 |
| Vahidreza ALAEI/ΑFΡ |
Ο Kamal Kharazi, σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, δήλωσε πρόσφατα πως η Τεχεράνη θα άλλαζε το πυρηνικό της δόγμα αν το Ισραήλ αποτελούσε απειλή για την ύπαρξη του Ιράν.
Του Farhad Ibragimov - εμπειρογνώμονα, λέκτορα στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου RUDN, επισκέπτη λέκτορα στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών της Ρωσικής Προεδρικής Ακαδημίας Εθνικής Οικονομίας και Δημόσιας Διοίκησης. - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο Kharazi, ο οποίος είναι επίσης επικεφαλής του Στρατηγικού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων του Ιράν, δήλωσε ότι η χώρα «δεν θα έχει άλλη επιλογή» εάν το Ισραήλ στοχεύσει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της, προσθέτοντας πως η Τεχεράνη δεν έχει λάβει ακόμη οριστική απόφαση για τη δημιουργία πυρηνικής βόμβας. Σημείωσε ότι ανώτεροι Ιρανοί στρατιωτικοί αξιωματούχοι επιβεβαίωσαν πως αν το Ισραήλ προσπαθήσει να πλήξει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις, το Ιράν μπορεί να αναθεωρήσει το πυρηνικό του δόγμα και την πολιτική του - και μπορεί να αποκλίνει από τις εκτιμήσεις που διατυπώθηκαν στην προηγούμενη δήλωση.
Ο Kharazi αναφέρεται στη φετφά (θρησκευτικό διάταγμα) που εξέδωσε ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η οποία απαγορεύει την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. 20 χρόνια αργότερα, ο Χαμενεΐ πρόσθεσε ότι η δημιουργία και η συσσώρευση πυρηνικών όπλων είναι λάθος και η χρήση τους είναι «haram» - δηλαδή απαγορεύεται από τον ισλαμικό νόμο. Ωστόσο, τα τελευταία 30 χρόνια, Ιρανοί πολιτικοί έχουν επανειλημμένα δηλώσει πως η Τεχεράνη είναι σε θέση να δημιουργήσει τέτοια όπλα και υποστήριξαν ότι ένα τέτοιο βήμα θα ήταν σκόπιμο από άποψη ασφάλειας.
Σημεία υπέρ και κατά
Οι αξιωματούχοι του στενού κύκλου του Χαμενεΐ έχουν διαφορετικές απόψεις για το θέμα αυτό. Το ιερατικό κατεστημένο του Ιράν πιστεύει ότι η φετφά είναι σωστή όχι μόνο από θρησκευτική άποψη, αλλά και από πολιτική και στρατηγική άποψη, καθώς η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων θα πυροδοτήσει μόνο μια κούρσα εξοπλισμών στην περιοχή. Χώρες όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα θελήσουν αμέσως να γίνουν «πυρηνικές δυνάμεις». Η κατάσταση μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχο και να λύσει τα χέρια του Ισραήλ, το οποίο δεν θα ανεχτεί το γεγονός ότι κοντά στα σύνορά του δημιουργείται μια ολοκληρωμένη «πυρηνική λέσχη» αποτελούμενη από τους αντιπάλους του Ισραήλ.
Μέχρι σήμερα, οι ισραηλινές αρχές αρνούνται να επιβεβαιώσουν ή να διαψεύσουν πως διαθέτουν πυρηνικά όπλα, αν και αρκετοί ειδικοί και έγκυρες πηγές έχουν περιγράψει ένα σημαντικό οπλοστάσιο.
Έτσι, το κληρικό τμήμα του ιρανικού κατεστημένου πιστεύει ότι η καλύτερη λύση θα ήταν να χρησιμοποιηθεί το πυρηνικό πρόγραμμα αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς. Επιπλέον, η δημιουργία πυρηνικών όπλων και η τεχνική συντήρησή τους θα απαιτήσει από μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια έως μερικά δισεκατομμύρια δολάρια από τον κρατικό προϋπολογισμό. Υπό το πρίσμα των δυτικών κυρώσεων και των οικονομικών προβλημάτων της χώρας, οι κληρικοί πιστεύουν πως είναι πιο σκόπιμο να δαπανηθούν τα χρήματα σε καθήκοντα προτεραιότητας και να επιλυθούν κοινωνικά σημαντικά προβλήματα που απαιτούν επείγουσα χρηματοδότηση.
