός κυριολεκτικά σταματά.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εάν τα ενεργειακά αποθέματα της Ευρώπης δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στη ζήτηση, οι συνέπειες θα ήταν σχεδόν αδιανόητες: τα εργοστάσια θα αναγκάζονταν να κλείσουν, οι εργαζόμενοι θα απολύονταν και τα νοικοκυριά θα αναγκάζονταν να περιορίσουν τη χρήση ηλεκτρισμού και θέρμανσης σε συγκεκριμένες ώρες. Δε θα ήταν τίποτα λιγότερο από κοινωνική κατάρρευση. Η υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Annalena Baerbock παραδέχτηκε πρόσφατα πως οι ελλείψεις φυσικού αερίου αυτόν τον χειμώνα «θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν λαϊκές εξεγέρσεις». Σκεφτείτε ταραχές, λεηλασίες, στρατιωτικό νόμο, πιθανώς ακόμη και ανατροπή κυβερνήσεων.
Σε μια προσπάθεια να αποτραπεί αυτό το σενάριο της καταστροφής, η ΕΕ ενέκρινε κανονισμό που προβλέπει ότι η υπόγεια αποθήκευση φυσικού αερίου στην επικράτεια των κρατών μελών πρέπει να πληρωθεί τουλάχιστον στο 80% της χωρητικότητάς τους έως τα τέλη Οκτωβρίου (σήμερα είναι στο 67%). Αυτό, ωστόσο, εξαρτάται από σταθερές ροές τους επόμενους μήνες. Επιπλέον, ακόμη και αν επιτευχθεί ο στόχος του 80%, αυτό δε θα ήταν αρκετό για να περάσουν οι χώρες ολόκληρο το χειμώνα χωρίς συνεχείς προμήθειες φυσικού αερίου. Ενώ με την τρέχουσα χωρητικότητα, η ΕΕ θα έχει αρκετό φυσικό αέριο για να φτάσει στα τέλη Νοεμβρίου (υποθέτοντας ότι η 1η Οκτωβρίου θα ξεκινήσει ο χειμώνας).
Επιπλέον, τα επίπεδα αποθήκευσης και η χωρητικότητα αποθήκευσης διαφέρουν πολύ στην ΕΕ. Ορισμένες χώρες, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Βουλγαρία και η Κροατία, θα εξαντληθούν μέχρι το Δεκέμβριο ακόμη και με πλήρη χωρητικότητα (ενώ άλλες υστερούν σοβαρά στην πλήρωση των δεξαμενών). Η Γερμανία παραμένει η πιο εκτεθειμένη. Παρά το γεγονός πως διαθέτει μακράν τις μεγαλύτερες δεξαμενές αποθήκευσης στην Ευρώπη, η ζήτησ για φυσικό αέριο είναι εξίσου μεγάλη και οι δεξαμενές της επαρκούν μόνο για 108 ημέρες κατανάλωσης — οι γεμάτες δεξαμενές θα στεγνώσουν στις 16 Φεβρουαρίου και επί του παρόντος είναι γεμάτο μόνο το 67%, το οποίο θα αδειάσει το Δεκέμβρη αν η Ρωσία έκλεινε αύριο το φυσικό αέριο.
Συνολικά, είναι πολύ απίθανο η Ευρώπη να επιβιώσει από την πλήρη διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου. Ενώ ορισμένες χώρες κατάφεραν επιτυχώς να αντικαταστήσουν εν μέρει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου με εναλλακτικές, αν και πιο ακριβές, πηγές φυσικού αερίου - όπως το υγροποιημένο φυσικό αέριο ή το LNG - άλλες, πρωτίστως η Γερμανία, εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις ρωσικές εισαγωγές.
