Dr. Vladislav B. Sotirovic *
Σύμφωνα με τη γνωστή έννοια του "τέλους της ιστορίας" που αντανακλά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου 1.0, η παγκόσμια μάχη των προηγούμενων σαράντα ετών - στα μάτια της δυτικής προπαγάνδας, η τελική μάχη μεταξύ (δυτικών) ελευθεριών και (ανατολικής) "Κακιάς Αυτοκρατορίας" - είχε τελειώσει (τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα). Ο κόσμος φαινόταν ενωμένος κάτω από τη Νέα Παγκόσμια Τάξη (υπό την καθοδήγηση της Ουάσιγκτον). Αμέσως μετά το 1989, οποιοσδήποτε συνδυασμός πολυπολικότητας της μεταψυχροπολεμικής τάξης 1.0 στην IR έγινε αντιληπτός ως πραγματικός κίνδυνος για την παγκόσμια ασφάλεια.
Ωστόσο, από την σκοπιά της κριτικής γεωπολιτικής, προτάθηκε πως ο κόσμος θα έχανε σύντομα την σταθερότητα στις IR που υπήρχε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 1.0 λόγω της στρατιωτικής, πολιτικής και ιδεολογικής αντιπαράθεσης των δύο υπερδυνάμεων και των συμμάχων τους. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με αυτούς τους επικριτές, η Νέα Παγκόσμια Τάξη μετά το 1989 θα χάσει τη σαφήνεια και την σταθερότητα που είχε η εποχή του Ψυχρού Πολέμου 1.0. Ως εκ τούτου, ο κόσμος μετά το 1989 όσον αφορά τις IR, σύμφωνα, για παράδειγμα, με τον S. P. Huntington, επρόκειτο να είναι ένας πιο ζούγκλας κόσμος εξωτερικών υποθέσεων και πολλαπλών κινδύνων για την παγκόσμια ασφάλεια με κρυφές παγίδες, δυσάρεστες εκπλήξεις και ηθικές ασάφειες. Ένα νέο μάντρα στις Διεθνείς Σχέσεις ξεκίνησε μετά την 11/9 (2001), όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ George W. Bush έθεσε σαφείς γραμμές του καλού και του κακού στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 1.0, ο "ελεύθερος" καπιταλιστικός κόσμος πολεμούσε εναντίον του "μη ελεύθερου" κομμουνιστικού κόσμου (ιδιαίτερα αν κάποιος ζούσε στη "γη της επαγγελίας" των ΗΠΑ). Η "υποσχόμενη" Δύση κατέδειξε το αναπόφευκτο των χωρών που θα έπεφταν κάτω από τον "διαβολικό" κομμουνισμό σαν ντόμινο (ένα "φαινόμενο ντόμινο"), εκτός αν η ΕΣΣΔ περιοριζόταν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Παρ' όλα αυτά, μετά το 1989, ορισμένοι πολιτικοί θεωρητικοί προσέφεραν νέα οράματα της παγκόσμιας πολιτικής βασισμένα στο χάος και τον κατακερματισμό, υποστηρίζοντας τις απειλές και τους κινδύνους από πολλές γωνιές γύρω τους. Τέτοιες κρίσιμες παγκόσμιες γεωπολιτικές ενσωματώθηκαν στη φαντασιακή γεωγραφία του G. W. Bush που κήρυξε τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας μετά τις 11/9, όταν η αμερικανική κυβέρνηση χώρισε απότομα τον κόσμο σε δύο μισά που σήμαινε ότι κάθε κράτος ήταν είτε υπέρ των ΗΠΑ είτε υπέρ των τρομοκρατών. Στην πραγματικότητα δεν υπήρχε ενδιάμεσος χώρος. Από μια ευρύτερη οπτική γωνία, η χρήση γεωγραφικών φαντασιώσεων για τη διαμόρφωση παγκόσμιων πολιτικών μοντέλων (όπως αυτά τα δύο κατά τη διάρκεια και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο 1.0) γίνεται συνήθως αντιληπτή ως γεωπολιτική.
Από την σκοπιά της ανθρώπινης γεωγραφίας ως ακαδημαϊκού κλάδου, αντιλαμβάνεται τη γεωπολιτική ως ένα στοιχείο της πρακτικής και της ανάλυσης της κρατικής μηχανικής που λαμβάνει υπόψη τη γεωγραφία και τις χωρικές σχέσεις, οι οποίες διαδραματίζουν αμφότερες κρίσιμο αντίκτυπο στη διαδικασία δημιουργίας IR. Η πολιτική πραγματικότητα που αφορά τις IR πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη ορισμένα πλαίσια νόμων τόσο της γεωγραφίας όσο και της πολιτικής: όσον αφορά τη γεωγραφία, την απόσταση, την εγγύτητα και τη θέση, όπως γίνεται αντιληπτό ότι επηρεάζουν την ανάπτυξη της πολιτικής δράσης (για παράδειγμα, τον πόλεμο). Από τα ίδια τα σημεία των γεωπολιτικών επιχειρημάτων, η επίδραση της γεωγραφίας στην πολιτική θεμελιώνεται στη γεωφυσική πραγματικότητα αλλά όχι στην ιδεολογία. Στην ιστορική πρακτική φαίνεται ότι η γεωγραφική επιστήμη θα έχει προβλέψιμες επιπτώσεις στην πολιτική δράση.
