 |
| president.gov.ua |
Στις 20 Μαΐου, κάτι σημαντικό άλλαξε για τον Ουκρανό Βλαντιμίρ Ζελένσκι. Εκείνη την ημέρα έληξε η πενταετής προεδρική θητεία για την οποία είχε εκλεγεί το 2019. Παραμένει, ωστόσο, στο αξίωμά του, χωρίς να χρειαστεί να αντιμετωπίσει νέες εκλογές. Οι επικριτές του Ζελένσκι, μεταξύ άλλων και στο εσωτερικό της Ουκρανίας, υποστηρίζουν ότι είναι πλέον παράνομος με την αυστηρή, συνταγματική έννοια του όρου - στην πραγματικότητα, σφετεριστής. Οι οπαδοί και οι υπερασπιστές του, μεταξύ άλλων και στη Δύση, επιμένουν πως ο Ζελένσκι παραμένει νόμιμα πρόεδρος υπό στρατιωτικό νόμο.
Του Tarik Cyril Amar, ιστορικού από τη Γερμανία που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Koç της Κωνσταντινούπολης, με αντικείμενο τη Ρωσία, την Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη, την ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τον πολιτισμικό Ψυχρό Πόλεμο και την πολιτική της μνήμης - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό που είναι σαφές είναι ότι, σύμφωνα με το ουκρανικό σύνταγμα, οι προεδρικές εκλογές μπορούν να διεξαχθούν σε περίοδο πολέμου (σε αντίθεση με τις βουλευτικές, οι οποίες αποκλείονται), ακόμη και αν η έλλειψη σαφήνειας θα απαιτούσε τροποποιήσεις, όπως εξήγησαν Ουκρανοί εμπειρογνώμονες στα εθνικά μέσα ενημέρωσης. Ακόμη και οι New York Times το αναγνώρισαν μόλις τον περασμένο Οκτώβριο. Τότε, ωστόσο, ο ίδιος ο Ζελένσκι δεν είχε ακόμη αποκλείσει τις εκλογές και το αμερικανικό σούπερ γεράκι γερουσιαστής Λίντσεϊ Γκράχαμ τις απαιτούσε με τον συνήθη επιτακτικό τόνο του.
Οι εκλογές σε καιρό πολέμου στην Ουκρανία θα δημιουργούσαν πρακτικές προκλήσεις, οι οποίες όμως θα μπορούσαν να ξεπεραστούν. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο, ο ίδιος ο Ζελένσκι δήλωσε ότι η ηλεκτρονική ψηφοφορία ήταν μια πιθανότητα. Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του BBC, τα οποία ισχυρίζονται τώρα πως ο Ζελένσκι δεν είχε καμία νομική ή πρακτική δυνατότητα να θέσει υποψηφιότητα για επανεκλογή, παραπληροφορούν το κοινό τους αναπαράγοντας απλώς τα τρέχοντα σημεία συζήτησης του καθεστώτος του. Όχι, προφανώς, για πρώτη φορά.
Αναμφίβολα, η νομική νομιμότητα ενός προέδρου είναι ένα κρίσιμο ζήτημα, ειδικά ενός τόσο αυταρχικού και αυταρχικού όπως ο Ζελένσκι εδώ και χρόνια και πολύ πριν από την κλιμάκωση του πολέμου τον Φεβρουάριο του 2022. Ωστόσο, αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι το πολιτικό νόημα και οι επιπτώσεις της μετάβασης του Ζελένσκι σε καθεστώς παρελθούσας ημερομηνίας.
Από αυτή την άποψη, το πρώτο σημείο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι ο Ζελένσκι αποφεύγει τη βασική λογοδοσία μιας εκλογικής διαδικασίας που αναπόφευκτα θα αύξανε τον δημόσιο έλεγχο του ιστορικού του. Ακόμα πιο ανησυχητικό, ωστόσο, είναι να βλέπουμε έναν από τους στενότερους συνεργάτες του να μετατρέπει την αδιαμφισβήτητη συμμόρφωση με αυτή την κίνηση σε ένα de facto τεστ πίστης, συνοδευόμενο από δυσοίωνες απειλές. Ο πρόεδρος του ουκρανικού κοινοβουλίου, ο Ruslan Stefanchuk, βασικός μεγαλομέτοχος του κόμματος «Υπηρέτης του Λαού» του Zelensky, φέρεται να έχει αποκαλέσει ακόμη και «εχθρούς του λαού» και «πολιτικές ψείρες» όλους εκείνους που αμφισβητούν τη συνεχιζόμενη νομιμότητα του προέδρου.
Φυσικά, αυτή η ρητορική - που θυμίζει ειρωνικά τον σταλινισμό - συνοδεύεται από τις συνήθεις κουρασμένες συκοφαντίες: Όποιος τολμά να αμφισβητήσει το καθεστώς Ζελένσκι κατηγορείται συστηματικά ότι το κάνει κατ' εντολή των Ρώσων ταραχοποιών. Ας πάει χαμένη η σκέψη -στη μετα-«Επανάσταση της Αξιοπρέπειας» του Ζελένσκι και στην Ουκρανία της βιτρίνας του «ελεύθερου κόσμου»- πως οι πολίτες θα μπορούσαν πραγματικά να διαφωνούν με τους ανωτέρους τους!