Οι στρατηγοί του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) και οι πολιτικοί που συνδέονται με αυτούς έχουν διαφορετική άποψη. Είναι πεπεισμένοι πως μια πυρηνική βόμβα όχι μόνο θα διασφαλίσει την ασφάλεια του Ιράν, αλλά και θα μειώσει τον κίνδυνο ενός πολέμου πλήρους κλίμακας με το Ισραήλ, ο οποίος, κατά τη γνώμη τους, θα συμβεί κάποια στιγμή. Το στρατιωτικό τμήμα του ιρανικού κατεστημένου πιστεύει ότι ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα μιας νέας τάξης πραγμάτων και πως οι προηγούμενοι «γραπτοί» και «άγραφοι» νόμοι δεν ισχύουν πλέον. Κατά συνέπεια, το Ιράν έχει μια μοναδική ευκαιρία να γίνει «πυρηνική δύναμη».
Γενικά, όταν πρόκειται για τις προοπτικές δημιουργίας πυρηνικών όπλων, τίθεται το ερώτημα αν η Τεχεράνη έχει το δικαίωμα να δημιουργήσει πυρηνική βόμβα και αν το πρόγραμμά της είναι νόμιμο.
Από την άποψη του διεθνούς δικαίου, το Ιράν έχει το δικαίωμα να αναπτύξει ένα εθνικό πρόγραμμα ατομικής ενέργειας. Έχει υπογράψει και επικυρώσει τη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (NPT), σύμφωνα με την οποία έχει το δικαίωμα να παράγει ανεξάρτητα πυρηνική ενέργεια και επιπλέον οι ανεπτυγμένες χώρες πρέπει να το βοηθήσουν στην ανάπτυξη ειρηνικής πυρηνικής ενέργειας.
Το Ιράν καταφεύγει συχνά σε αυτό το επιχείρημα, και μερικές φορές με αρκετά σκληρό τρόπο. Για παράδειγμα, κατά την τρίτη σύνοδο της Προπαρασκευαστικής Επιτροπής για την αναθεώρηση και την επέκταση της ΝΡΤ, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1994, η Τεχεράνη ανακοίνωσε πως μπορεί να αποχωρήσει από τη συνθήκη με το σκεπτικό ότι το εμπάργκο που επέβαλαν οι δυτικές χώρες παραβιάζει το άρθρο IV της ΝΡΤ, το οποίο ορίζει ότι «όλα τα μέρη της συνθήκης αναλαμβάνουν την υποχρέωση να διευκολύνουν και έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στην πληρέστερη δυνατή ανταλλαγή εξοπλισμού, υλικών και επιστημονικών και τεχνολογικών πληροφοριών για τις ειρηνικές χρήσεις της πυρηνικής ενέργειας».
Υπό το πρίσμα της αντιπαράθεσης μεταξύ της Δύσης και του Ιράν και των κατά καιρούς απειλών για δυτική επέμβαση, η Τεχεράνη δήλωσε ότι έχει το δικαίωμα να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα, επικαλούμενη τον νόμο για τη διεθνή ασφάλεια. Μετά από τέτοιες δηλώσεις, η Δύση κατηγόρησε το Ιράν πως αναπτύσσει ένα «επιθετικό» πρόγραμμα πυρηνικών όπλων που θα οδηγήσει στη δημιουργία βόμβας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η διατύπωση είναι πολύ σημαντική, καθώς νομικά, οι δηλώσεις μπορούν να ερμηνευθούν με διαφορετικούς τρόπους. Με απλά λόγια, ο κόσμος πιστεύει ότι το Ιράν έχει το δικαίωμα να αναπτύξει πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά αποκλειστικά για ειρηνικές χρήσεις. Η δημιουργία πυρηνικής βόμβας αποκλείεται.
