Το πέρασμα της Μικράς Ασίας από την Ορθοδοξία στο Ισλάμ παρέμεινε για πολλούς ιστορικούς ερευνητές ένα μεγάλο ιστορικό αίνιγμα. Η Μικρά Ασία ήταν η πρώτη περιοχή σε όλο τον κόσμο όπου ο χριστιανισμός έγινε η πλειοψηφούσα θρησκεία και ξέφυγε από το στενό ιουδαϊκό του πλαίσιο για να μετατραπεί σε μια διεθνή θρησκεία. Εκεί έζησαν και διδάξαν οι μεγαλύτεροι άγιοι της ορθοδοξίας, ενώ όταν ήρθαν οι Σελτζούκοι και Οθωμανοί από τα ανατολικά, ήδη υπήρχε ένα στέρεο θρησκευτικό υπόστρωμα που διακρίνονταν από τον ελληνόφωνο ορθόδοξο χαρακτήρα του με κάποιες αιρέσεις που διαφοροποιούσαν ορισμένες περιοχές.
Από: nikosxeiladakis.gr - Γράφει ο Νίκος Χειλαδάκης
Η μεταστροφή αυτού του κόσμου στο Ισλάμ, ακόμα και σήμερα δεν έχει μελετηθεί επαρκώς, ενώ ένα σημαντικό στοιχείο που την χαρακτήρισε, είναι πως ήταν μια ατελής μεταστροφή. Αυτή η θρησκευτική ιδιαιτερότητα είχε σαν αποτέλεσμα πολλά παράδοξα θρησκευτικά φαινόμενα όπως οι κρυπτοχριστιανοί που έζησαν επί αιώνες στα μικρασιατικά χώματα, όπως και κάποιοι οι μουσουλμάνοι άγιοι που επαναστάτησαν ενάντια στο μουσουλμανικό θρησκευτικό κατεστημένο και μαρτύρησαν για τον Ιησού Χριστό.
Το φαινόμενο αυτό είναι ένα από αυτά τα θρησκευτικά παράδοξα για το οποίο δεν υπάρχουν επαρκείς αναφορές στην ελληνική πλευρά. Αυτοί οι λεγόμενοι μουσουλμάνοι άγιοι, πίστεψαν και κήρυξαν τον Ιησού Χριστό και την ανωτερότητα της διδασκαλίας Του. Έζησαν τους πρώτους αιώνες της επικράτησης των Οθωμανών στην Μικρά Ασία και απευθυνθήκαν σε ένα ετερογενές ποίμνιο το οποίο αποτελούνταν από ελληνορθόδοξους χριστιανούς, εξισλαμισμένους ατελώς και μουσουλμάνους εκ γενετής με μπερδεμένη θρησκευτική συνείδηση.
ΣΕΙΧΗΣ ΜΠΕΝΤΡΕΝΤΙΝ
Στα τέλη του δέκατου τέταρτου και στις αρχές του δέκατου πέμπτου αιώνα εμφανίστηκε στην Μικρά Ασία ο Σεΐχης Μπεντρεντίν Μαχμούτ, (1359- 1420), ένας θρησκευτικός και λαϊκός ηγέτης ο οποίος από πολλούς μουσουλμάνους λατρεύετε ακόμα και σήμερα σαν άγιος. Ο Μπεντρεντίν γεννήθηκε στην πόλη Σιμάβ της Ανατολίας, σε μια εποχή που η θρησκευτική ταυτότητα ήταν πολύ μπερδεμένη και συμβίωναν μαζί χριστιανοί ορθόδοξοι, αιρετικοί, μουσουλμάνοι και εξισλαμισμένοι με ατελή θρησκευτική συνείδηση. Ήταν Ρωμιός από την μητέρα του και είχε ανατραφεί με χριστιανικά πρότυπα ενώ μιλούσε πολύ καλά τα ελληνικά και ήξερε αρκετές χριστιανικές προσευχές. Η χριστιανική ελληνορθόδοξη παιδεία του τον επηρέασε καθοριστικά στην μετέπειτα περιπετειώδη ζωή του, που σημαδεύτηκε από μια μεγάλη ανταρσία ενάντια στο θρησκευτικό μουσουλμανικό κατεστημένο.