Η λεκτική βαρβαρότητα του τύπου Στέφαντσουκ είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, επειδή μια αρκετά αξιόπιστη και πρόσφατη (Φεβρουάριος) δημοσκόπηση δείχνει ότι σχεδόν το 70% των Ουκρανών συμφωνεί πως ο Ζελένσκι πρέπει να παραμείνει πρόεδρος μέχρι «το τέλος της εμπόλεμης κατάστασης». Καλώς ή κακώς, η απόφαση του Ζελένσκι να αποφύγει τις εκλογές - όποιοι κι αν είναι οι λόγοι του - δεν είναι αντιδημοφιλής.
Αλλά μια πιο προσεκτική ματιά στην ίδια δημοσκόπηση αποκαλύπτει γιατί οι Ζελένσκι είναι τόσο ευαίσθητοι και επιθετικοί: Η ευρεία συναίνεση με την αναβολή των προεδρικών εκλογών δε μεταφράζεται σε αντίστοιχη δημοτικότητα για τον Ζελένσκι προσωπικά, ή, για την ακρίβεια, για το καθεστώς του. Για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2023, το 34% των ερωτηθέντων πίστευε ότι δεν θα έπρεπε να θέσει υποψηφιότητα για άλλες εκλογές (όποτε και αν αυτές διεξαχθούν). Τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, μόλις τρεις μήνες αργότερα, το ποσοστό αυτό είχε αυξηθεί στο 43%. Είναι σαφές πως οι Ουκρανοί που πιστεύουν ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για προεδρικές εκλογές και, ταυτόχρονα, πως ο Ζελένσκι δεν πρέπει να είναι ποτέ ξανά υποψήφιος, δε θεωρούν τις εκλογές περιττές επειδή είναι ευχαριστημένοι με την εξουσία του.
Αυτό αντικατοπτρίζει μια μακροπρόθεσμη μείωση: Τα ποσοστά δημοτικότητας του Ζελένσκι κατά τη διάρκεια του πολέμου δείχνουν ένα σαφές μοτίβο. Αρχικά, η κλιμάκωση του Φεβρουαρίου του 2022 τα αύξησε από 37% σε ένα επιβλητικό 90% - μια προφανής περίπτωση του φαινομένου της συσπείρωσης γύρω από τον ηγέτη σε καιρό πολέμου. Ωστόσο, τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους - μετά την αιματηρή και δαπανηρή αποτυχία της θερινής αντεπίθεσης της Ουκρανίας το 2023 και την de facto απόλυση του δημοφιλούς αρχιστράτηγου και αντιπάλου του Ζελένσκι, Βαλέρι Ζαλούζνι - τα ποσοστά του προέδρου έπεσαν στο 60%.
Ταυτόχρονα, η εμπιστοσύνη στο καθεστώς Ζελένσκι και στις πολιτικές του στο σύνολό τους υπέστη την ίδια υποβάθμιση. Επίσης, τον Φεβρουάριο, Ουκρανοί δημοσκόποι διαπίστωσαν πως, για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του πολέμου, η πλειοψηφία των Ουκρανών πίστευε ότι η χώρα κινείται προς τη λάθος κατεύθυνση.
Προσθέστε τώρα σε αυτή την εικόνα ότι, τον Φεβρουάριο, η στρατιωτική κατάσταση της Ουκρανίας ήταν, αν και σε καμία περίπτωση καλή, καλύτερη από ό,τι τώρα και πως ένας εξαιρετικά αντιδημοφιλής - «διχαστικός», όπως παραδέχεται ακόμη και το ΑΡ- νόμος για την επιστράτευση δεν είχε καν ψηφιστεί ακόμη. Ο νόμος αυτός τίθεται τώρα σε ισχύ με φόντο έναν ολοένα και πιο απελπιστικό αγώνα στις καταρρέουσες γραμμές του μετώπου. Είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι το κύρος του Ζελένσκι και του καθεστώτος του έχουν μόνο μειωθεί περαιτέρω.
Το ερώτημα είναι γιατί. Ο Zelensky έχει βρει περισσότερους από έναν τρόπους να υπονομεύσει τον εαυτό του: Έχει υιοθετήσει τιμωρητικές εσωτερικές πολιτικές ενός γενικά άπληστου νεοφιλελεύθερου είδους, έχει καταπνίξει την πολιτική και τα μέσα ενημέρωσης και έχει αυτοσυσταθεί ως ένας ανελέητος εθνικός λοχίας στρατολόγησης που αναγκάζει όλο και περισσότερους απρόθυμους Ουκρανούς να συμμετάσχουν σε έναν πόλεμο κρεατομηχανής για λογαριασμό της Δύσης.
