 |
A protest in central Moscow against invading Ukrainian territory. Photo: ΙΤΑR-ΤΑSS/ Μikhail Ροchuev |
Andrei Kolesnikov - carnegiemoscow.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Στα χρόνια που ακολούθησαν την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, ο μέσος Ρώσος είδε τα περισσότερα εσωτερικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, ως μέρος της νέας κανονικότητας. Ακόμη και έκτακτες πτυχές όπως οι δυτικές κυρώσεις θεωρήθηκαν ρουτίνα. Τώρα κάτι παρόμοιο έχει συμβεί και με τις αντιλήψεις περί πολέμου. Τουλάχιστον από το 2014 (και, πιθανώς, από τον πόλεμο Ρωσίας-Γεωργίας το 2008), ο πόλεμος ήταν ένα μακρινό φόντο στη συνηθισμένη ζωή: Κριμαία, Ντονμπάς, Συρία, μισθοφορικοί στρατοί, υπερηχητικά όπλα και, πιο πρόσφατα, μια ειρηνευτική αποστολή στην Καζακστάν.
Η έρευνά μας έδειξε πως οι Ρώσοι δεν θεωρούν τέτοιες περιορισμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις ως «πραγματικούς πολέμους». Αυτά τα γεγονότα δεν έχουν καμία σχέση με την καθημερινή ζωή. Οι στρατιώτες μπορεί να χάσουν τη ζωή τους, αλλά αυτό θεωρείται μέρος του επαγγελματικού κινδύνου. Ο στρατός ξεπέρασε σταδιακά την προεδρία ως ο πιο έμπιστος ρωσικός θεσμός και ο υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου ήταν εδώ και πολύ καιρό ο πιο δημοφιλής υπουργός, δεύτερος μόνο μετά τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Αλλά ξαφνικά, υπάρχει ο κίνδυνος ενός πολύ πραγματικού πολέμου. Μια σύγκρουση με την Ουκρανία δεν θα ήταν τίποτα λιγότερο από έναν πόλεμο αντιπροσώπων με τη Δύση: πάνω από όλα, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ. Η πιθανότητα να ξεσπάσει πόλεμος το 2022, σύμφωνα με έρευνα από τον Δεκέμβριο του 2021, θεωρείται από τους Ρώσους πολύ υψηλότερη από ό,τι το προηγούμενο έτος και σίγουρα θα έπεφτε έξω από τα όρια της νέας κανονικότητας.
Η αυξανόμενη πίστη στην πιθανότητα πολέμου αντανακλά την επιδείνωση της γενικής διάθεσης στη Ρωσία, η οποία ήταν πολύ πιο ζοφερή στα τέλη του 2021 από ό,τι ένα χρόνο νωρίτερα. Οι προσδοκίες για μια οικονομική κρίση είναι πολύ μεγαλύτερες, όπως και οι προσδοκίες για κάποιου είδους πραξικόπημα ή άλλη επιδημία. Για παράδειγμα, το 63 τοις εκατό των ερωτηθέντων ανέμενε οικονομική κρίση στα τέλη του 2021, σε σύγκριση με 49 τοις εκατό πριν από ένα χρόνο. Το 37 τοις εκατό ανέμενε σύγκρουση με μια γειτονική χώρα (έναντι 23 τοις εκατό πριν από ένα χρόνο) και το 25 τοις εκατό περίμενε πόλεμο με το ΝΑΤΟ ή τις Ηνωμένες Πολιτείες (από μόλις 14 τοις εκατό το προηγούμενο έτος).
Φυσικά, μετά από έναν Ιανουάριο γεμάτο συναγερμό, η διάθεση μπορεί να επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο. Με άλλα λόγια, η νέα κανονικότητα μετά το 2014 φαίνεται να βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης: ένας μεγάλος πόλεμος δεν είναι φυσιολογικός. Μπορούν να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να εξελιχθεί η κοινή γνώμη σε περίπτωση πολέμου, προβάλλοντας τις υπάρχουσες τάσεις.
Οι χρηματοπιστωτικές αγορές και το ρούβλι έχουν ήδη δείξει τι πιστεύουν ακόμη και για το ενδεχόμενο μιας μεγάλης στρατιωτικής σύγκρουσης. Ακόμη και πριν από την επιβολή νέων δυτικών κυρώσεων, μια ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα προκαλούσε πτώση του ρουβλίου και των χρηματιστηρίων, καθώς και μια νέα εποχή παγετώνων για το επενδυτικό κλίμα.
Φαίνεται ότι δεν υπάρχει πολιτική αντιπολίτευση για να ασκηθεί πίεση, αλλά, σε περίπτωση πολέμου, η νομοθετική μηχανή που ψηφίζει νόμους για «ξένους πράκτορες», «ανεπιθύμητες οργανώσεις» και εξτρεμιστές θα ξεπερνούσε τον εαυτό της. Οποιεσδήποτε διαδηλώσεις στους δρόμους θα ήταν αδύνατες, το Διαδίκτυο θα υπόκειτο σε πρόσθετους ελέγχους και οι Ρώσοι θα μπορούσαν να ξεχάσουν τυχόν εναπομείναντα συνταγματικά δικαιώματα ή ελευθερίες. Θα ήταν περίεργο αν θα εξακολουθούσε να επιτρέπεται στους ανθρώπους να διασχίζουν ελεύθερα τα σύνορα της Ρωσίας.