Έκανε θρησκεύτηκες σπουδές στην Αίγυπτο και όταν γύρισε στην Μικρά Ασία άρχισε να κηρύττει την διδασκαλία του σε ένα κοινό που τον δέχτηκε σαν μεγάλο δάσκαλο. Κήρυττε την ισότητα μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, ενώ το κήρυγμα του περιείχε βασικές χριστιανικές θέσεις. Το κυριότερο στοιχείο της διδασκαλίας του που τον έκανε και πολύ γνωστό, ήταν ότι κήρυττε την λατρεία προς τον Ιησού Χριστό, σε σημείο μάλιστα να προκαλέσει τους δογματικούς μουσουλμάνους και να κατηγορηθεί σαν επικίνδυνος γκιαούρης.
Πολλοί Οθωμανοί τον είχαν χαρακτηρίσει, (Χαλίλ Ιναλτσίκ), σαν θεολόγο, άγιο, μυστικιστή αλλά πολύ περισσότεροι μουσουλμάνοι θεολόγοι τον θεωρούσαν άπιστο και καταραμένο. Είχε μια καταπληκτική ικανότητα να διεγείρει το ποίμνιο του και εμφανίζονταν σαν το Ιησού Χριστό, περιοδεύοντας σε πόλεις και χωριά, κηρύττοντας την νέα του διδασκαλία που ανέτρεπε την μέχρι τότε επικράτηση του Ισλάμ στην Μικρά Ασία. Οι περισσότεροι οπαδοί του προέρχονταν από τις περιοχές της Σμύρνης, του Σαρουχαν, (δυτική Μικρά Ασία) και από την περιοχή των Βαλκανίων, δηλαδή περιοχές όπου πλειοψηφούσε το ελληνορθόδοξο χριστιανικό στοιχείο. Το εντυπωσιακό ήταν πως τον δεχτήκαν και τον πίστεψαν αμέσως οι ελληνορθόδοξοι χριστιανοί. Τον ακολουθούσαν πολλοί χριστιανοί αγρότες που έβλεπαν στο πρόσωπο του τον λυτρωτή από την καταπίεση που υφίσταντο.
Ο Σεΐχης Μπετνρεντιν πίστευε στον Χριστό, γι’ αυτό και οι χριστιανοί τον λάτρευαν σαν άγιο ενώ κήρυττε πως το πνεύμα του Χριστού είναι αιώνιο. Ένα άλλο ιδιαίτερο στοιχείο που τον έκανε να ταυτίζετε με τον χριστιανισμό, ήταν ότι επέτρεπε το κρασί στους οπαδούς του, κάτι που το Ισλάμ το θεωρεί αμαρτία, ενώ δεν έδινε καμιά σημασία αν ο οπαδός του ήταν μουσουλμάνος, ορθόδοξος, αιρετικός, ή χριστιανός. Μάλιστα ήταν τόσο αυστηρός στο θέμα αυτό, ώστε κήρυττε πως όποιος μουσουλμάνος έλεγε και χαρακτήριζε απίστους τους χριστιανούς, θα έπρεπε να θεωρηθεί ο ίδιος άπιστος.