Κορυφαίες δυτικές εκδόσεις και ειδησεογραφικά πρακτορεία, όπως η Washington Post, το Axios, οι New York Times, το CNN, οι Financial Times , επικαλούμενα τις πηγές τους, αναφέρουν τακτικά πως «το Ιράν είναι πιο κοντά από ποτέ στη δημιουργία πυρηνικών όπλων». Τέτοια άρθρα δημοσιεύονται σε μηνιαία βάση εδώ και πολλά χρόνια.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια όλου αυτού του χρονικού διαστήματος, δεν έχει παρασχεθεί καμία απόδειξη για το αν το Ιράν διαθέτει πράγματι πυρηνική βόμβα. Όσο για την Τεχεράνη, από τη μία διαψεύδει αυτές τις πληροφορίες, κάνοντας λόγο για προβοκάτσια, αλλά από την άλλη διατηρεί την ίντριγκα λέγοντας ότι έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει τέτοια όπλα.
Το πλαίσιο των διεθνών σχέσεων
Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) και ο γενικός διευθυντής του, Ραφαέλ Γκρόσι, ρίχνουν λάδι στη φωτιά. Υπό τον όρο της ανωνυμίας, το προσωπικό του ΙΑΕΑ, καθώς και πρώην και νυν μέλη των αμερικανικών και ευρωπαϊκών μυστικών υπηρεσιών, αναφέρουν ότι το Ιράν συγκεντρώνει τα απαραίτητα κεφάλαια για τη δημιουργία πυρηνικών όπλων, χωρίς ωστόσο να λαμβάνει μέτρα που θα φαίνονταν πολύ προφανή.
Ο Γκρόσι, ο οποίος επισκέφθηκε το Ιράν στις αρχές Μαΐου, δήλωσε πως η Τεχεράνη πρέπει επειγόντως να λάβει «γρήγορα και συγκεκριμένα μέτρα» για να βελτιώσει την παρακολούθηση του πυρηνικού της προγράμματος. Είχε συνομιλίες με τον υπουργό Εξωτερικών του Ιράν Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν και τον επικεφαλής του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Ιράν (AEOI), Μοχαμάντ Εσλάμι. Ο Grossi πρότεινε επίσης μια σειρά από βήματα για την ενεργοποίηση της συμφωνίας που συνήψαν ο ΙΑΕΑ και η Τεχεράνη τον Μάρτιο του 2023, η οποία προέβλεπε αυξημένο έλεγχο των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Ο Εσλάμι χαρακτήρισε τις συνομιλίες «εποικοδομητικές και ελπιδοφόρες», αλλά οι πλευρές δεν συμφώνησαν σε συγκεκριμένες ενέργειες.
Μια εβδομάδα αργότερα, ο Γκρόσι δήλωσε ότι για πρώτη φορά εδώ και πάνω από ένα χρόνο, το Ιράν επέδειξε ετοιμότητα για «σοβαρό διάλογο» με τον ΙΑΕΑ σχετικά με συγκεκριμένα προβλήματα. Σύμφωνα με τον Γκρόσι, επί του παρόντος «δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν πως το Ιράν έχει προχωρήσει στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων ή σχεδιάζει να το κάνει στο μέλλον».
Παράλληλα, ο Grossi πρόσθεσε ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν «αναμφίβολα επεκτείνεται, γίνεται μεγαλύτερο και πιο φιλόδοξο». Σύμφωνα με υψηλόβαθμο διεθνή αξιωματούχο, η Τεχεράνη διαθέτει αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για τη δημιουργία τριών πυρηνικών κεφαλών μέσα σε λίγες εβδομάδες, αν ληφθεί η ανάλογη απόφαση.
Η στάση του Ιράν απέναντι στον Γκρόσι μπορεί να χαρακτηριστεί διφορούμενη και μάλλον αρνητική. Από τη μία πλευρά, η Τεχεράνη κατανοεί ότι ο Grossi προσπαθεί να διατηρήσει κάποιου είδους ισορροπία και να είναι σχετικά αμερόληπτος, αλλά από την άλλη σημειώνει ότι ο οργανισμός και ο διευθυντής του βρίσκονται υπό την άμεση πίεση των ΗΠΑ.
Από τότε που ο Γκρόσι προσχώρησε στον ΔΟΑΕ, η δομή έχει γίνει πιο πολιτικοποιημένη και υποκειμενική, αν και στην πραγματικότητα έχει μόνο εποπτικό ρόλο και θα πρέπει να προσπαθεί προς την κατεύθυνση της διπλωματίας. Δεν είναι τυχαίο πως τα ιρανικά μέσα ενημέρωσης αποκαλούν αστειευόμενοι τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας «Αμερικανική Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας».