Έτσι, τελικά, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να ελπίζουμε στην καλή θέληση του Πούτιν, αν θέλουμε να περάσουμε τον χειμώνα. Ωστόσο, ο ηγέτης της Ρωσίας δεν είναι ο μόνος που ευθύνεται για την τρέχουσα δύσκολη θέση μας. Εάν σήμερα βρισκόμαστε στο χείλος της καταστροφής και αντιμετωπίζουμε ήδη τεράστια οικονομική δυσπραγία, η ευθύνη βαραίνει καθαρά τους ώμους των ευρωπαίων ηγετών. Αν βάλουμε στη μία πλευρά το γεγονός ότι η διεξαγωγή «ολικού οικονομικού και χρηματοπιστωτικού πολέμου» σε μια περιφερειακή δύναμη με πυρηνικά όπλα που μοιράζεται περισσότερα από 2.000 χιλιόμετρα συνόρων με την Ευρώπη δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί λογική κίνηση, ήταν ολοφάνερα προφανές πως η αποκοπή των οικονομικών σχέσεων Ευρώπης-Ρωσίας επρόκειτο να βλάψουν την πρώτη πολύ περισσότερο από τη δεύτερη, δεδομένης της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο. Πράγματι, οι Ευρωπαίοι ηγέτες το παραδέχτηκαν έμμεσα όταν απέκλεισαν τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από το καθεστώς κυρώσεων. Υπάρχει κάτι παθολογικά νηπιακό στη συμπεριφορά των Ευρωπαίων ηγετών: απολαμβάνουν να τριγυρνούν στην παγκόσμια σκηνή και να κάνουν μεγαλειώδεις ομιλίες λέγοντας πως «η δημοκρατία στέκεται απέναντι στην απολυταρχία», και όμως δε φαίνεται να έχουν επίγνωση των πραγματικών συνεπειών των λόγων τους.
Το ζήτημα των ρωσικών προμηθειών είναι μια τέλεια περίπτωση. Στην αρχή της σύγκρουσης, η ΕΕ, η οποία πριν από τον πόλεμο λάμβανε περίπου το 40% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία, ανακοίνωσε την πρόθεσή της να μειώσει αυτές τις εισαγωγές φυσικού αερίου κατά τα δύο τρίτα μέχρι το τέλος του έτους και να καταργήσει εξ ολοκλήρου το ρωσικό φυσικό αέριο έως το 2027. Πράγματι, τους τελευταίους έξι μήνες οι ευρωπαίοι ηγέτες καυχιόνται ότι απογαλακτίζονται για να «χτυπήσουν τον Πούτιν εκεί που πονάει περισσότερο». Και όμως σήμερα γκρινιάζουν για τον πληθωρισμό και την άνοδο των τιμών — τι νόμιζαν πως θα συνέβαινε; — και κατελήφθησαν από πανικό και ηθική οργή όταν η Gazprom ανακοίνωσε ότι θα περικόψει τις ροές φυσικού αερίου της προς την Ευρώπη.
Η Ρωσία εργαλειοποιεί τη ροή του φυσικού αερίου στη διελκυστίνδα της με την Ευρώπη; Φυσικά. Αλλά οι Ευρωπαίοι ξεκίνησαν αυτό το παιχνίδι. Ή ίσως σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν να εμπλακούν σε μονομερή ενεργειακό πόλεμο με τη Ρωσία, με τους δικούς τους ρυθμούς και συνθήκες (γι' αυτό απέκλεισαν τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από το καθεστώς κυρώσεων), χωρίς η άλλη πλευρά να τους αντεπιτεθεί. Για να κάνουμε τα πράγματα ακόμα πιο γκροτέσκ, ο «πόλεμος του φυσικού αερίου» όχι μόνο δεν αποδυνάμωσε τη Ρωσία αλλά φαίνεται ότι την ενίσχυσε πραγματικά, βοηθώντας τη Ρωσία να αυξήσει μαζικά την εισροή συναλλαγματικών αποθεμάτων λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας.
Παρά τη βαρβαρότητα του πολέμου του Πούτιν, τα προς το ζην εκατομμυρίων Ευρωπαίων έχουν ήδη θυσιαστεί στο βωμό της χονδρικής ανικανότητας των Ευρωπαίων ηγετών. Και τα προς το ζην εκατομμυρίων ακόμη βρίσκονται σε κίνδυνο. Ωστόσο, σε ένα πράγμα έχουν δίκιο: το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από τον αγώνα μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχίας — μεταξύ μας, των ανθρώπων, και αυτών, των αυταρχικών.