Φυσικά, το Κρεμλίνο θα μπορούσε να πείσει τους περισσότερους για την ανάγκη μιας στρατιωτικής επιχείρησης, η οποία θα παρουσιαζόταν ως περιορισμένη χρονικά και σε εμβέλεια. Ωστόσο, αυτό είναι απίθανο να οδηγήσει σε περισσότερη υποστήριξη για τις αρχές: το περισσότερο που θα μπορούσαμε να περιμένουμε θα ήταν ένα φευγαλέο χτύπημα. Η αύξηση της υποστήριξης για τον πρόεδρο και η ετοιμότητα να πάει και να πολεμήσει θα ήταν πολύ μακριά.
Παρά την πολυετή στρατιωτική προπαγάνδα, η σύγχρονη και αστικοποιημένη κοινωνία της Ρωσίας βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό στη «μετα-ηρωική εποχή» (όρος που επινοήθηκε από τον Βρετανό στρατιωτικό ιστορικό Μάικλ Χάουαρντ) και λίγοι είναι έτοιμοι να πεθάνουν για την πατρίδα και τον Πούτιν. Μια σύντομη αρχική περίοδος υποστήριξης προς τις αρχές θα μπορούσε γρήγορα να μετατραπεί σε ανοιχτή δυσαρέσκεια, ιδίως στο πλαίσιο σοβαρών κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων. Το καθεστώς πρόκειται να χάσει την εμπιστοσύνη του μεγαλύτερου μέρους της νεότερης γενιάς.
Σε περίπτωση πολέμου, οι προσπάθειες με ένταση πόρων, όπως η ενεργειακή μετάβαση και η μεγάλη επενδυτική πρωτοβουλία του Πούτιν, γνωστή ως Εθνικά Έργα, θα υποφέρουν, όπως και το ΑΕΠ της Ρωσίας και τα πραγματικά εισοδήματα των απλών ανθρώπων, τα οποία άρχισαν να ανακάμπτουν προσωρινά μόλις το 2021. Η κυβέρνηση πιθανότατα θα συνέχιζε να ανταποκρίνεται στις κοινωνικές της υποχρεώσεις (διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να διασφαλιστεί η πολιτική πίστη), δεν θα ήταν απλώς ζήτημα κρατικών δωρεών: αναπόφευκτα, η διάθεση των καταναλωτών θα σκοτεινή. Θα υπήρχαν προβλήματα στην αγορά τροφίμων και ο πληθωρισμός πιθανότατα θα εξελισσόταν (στις αρχές του 2022, υπήρχαν λίγες, έως καθόλου, αποπληθωριστικές πιέσεις).
Η καθημερινή ζωή θα επηρεαστεί: για παράδειγμα, ο αποκλεισμός της Ρωσίας από το διεθνές σύστημα πληρωμών SWIFT. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει δυσαρέσκεια όχι μόνο μεταξύ των κατώτερων στρωμάτων, αλλά και μεταξύ των πιο εξελιγμένων —από την άποψη των καταναλωτών— της μεσαίας τάξης. Δεν είναι δύσκολο να προβλέψεις προβλήματα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στη σπάνια κατάσταση της κοινωνικο-οικονομικής δυσαρέσκειας να μετατραπεί σε πολιτική δυσαρέσκεια ή ακόμη και σε πολιτική διαμαρτυρία. Το παράδειγμα του εκτεταμένου θυμού για την απόφαση αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης το 2018 δεν είναι πραγματικά κατάλληλο εδώ, γιατί τότε, οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν για την παραβίαση του σοβιετικού, πατερναλιστικού κοινωνικού συμβολαίου από το κράτος και όχι για την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης. Αυτή τη φορά, θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς αρχηγούς και αυθόρμητες κοινωνικοπολιτικές διαμαρτυρίες.
Αυτό δε θα ήταν ένα κίνημα διαμαρτυρίας μεταξύ των φιλελεύθερων κύκλων, αλλά μεταξύ του τμήματος του πληθυσμού που οι αρχές θεωρούσαν πάντα την κοινωνική τους βάση: άτομα με πατερναλιστική νοοτροπία. Είναι εκείνοι οι άνθρωποι που ψήφισαν το Κομμουνιστικό Κόμμα στις βουλευτικές εκλογές του 2021, ελλείψει άλλων νομικών μέσων για την έκφραση δυσαρέσκειας. Τούτου λεχθέντος, οι αρχές δε θα κάθονταν πίσω και δεν θα επέτρεπαν μαζικές αντιπολεμικές διαδηλώσεις: οποιοδήποτε κίνημα διαμαρτυρίας θα χαρακτηριζόταν γρήγορα «εξτρεμιστικό» ή «τρομοκρατικό».
Σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις από την πανδημία, φαίνεται ξεκάθαρο ότι οποιοσδήποτε πόλεμος θα κατέστρεφε το ακόμη σχετικό Πουτινιστικό μοντέλο του κράτους ως σταθερού και επιτυχημένου. Αντί να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2024, θα είχε το αντίθετο αποτέλεσμα. Και είναι εξαιρετικά απίθανο μια «συναίνεση του ΝΑΤΟ» να αντικαταστήσει τη «συναίνεση της Κριμαίας» του 2014, η οποία είδε τα ποσοστά αποδοχής του Πούτιν να ανεβαίνουν στα ύψη.
Ανεξάρτητα από το πώς αισθάνεται ο μέσος Ρώσος για έναν πιθανό πόλεμο με την Ουκρανία, εάν ξεσπάσει ένας τέτοιος πόλεμος, θα είναι δύσκολο να πείσει τη Δύση ότι δεν πρέπει να εξισώσει το πολιτικό καθεστώς στη Ρωσία με τους απλούς Ρώσους. Και αυτή θα ήταν η χειρότερη συνέπεια της πολιτικής πορείας που ακολουθεί το ρωσικό κράτος τις τελευταίες δύο δεκαετίες.