Από τις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του δέκατου πέμπτου αιώνα οι οπαδοί του είχαν πληθύνει τόσο πολλοί, ώστε άρχισαν να απειλούν την ιδία την οθωμανική εξουσία. Γύρω στα 1416 ο Μπεντρεντίν, σαν άλλος προφήτης και διδάσκαλος, άρχιζε μια κανονική ανταρσία, όπως την χαρακτήρισαν οι Οθωμανοί, ενάντια στο μουσουλμανικό θρησκευτικό κατεστημένο. Ο σουλτάνος για να τον αντιμετωπίσει πριν η εξέγερση πάρει επικίνδυνες διαστάσεις, έστειλες ισχυρό στρατό και άρχισε να τον κυνηγά. Γρήγορα όμως κατάλαβε πως ήταν πολύ δύσκολο να τον καταβάλει καθώς οι οπαδοί του και ιδιαιτέρα οι χριστιανοί Έλληνες οπαδοί του, ήταν έτοιμοι να θυσιαστούν για τον δάσκαλο τους. Τελικά μετά από πολλές μάχες και σκληρή καταδίωξη ο Μπεντρεντίν συλλαμβάνετε και οδηγείτε στην πόλη των Σερρών, στην ανατολική Μακεδονία, για να δικαστεί από μουσουλμανικό δικαστήριο. Εκεί τον κατηγορούν ανοιχτά ότι απαρνήθηκε την πατρική του θρησκεία, το Ισλάμ, και ότι κήρυττε την επιστροφή στον χριστιανισμό. Στις Σέρρες ο Μπεντρεντίν καταδικάστηκε σε θάνατο και κρεμάστηκε δημόσια για να παραδειγματιστούν οι οπαδοί του.
Το εντυπωσιακό με αυτόν τον μάρτυρα, ήταν ότι μετά τον θάνατο του πολλοί εξισλαμισμένοι μουσουλμάνοι τον αγιοποίησαν και μάλιστα έγινε ο εμπνευστής για λογοτεχνικά αριστουργήματα όπως ένα έργο του διάσημου Τούρκου ποιητή, Ναζίμ Χικμέτ. Οι οπαδοί του πήραν το σώμα του και το έθαψαν σε ένα «τουρμπέ», (μουσουλμανικό ταφικό προσκύνημα), στην πόλη των Σερρών. Ο τουρμπές αυτός έγινε τόπος προσκυνήματος τους επόμενους αιώνες για τους μουσουλμάνους αλλά και για χριστιανούς. Το 1916 μετά την απελευθέρωση των Σερρών από τον ελληνικό στρατό, η σωρός του μεταφέρθηκε στην μαυσωλείο του Σουλτάν Μαχμούτ στην Κωνσταντινούπολη, όπου και τοποθετήθηκε σε περίοπτη θέση σαν ένας άγιος. Έκτοτε χιλιάδες έρχονται από όλη την Τουρκία για να τον προσκυνήσουν.
Ο Μπεντρεντίν κατηγορήθηκε σφόδρα από πολλούς ισλαμιστές θεολόγους, όπως ο γνωστός Ισμαήλ Χακί Μπουρσεβί, ότι είχε παρεκκλίνει από την ισλαμική θρησκεία και δίδασκε τη επιστροφή στην ελληνορθόδοξη θρησκεία, άλλοι όμως, όπως ο Οθωμανός ιστορικός Ιντρίς Μπιτλίσεν, ένα αιώνα μετά από τον θάνατο του θα υποστηρίξουν ότι ήταν ένας μεγάλος άγιος. Σύμφωνα με μαρτυρίες των πιστών του είχε φτάσει σε πολύ υψηλό σημείο πνευματικής ανύψωσης. Ο ίδιος περιγράφει με ειλικρίνεια και αυθορμητισμό τις προσωπικές του πνευματικές εμπειρίες με χαρακτηριστικό τρόπο : «Βρέθηκα σε έκταση και απέμεινα θαυμάζοντας την παρουσία του Θεού. Η συγκίνηση μ’ έπνιξε …Μια μέρα είδα το σώμα μου ως ολοκλήρωση του Θεού… Ο μύστης που γνώρισε τον Θεό χάνει κάθε του αίσθημα. Απλώνεται σ’ όλη την οικουμένη, γίνεται ένα με τα βουνά και τα ποτάμια. Δεν υπάρχει εδώ ή έπειτα, όλα είναι μια και μόνη στιγμή».
ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΜΠΟΡΚΛΟΥΤΖΕ
Οι δυο κυριότεροι μαθητές του Μπεντρεντίν, ήταν ο Τοπράκ Κεμάλ και ο Μουσταφά Μπορκλουτζέ.