Η Τεχεράνη δηλώνει ότι δεν αντιτίθεται στις στενές επαφές με τον ΙΑΕΑ και είναι έτοιμη να επιτρέψει στους επιθεωρητές να επισκεφθούν τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της. Η ΙΑΕΑ έχει επίσης λόγους να μην πιστεύει την ιρανική πλευρά, καθώς τη δεκαετία του 2000, επί προεδρίας του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, ο οποίος ήταν γνωστός για τις διφορούμενες και σκληρές δηλώσεις του, η Τεχεράνη δεν επέτρεψε στους επιθεωρητές της ΙΑΕΑ να εισέλθουν στις εγκαταστάσεις της, παρότι οι διεθνείς συμφωνίες υποχρέωναν το Ιράν να συμμορφωθεί. Ως αποτέλεσμα, η διεθνής κοινότητα υπέθεσε ότι το Ιράν θα μπορούσε να εργάζεται πάνω σε μια πυρηνική βόμβα. Αλλά τώρα, όλα έχουν καταλήξει στην «πυρηνική συμφωνία».
Τόσο οι κυβερνώντες συντηρητικοί του Ιράν όσο και οι «μεταρρυθμιστές» της αντιπολίτευσης μιλούν υπέρ της επιστροφής στο Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), ή όπως λέγεται ανεπίσημα, η «πυρηνική συμφωνία του Ιράν». Ωστόσο, οι πολιτικές δυνάμεις του Ιράν είναι βέβαιες πως η συμφωνία δεν πρέπει να παραβιάζει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα του Ιράν.
Η χώρα θέλει γραπτές εγγυήσεις από τις ΗΠΑ για να αποφευχθεί η επανάληψη του σεναρίου του 2018, όταν η κυβέρνηση Τραμπ αποχώρησε από τη συμφωνία. Ωστόσο, η κυβέρνηση Μπάιντεν, η οποία αρχικά υποστήριξε την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας, δεν μπόρεσε να καταλήξει σε συμφωνία με το Ιράν. Και δεδομένου ότι οι ΗΠΑ θα διεξαγάγουν προεδρικές εκλογές σε έξι μήνες και ο Τραμπ ενδέχεται να επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, υπάρχουν λίγες πιθανότητες να εξομαλυνθούν οι σχέσεις μεταξύ Ουάσινγκτον και Τεχεράνης.
Να ζει κανείς ή να μη ζει
Σε αυτές τις δύσκολες γεωπολιτικές συνθήκες, το Ιράν προσπαθεί να επεξεργαστεί μια στρατηγική που δεν θα το πλήξει στη διεθνή σκηνή και δεν θα κλονίσει την εύθραυστη κατάσταση ασφαλείας στη Μέση Ανατολή, αλλά θα διασφαλίσει την ασφάλεια της χώρας.
Η Τεχεράνη γνωρίζει τους κινδύνους που εγκυμονεί ένα πυρηνικό μονοπώλιο στην περιοχή, αλλά ταυτόχρονα δεν έχει την πολυτέλεια να χαλαρώσει και να θέσει τον εαυτό της σε κίνδυνο. Τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου και το ξέσπασμα μιας νέας σύγκρουσης μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ ανάγκασαν το Ιράν να δώσει προτεραιότητα στην ασφάλεια των συνόρων του.
Το Ιράν είναι βέβαιο ότι θα ξεσπάσει ένας μεγάλος πόλεμος στη Μέση Ανατολή αν ο Τραμπ έρθει στην εξουσία και η Τεχεράνη μπορεί να είναι ακούσια η αιτία του. Βέβαια, ο Τραμπ επικρίνει σήμερα τον Νετανιάχου και την κυβέρνησή του και συμβουλεύει το Ισραήλ να διατηρήσει την εικόνα του, ώστε όλος ο κόσμος να μην απομακρυνθεί από αυτό. Ωστόσο, οι δηλώσεις αυτές μπορούν να θεωρηθούν απλώς ως μια έξυπνη προεκλογική κίνηση - ο Τραμπ δεν θέλει να υπονομεύσει τα δικά του ποσοστά, επειδή είναι προς το παρόν «πολύ δαπανηρό» να στηρίξει το Ισραήλ. Αν όμως ο Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, η ρητορική του μπορεί να αλλάξει δραματικά. Το Ιράν πιστεύει πως ο Νετανιάχου περιμένει μέχρι τον Νοέμβριο για να πραγματοποιήσει μια στρατιωτική επιχείρηση πλήρους κλίμακας στη Ράφα, με την ελπίδα ότι ο Τραμπ θα κερδίσει τις εκλογές και θα νικήσει τη Χαμάς. Από αυτά, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το επόμενο έτος θα είναι μια ακόμη δοκιμασία δύναμης για την ασφάλεια στη Μέση Ανατολή και αυτό που βλέπουμε τώρα είναι μόνο η ηρεμία πριν από την καταιγίδα.
