Το τελευταίο διάστημα, η ειδησεογραφία σχετικά με παραβατικές συμπεριφορές ανηλίκων κερδίζει ολοένα και περισσότερο χώρο. Κάθε εβδομάδα βλέπουμε περιστατικά που προκαλούν ανησυχία: κλοπές, επιθέσεις και συμπεριφορά αγριεμένης αγέλης. Ωστόσο, η αντιμετώπιση του προβλήματος παραμένει επιφανειακή. Οι αστυνομικές περιπολίες, μολονότι απαραίτητες, δεν επαρκούν. Όπως ένα πλοίο που βάζει νερά δε σώζεται με κουβάδες νερό αν δεν εντοπιστεί η τρύπα, έτσι και η κοινωνία δε θεραπεύεται με μεμονωμένες ενέργειες χωρίς να εντοπιστούν οι βαθύτερες αιτίες.
Του Στρατή Μαζίδη
Τότε και τώρα: Η σημασία της οικογένειας και του σχολείου
Γιατί, όμως, σε παλαιότερες εποχές η παραβατικότητα των νέων ήταν σαφώς περιορισμένη; Μήπως η φτώχεια τότε δεν υπήρχε; Αντίθετα, η οικονομική δυσχέρεια ήταν παρούσα, αλλά η κοινωνία διέθετε ισχυρές βάσεις και πυξίδα. Τα παιδιά μεγάλωναν πατώντας πάνω σε σταθερό έδαφος. Η οικογένεια λειτουργούσε ως θεμέλιο, ενώ το σχολείο παρείχε όχι μόνο γνώση αλλά και αξίες. Οι νέοι μάθαιναν όχι μόνο να διαβάζουν και να γράφουν, αλλά και να κατανοούν την ταυτότητά τους, την ιστορία τους, και τις αρχές της κοινωνίας στην οποία ζούσαν.
Σήμερα, η οικογένεια βάλλεται από παντού. Προωθούνται νέα αμφίβολα κοινωνικά μοντέλα ενώ η παραδοσιακή μορφή της οικογένειας απαξιώνεται. Η κοινωνία χάνει την σταθερότητα που έδινε στα παιδιά αίσθηση κατεύθυνσης και ασφάλειας. Ακόμη και τα σπίτια μας, που είναι τα καταφύγια των ανθρώπων, δεν είναι πια δικά μας με το κράτος να ζητά φόρο κάθε μήνα.
Το σχολείο, από την πλευρά του, συχνά αδυνατεί να εκπληρώσει τον παραδοσιακό του ρόλο. Η εκπαιδευτική διαδικασία απαξιώνεται μέσα από συνεχιζόμενες μεταρρυθμίσεις. Παλαιότερα, ακόμη και ένας μέτριος μαθητής ήξερε να γράφει, να μιλάει, να κατανοεί βασικές γνώσεις όπως γεωγραφία ή μαθηματικά. Γνώριζε βασικά ιστορικά γεγονότα. Σήμερα, μαθητές με άριστους βαθμούς συχνά αδυνατούν να εφαρμόσουν στοιχειώδεις γνώσεις στην καθημερινή ζωή ή αδυνατούν να απαντήσουν σε απλές ερωτήσεις. Το εκπαιδευτικό σύστημα φαίνεται να παράγει ανθρώπους ανερμάτιστους, ευάλωτους στη χειραγώγηση. Το Δημοτικό προετοιμάζει για το Γυμνάσιο που προετοιμάζει για το Λύκειο που προετοιμάζει για τις πανελλαδικές. Τίποτε άλλο.
Τυχαία επίσης η δραματική πτώση των βάσεων σε σχολές που κάποτε ήθελες πολύ καλούς βαθμούς για να περάσεις;
Οικονομικές κρίσεις και κοινωνικές επιπτώσεις
Τα μνημόνια και η οικονομική κρίση ώθησαν απότομα και βίαια μεγάλο μέρος της κοινωνίας αρκετά επίπεδα πιο χαμηλά. Οικογένειες είδαν σπίτια και αποταμιεύσεις να εξανεμίζονται, ενώ η ανεργία δημιούργησε εντάσεις μέσα στο ίδιο το σπίτι. Η καθημερινή πίεση, η ανασφάλεια και η έλλειψη προοπτικής συνιστούν γόνιμο έδαφος για συμπεριφορές που αποκλίνουν από τον κανόνα. Τα παιδιά έγιναν καθημερινοί μάρτυρες τέτοιων καταστάσεων.
Μέσα σε όλα, η πανδημία ήρθε να επιτείνει το πρόβλημα. Η απότομη μετάβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω κάμερας στέρησε τα παιδιά από την κοινωνικοποίηση, το παιχνίδι και την άμεση ανθρώπινη επαφή. Χάθηκε ένα κρίσιμο κομμάτι ανάπτυξης και, ταυτόχρονα, ενισχύθηκε η εξάρτηση από οθόνες, που με τη σειρά της άνοιξε τον δρόμο σε επιρροές από βιντεοπαιχνίδια και περίεργο "μουσικό" περιεχόμενο που προάγει βία, απάτη και χρήση ουσιών.
Τα σημερινά πρότυπα
Η σύγχρονη νεολαία εκτίθεται σε πρότυπα που άλλοτε ήταν ασυνήθιστα. Κάποιοι αυτοαποκαλούμενοι καλλιτέχνες που διαφημίζουν έναν..."άλλο" τρόπο ζωής αλλά και διαμορφωτές κοινής γνώμης επειδή επηρεάζουν αρκετούς στο διαδίκτυο αποτελούν τα πρότυπα των παιδιών. Τα παιδιά δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τη φαντασία από την πραγματικότητα. Έτσι, η επιρροή των μέσων ενημέρωσης, της ποπ κουλτούρας και των ψηφιακών πλατφορμών καθίσταται κρίσιμη στον τρόπο που η νέα γενιά διαμορφώνει συμπεριφορές και αξίες.
Επιπλέον ως κοινωνία στερούμαστε εδώ και δεκαετίες ένα μεγάλο κοινό όραμα.
Συμπεράσματα
Η αντιμετώπιση της παραβατικότητας των νέων δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη. Οι αστυνομικές περιπολίες είναι μόνο ένα μέρος της λύσης. Χρειάζεται να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου, να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή και να δημιουργηθούν προγράμματα υποστήριξης που θα ενδυναμώνουν παιδιά και γονείς. Επιπλέον, η κριτική προσέγγιση των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η εκπαίδευση στα ψηφιακά μέσα μπορούν να λειτουργήσουν ως ασπίδα απέναντι σε επικίνδυνες επιρροές.
Στο επίκεντρο βρίσκεται η ανάγκη για μια ολιστική στρατηγική που θα συνδυάζει εκπαίδευση, κοινωνική πολιτική, ψυχολογική υποστήριξη και οικογενειακή σταθερότητα. Μόνο έτσι η κοινωνία μπορεί να σταματήσει να στέλνει νέους στο περιθώριο και να τους προσφέρει ένα ασφαλές και εποικοδομητικό περιβάλλον για να μεγαλώσουν.
Ωστόσο όταν βλέπεις μια κατάσταση να διαμορφώνεται επί δεκαετίες και την επιμονή στο λάθος, δεν μπορείς παρά να αναρωτιέσαι κατά πόσο η πολιτεία πράγματι ενδιαφέρεται και ανησυχεί ή όχι...