Η περίπτωση του Μπορκλουτζέ είναι εξαιρετική, γιατί η ζωή του έχει παρομοιαστεί από τους οπαδούς του κατά ένα θαυμαστό τρόπο με την ζωή του ίδιου του Ιησού Χριστού. Δηλαδή ήταν ένας δάσκαλος που δίδαξε στο ποίμνιο του, πιάστηκε από τους εχθρούς του, μουσουλμάνους Οθωμανούς, δικάστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο, σταυρώθηκε, πέθανε πάνω στον σταυρό όπως ο Χριστός και το πιο εκπληκτικό, όπως αναφέρουν οι μαθητές του, στη συνέχεια επανεμφανίστηκε και κυκλοφορούσε στην νήσο Σάμο μέχρι να χαθεί με ένα περίεργο τρόπο για πάντα. Είναι δηλαδή προφανής η παρομοίωση με τον Χριστό που του έγινε από τους πιστούς οπαδούς του, χριστιανούς ορθόδοξους της δυτικής Μικράς Ασίας αλλά και εξισλαμισμένους. Ο Μπορκλουτζέ ήταν ένας δάσκαλος που θυσιάστηκε για τους μαθητές και οπαδούς του, αλλά και ένας μύθος, ένας θρύλος που παρουσιάστηκε σαν μια παράλληλη μορφή με τον ίδιο τον Ιησού Χριστό, σε ένα μουσουλμανικό περιβάλλον, γι’ αυτό και αποτελεί μια εξόχως ιδιαίτερη περίπτωση.
Ο Μπορκλουτζέ έζησε και αυτός στα τέλη του δέκατου τέταρτου και στις αρχές του δέκατου πέμπτου αιώνα. Σαν γενέτειρα του αναφέρετε η πόλη του Αϊδίνου, στην ευρύτερη περιφέρεια της Σμύρνης, μια περιοχή όπου πάντα κατοικούσε πυκνός ελληνορθόδοξος πληθυσμός. Ακολούθησε τον δάσκαλο του Μπεντρεντίν, αλλά γρήγορα απέκτησε το δικό του ποίμνιο στην περιοχή της δυτικής Μικράς Ασίας. Λέγετε ότι τον ακολουθούσαν, κατά άλλους 4.000, κατά άλλους 10.000 πιστοί οπαδοί του. Ο Μπορκλουτζέ, (που θεωρήθηκε σαν ο διάδοχος του Μπεντερεντίν), κήρυττε όπως και ο Μπεντρεντίν την ανωτερότητα του χριστιανισμού έναντι του Ισλάμ. Είχε όμως προχωρήσει ακόμα περισσότερο από τον Μπεντρεντίν και συμπεριφέρονταν στους χριστιανούς σαν να ήταν άγγελοι, ανεβάζοντας τους πιο πάνω και από τους μουσουλμάνους. Μάλιστα έφτασε στο σημείο να καλέσει τους παπάδες της Χίου να προσχωρήσουν στο κήρυγμα του. Έτσι μετά από λίγο καιρό παρατηρήθηκε να τον ακολουθούν ανάμεσα στους οπαδούς του και ελληνορθόδοξοι ιερείς, δίνοντας μια ιδιαίτερη σημασία στην διδασκαλία του στην περιοχή της δυτικής Μικράς Ασίας. Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί της εποχής, είχε μεγάλη ανταπόκριση στο χριστιανικό ποίμνιο της δυτικής Μικράς Ασίας και πολλοί χριστιανοί είχαν γίνει ένθερμοι οπαδοί του.