Αλλά η βαθύτερη αιτία της παρακμής του παραμένει ότι ο Ζελένσκι - ο άνθρωπος που θα γινόταν Τσόρτσιλ (για να παραφράσουμε τον Κίπλινγκ) - δεν ανταποκρίνεται σε μια βασική απαίτηση του ρόλου: Δεν κερδίζει τον πόλεμό του. Αντίθετα, επιβάλλει ολοένα και μεγαλύτερες θυσίες - άφθονο «αίμα, ιδρώτα και δάκρυα», για να παραθέσω τον Βρετανό ρήτορα - αλλά καμία νίκη. Αντίθετα, η κατάσταση της Ουκρανίας γίνεται όλο και χειρότερη.
Πράγματι, ο πόλεμος μετά τον Φεβρουάριο του 2022 θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εντελώς, αν ο Ζελένσκι είχε τη συνέπεια και το θάρρος να τηρήσει τη μοναδική ξεκάθαρη προεκλογική του υπόσχεση για το 2019, δηλαδή να επιδιώξει στα σοβαρά ένα συμβιβασμό μέσω διαπραγματεύσεων. Το πλαίσιο για μια τέτοια πολιτική υπήρχε- το όνομά του ήταν Μινσκ ΙΙ. Αλλά αντί να το χρησιμοποιήσουν, ο Ζελένσκι, η ομάδα του και οι δυτικοί υποστηρικτές του αποφάσισαν να καθυστερήσουν και να εξαπατήσουν συστηματικά, προκειμένου να εξοπλιστούν για έναν μεγαλύτερο πόλεμο. Και αυτό ήταν που απέκτησαν.
Ακόμη και μετά από όλα αυτά, υπήρχε μια τελευταία ευκαιρία, όχι πλέον για να αποτραπεί ο πόλεμος, αλλά για να τερματιστεί πολύ γρήγορα, και πάλι με την επίτευξη ενός αμοιβαία αποδεκτού συμβιβασμού. Τώρα γνωρίζουμε ότι ένας τέτοιος συμβιβασμός σχεδόν επιτεύχθηκε την άνοιξη του 2022 - και στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε, στην ουσία, επειδή ο Ζελένσκι επέλεξε, για άλλη μια φορά, να ακούσει τη Δύση.
Έκτοτε, έχει γίνει μόνο πιο αδιάλλακτος. Ο Ζελένσκι που βλέπουμε τώρα είναι ένας άνθρωπος που δεν θα ήθελε τίποτα περισσότερο από το να προσπαθήσει να αποφύγει την ήττα κλιμακώνοντας τον πόλεμο σε μια ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Η ουσία της στρατηγικής του -αν αυτή είναι η σωστή λέξη για αυτού του είδους τα στοιχήματα στον Αρμαγεδδώνα- είναι να κάνει αυτόν τον πόλεμο να γίνει παγκόσμιος.
Αλλά η ειρωνεία όλων των παραπάνω είναι ότι, μέχρι τώρα, η ατελείωτη προσπάθεια διπλασιασμού του εξασφάλισε τη θέση και την εξουσία του. Μπορεί να είναι αντιφατικό, αλλά εκεί που ο κολλητός του Stefanchuk ακούγεται σαν Στάλιν, όλη η συνταγή επιβίωσης του Zelensky έχει πλέον συνοψιστεί στο «όσο χειρότερα, τόσο καλύτερα», μια φράση που συνήθως, αν και ίσως απόκρυφα, αποδίδεται στον Λένιν.
Σε αυτό το πλαίσιο, το πιο σημαντικό σημείο σχετικά με το ότι ο Ζελένσκι αποφεύγει τις εκλογές δεν είναι το αν είναι πλέον νόμιμος ή όχι, αλλά το ότι αυτό είναι απλώς ένα ακόμη στάδιο αυτής της παράξενης διπλής τάσης: Ενώ η θέση του αποδυναμώνεται σταθερά και οι πραγματικές πολιτικές του είναι ένα αιματηρό αδιέξοδο για τη χώρα του και το λαό της, ο ίδιος είναι ανίκανος να σκεφτεί καν μια πραγματική αλλαγή πορείας.
Ο Ζελένσκι, ο πρώην κωμικός χαμηλού γούστου, έχει μετατραπεί σε έναν απελπισμένο τζογαδόρο με υψηλά στοιχήματα, ο οποίος έχει εγκλωβίσει τον εαυτό του και ολόκληρη τη χώρα του σε μια καταστροφική ακολουθία απωλειών, ενώ αυξάνει διαρκώς τα στοιχήματα. Η μόνη πιο επείγουσα φιλοδοξία που του έχει απομείνει είναι να παρασύρει όλο και περισσότερο κόσμο σε αυτή τη δίνη. Ο Ζελένσκι δεν έπρεπε ποτέ να γίνει πρόεδρος- και είναι καιρός να πάψει να είναι. Κατά ειρωνικό τρόπο, δεδομένου πως πιθανότατα δεν θα είχε εκδιωχθεί στις εκλογές, δεν υπάρχει λόγος να μετανιώνουμε για την απώλειά τους.