Το ζήτημα με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν παραμένει άλυτο, αλλά το πρόβλημα γίνεται όλο και πιο οξύ και οδηγεί σε πολλές έντονες συζητήσεις. Η ιρανική πολιτική ελίτ δεν έχει ακόμη καταλήξει σε συναίνεση ή σε μια ενιαία στρατηγική όσον αφορά το μέλλον του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Οι αντίπαλοι του Ιράν τόσο στην περιοχή όσο και στον κόσμο επιμένουν στην πλήρη διάλυση της πυρηνικής υποδομής της Ισλαμικής Δημοκρατίας και στην απόκτηση από την Τεχεράνη γραπτής δήλωσης σχετικά με την απόρριψη ενός προγράμματος πυρηνικών όπλων.
Η Δύση και το Ισραήλ πιστεύουν ότι η «πυρηνική συμφωνία» έδωσε στο Ιράν την ευκαιρία να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα στο μέλλον και πως η Τεχεράνη θα εκβιάσει τελικά ολόκληρο τον κόσμο. Επιπλέον, ορισμένοι παράγοντες στην περιοχή ανησυχούν ότι οι εδαφικές απαιτήσεις του Ιράν θα αυξηθούν και η σημασία του στη Μέση Ανατολή θα αυξηθεί τα επόμενα 50 χρόνια. Με άλλα λόγια, ούτε η Τουρκία ούτε η Σαουδική Αραβία αλλά το Ιράν μπορεί να γίνει ο «επόπτης» που θα είναι υπεύθυνος για ολόκληρη την περιοχή. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που η Τεχεράνη δεν κρύβει το γεγονός ότι θέλει να συνεχίσει να επεκτείνει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή.
Το Ιράν διαθέτει την πιο προηγμένη πυρηνική επιστημονική και παραγωγική βάση από όλες τις ισλαμικές χώρες της Μέσης Ανατολής. Για το Ιράν, η εθνική ασφάλεια είναι πιο σημαντική από τα οικονομικά οφέλη που θα μπορούσε να λάβει από τη Δύση εάν εγκατέλειπε το πυρηνικό του πρόγραμμα. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει πως το Ιράν είναι έτοιμο να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα αυτή τη στιγμή, αλλά αν η κατάσταση φτάσει σε κρίσιμο σημείο, ούτε ο φετφά του Χαμενεΐ ούτε η παγκόσμια κοινή γνώμη θα εμποδίσουν την πολιτική ηγεσία του Ιράν να αναλάβει δράση.
Μια χώρα που υπερηφανεύεται ότι υπάρχει εδώ και τουλάχιστον 3.500 χρόνια δεν μπορεί να εξαφανιστεί έτσι απλά σε μια στιγμή. Ως εκ τούτου, είναι ασφαλές να πούμε ότι οι Ιρανοί θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να αποφύγουν την εξαπόλυση μιας σύγκρουσης μεγάλης κλίμακας, η οποία μπορεί να οδηγήσει στις πιο απρόβλεπτες συνέπειες. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως κατά το τελευταίο έτος, το Ιράν εντάχθηκε στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) και στους BRICS - δύο οργανισμούς που συνδέονται στενά με την εγκαθίδρυση μιας νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Με τον τρόπο αυτό, το Ιράν κατέδειξε την πολιτική και οικονομική του πορεία προς τη Ρωσία και την Κίνα. Έτσι, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το ερώτημα αν το Ιράν προτίθεται να δημιουργήσει πυρηνικά όπλα παραμένει πολύπλοκο και πολυεπίπεδο.