Ο Μπορκλουτζέ προκάλεσε μια μεγάλη εξέγερση στην περιοχή της Ερυθραίας στην Σμύρνη εναντίον των Οθωμανών και του μουσουλμανικού κατεστημένου. Το κίνημα του, όπως και το κίνημα του Μπεντρεντίν, θεωρήθηκε από τον σουλτάνο σαν ανταρσία και στάλθηκε ισχυρή στρατιωτική δύναμη να τον αντιμετωπίσει. Οι δυνάμεις του σουλτάνου προέβησαν σε σφαγές χιλιάδων οπαδών του. Τελικά μετά από ένα άγριο κυνηγητό ο Μουσταφά Μπορκλουτζέ συνελήφθη και υπέστη από τους άντρες του σουλτάνου, όπως χαρακτηριστικά ιστορούσαν οι οπαδοί του, τα βάσανα του ίδιου του Ιησού Χριστού. Τον οδήγησαν όπως και τον Ιησού Χριστό σε ένα λόφο όπου και τον σταύρωσαν με την κατηγορία ότι δεν είναι μουσουλμάνος, αλλά γκιαούρης και σύμμαχος των χριστιανών τους οποίους αυτός και οι οπαδοί του θεωρούσαν αγγέλους, όπως κήρυττε και ο δάσκαλος του Μπεντρεντίν.
Το μαρτύριο αυτό του Μπορκλουτζέ θρηνήθηκε έντονα από τους οπαδούς του, αλλά το εκπληκτικό, και αυτό δείχνει την μεγάλη λατρεία που του είχαν οι οπαδοί του, ήταν πως μετά τον θάνατο του πάνω στον σταυρό, πίστεψαν πως αναστήθηκε, (Ölümünden sonra aslında ölmeyip. Sisam Adasında yaşamaya devam ettiği yayıldı). Όπως έλεγαν οι θρύλοι της εποχής, τον είχαν δει μετά την σταύρωση του να κυκλοφορεί στην Σάμο και να συγκινεί τους εκεί οπαδούς του μέχρι που χάθηκε σαν ένας μεγάλος άγιος που κήρυξε την υπεροχή του χριστιανισμού έναντι του Ισλάμ. Από τότε πολλοί θρύλοι και τραγούδια τραγούδησαν τον μάρτυρα Μουσταφά Μπορκλουτζέ, που πέθανε πάνω στον σταυρό
fotbork
Μετά την κατάπνιξη του κινήματος του ένα μέρος από τους οπαδούς του ενώθηκε με τον Τοπράκ Κεμάλ, έναν άλλο επαναστάτη, επίσης μαθητή του Μπεντρεντίν στην περιοχή της Σμύρνης. Ο Τοπράκ Κεμάλ στράφηκε κατά της θρησκευτικής αρχής του σουλτάνου, αλλά και αυτός στη συνέχεια εξοντώθηκε από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις.
ΜΟΛΑ ΚΑΜΠΙΖ
Τον δέκατο έκτο αιώνα εμφανίστηκε στην Μικρά Ασία ένας πολύ σημαντικός άγιος σεΐχης, που θα μαρτυρήσει για τον Ιησού Χριστό, αφού δίδασκε στους μουσουλμάνους ότι ο Ιησούς Χριστός ήταν κατά πολύ ανώτερος από τον Μωάμεθ τον προφήτη. Αυτός ο νέος μάρτυρας, ήταν ο Μολλά Καμπίζ. Ο Μολα Καμπίζ θεωρήθηκε σαν μια άλλη σημαντική επαναστατική μορφή μέσα στο μεγάλο κατάλογο των σεΐχηδων, μπαμπάδων και ντεντέδων, που πρόσκειντο στο ελληνορθόδοξο χριστιανισμό, ενώ δίδαξε στους οπαδούς του την υπεροχή της ελληνορθόδοξης θρησκείας έναντι του ιδιότυπου Ισλάμ που είχε επικρατήσει στην Μικρά Ασία.
Ο Μολά Καμπίζ, που έζησε τέλη του δέκατου πέμπτου και αρχές του
δέκατου έκτου αιώνα, άρχισε την διδασκαλία του πολύ νωρίς και απέκτησε
χιλιάδες οπαδούς και στην Μικρά Ασία αλλά και στην Ρούμελη. Το
εκπληκτικό με τον Μολά Καμπίζ, ήταν πως ο ίδιος, σαν ένας από τους
αρχηγούς της εξέγερσης του 1527 υπό τον Καλεντέρ Τσελεμπή, που
συγκλόνισε τότε την Μικρά Ασία και κλόνισε την Οθωμανική κυριαρχία και
δίδασκε φανερά πως ο Χριστός ήταν ανώτερος από τον Μωάμεθ. Το γεγονός
αυτό θεωρήθηκε εκπληκτικό από ένα κατά επίφαση μουσουλμάνο. Μόλις έγινε
ευρέως γνωστή η διδασκαλία του, η φήμη του έφτασε και στην οθωμανική
αυλή προκαλώντας μεγάλη ταραχή στο μουσουλμανικό ιερατείο.
Η διδασκαλία του εξόργισε τους θρησκευτικούς κύκλους της οθωμανικής
αυλής και αφού τον συνέλαβαν τον παρέπεμψαν σε δίκη. Εκεί εμφανίστηκε
αγέρωχος, σίγουρος και σταθερός στην πίστη του ότι ο χριστιανισμός είναι
ανώτερος από το Ισλάμ και ότι ο Χριστός είναι κατά πολύ ανώτερος από
τον Μωάμεθ. Τελικά το δικαστικό συμβούλιο των καζασκέρηδων δεν κατάφερε,
εξ αιτίας της μεγάλης του ευγλωττίας με την οποία στήριξε τα
επιχειρήματα του, να το καταδικάσουν για να τον εκτελέσουν. Είναι
χαρακτηριστικό πως ο Μολα Καμπίζ έφερε σαν επιχειρήματα για να στηρίξει
την διδασκαλία του, ρητά από το ίδιο το Κοράνι υποστηρίζοντας ότι έτσι
επαληθεύετε η άποψη του πως ο Χριστός είναι ανώτερος από τον Μωάμεθ. Το
αποτέλεσμα όμως της δίκης και η προσωρινή αθώωση του εξόργισε τον τότε
σουλτάνο, Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ο σουλτάνος οργισμένος, γιατί «ο
άπιστος αυτός που εξευτέλιζε την δόξα του Προφήτη κατάφερε να φύγει
ατιμώρητος», συγκάλεσε γρήγορα μια άλλη δίκη με την παρουσία του ιδίου
του τότε Σειχουλισλάμη, (θρησκευτικού αρχηγού των μουσουλμάνων),
Κεμάλπασα –Ζαντέ και το καδή της Κωνσταντινούπολης. Ακολούθησε έντονη
λογομαχία ανάμεσα στον Σειχουλισλάμη και τον Μολά Καμπίζ. Ο
Σεΐχουλισλάμης πάσχιζε να αποστομώσει τον Καμπίζ χωρίς όμως να τον
καταφέρει να αποκηρύξει τις απόψεις του. Στο τέλος το δικαστήριο, (το
1527), κάτω από την έντονη πίεση του σουλτάνου Σουλεϊμάν του πρώτου, τον
καταδίκασε σε θάνατο.
Ο Μολά Καμπίζ εκτελέστηκε επειδή δεν δίστασε μπροστά στο ανώτατο
θρησκευτικό συμβούλιο της αυτοκρατορίας να υπερασπιστεί με θάρρος και με
αντίτιμο την ίδια του την ζωή. Η δίκη του παρομοιάστηκε από τους
οπαδούς του με την δίκη του Ιησού Χριστού και η καταδίκη του σε σταυρικό
θάνατο θρηνήθηκε με έντονο τρόπο. Οι οπαδοί του Καμπίζ αναφέρονται ότι
υπήρχαν μέχρι το 1566, ενώ η διδασκαλία του είχε διαδοθεί σε πολλές
περιοχές της Μικράς Ασίας αλλά και της Θράκης.
ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ
Δημοσιογράφος-Συγγραφέας-Τουρκολόγος
Δημοσιογράφος-Συγγραφέας-Τουρκολόγος