Τέτοια επιχειρήματα που παρουσιάστηκαν παραπάνω αμφισβητούνται από εκείνους που υποστηρίζουν πως οι γεωγραφικές σχέσεις και οντότητες είναι συγκεκριμένες σε ιστορικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Αυτό σημαίνει ότι η φύση της επιρροής της γεωγραφίας στα πολιτικά γεγονότα μπορεί να αλλάξει.
Πρέπει να έχουμε κατά νου πως ο όρος γεωπολιτική χρησιμοποιήθηκε ιστορικά για πρώτη φορά από τον Σουηδό πολιτικό επιστήμονα Rudolf Kjellen το 1899. Παρ' όλα αυτά, ο όρος δεν χρησιμοποιούνταν πολύ πριν από τις αρχές του 20ού αιώνα. Ωστόσο, η προώθηση της μελέτης της γεωγραφίας ως ακαδημαϊκού κλάδου για την υποβοήθηση της κρατικής τεχνικής από τον Βρετανό γεωγράφο και πολιτικό στρατηγιστή Halford Mackiner υποκίνησε την άποψη ότι η γεωπολιτική μπορεί να επηρεάσει τους γεωγράφους ώστε να προσφέρουν έναν τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ΕΔ. Στην ουσία, η γεωπολιτική ως ακαδημαϊκός ερευνητικός κλάδος ασχολείται με το ερώτημα ποιοι γεωγραφικοί παράγοντες μπορούν να διαμορφώσουν τις IR. Βασικά, αυτοί οι γεωγραφικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τον ηπειρωτικό χώρο και στη συνέχεια την κατανομή του φυσικού τοπίου και των ανθρώπινων πόρων. Όσον αφορά τη γεωγραφική έρευνα, προβλέπεται ότι ορισμένα εδάφη είναι ευκολότερο ή δυσκολότερο να υπερασπιστούν. Επιπλέον, η έννοια της απόστασης επηρεάζει την πολιτική και ορισμένα τοπογραφικά χαρακτηριστικά μπορούν να συμμετάσχουν σημαντικά στις προσπάθειες ασφάλειας του κράτους, αλλά και να οδηγήσουν στην ευπάθειά του στην ασφάλεια.
Δεν μπορεί ποτέ να ξεχαστεί πως το ζήτημα της ασφάλειας ήταν πάντα και θα είναι στο μέλλον θεμελιώδες για τη μελέτη της γεωπολιτικής. Σημαίνει, βασικά, τη διατήρηση του κράτους απέναντι σε απειλές, συνήθως από εξωτερικές δυνάμεις (επιθετικότητα από έξω). Το κρίσιμο σημείο είναι ότι οι γεωπολιτικοί ισχυρίζονται ότι μπορούν να στηρίξουν την έννοια της εθνικής (κρατικής) ασφάλειας εξηγώντας τις επιπτώσεις της γεωγραφίας μιας χώρας (και γύρω από αυτήν) και των πιθανών κατακτητών, στις μελλοντικές σχέσεις ισχύος-πολιτικής. Με άλλα λόγια, οι ειδικοί της γεωπολιτικής πρέπει να είναι σε θέση να προβλέψουν ποιες περιοχές θα μπορούσαν να καταστήσουν ένα κράτος ισχυρότερο, βοηθώντας το να αναδειχθεί, και ποιες θα μπορούσαν να το αφήσουν ευάλωτο. Οι γεωπολιτικοί υποστηρίζουν ότι η γεωγραφία είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στις IR για τον ίδιο ακριβώς λόγο που είναι ο πιο μόνιμος. Κατά συνέπεια, η μελέτη της γεωπολιτικής θεωρείται ότι έχει πολύ πρακτικό χαρακτήρα και είναι η πιο αντικειμενική όσον αφορά τις IR. Από αυτή την άποψη, είναι εντελώς ξεχωριστή από την πολιτική θεωρία.
Συνήθως, οι γεωπολιτικοί παρουσιάζουν τον κόσμο και τις Διεθνείς Σχέσεις ως ένα κλειστό σύστημα που βασίζεται σε αλληλεξαρτώμενες σχέσεις μεταξύ πολιτικών δρώντων, βασικά ανεξάρτητων κρατών. Τυχαία ή όχι, το ενδιαφέρον για τη γεωπολιτική ως ακαδημαϊκό κλάδο που μπορεί να εξηγήσει τον κόσμο και το σύστημα των IR συνέβη σε μια εποχή που ολόκληρος ο κόσμος εξερευνήθηκε από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές αποικιοκράτες. Ως εκ τούτου, τώρα ο κόσμος έγινε διαθέσιμος για την εδαφική και οικονομική επέκταση των εθνικών κρατών. Σύντομα, γύρω στο 1900, η δυτικοευρωπαϊκή πολιτική της αποικιοκρατίας έφτασε στο απόγειό της. Κατ' αρχήν, η αποικιοκρατία νοείται ως η κυριαρχία ενός έθνους-κράτους (ή άλλης πολιτικής δύναμης) πάνω σε ένα άλλο, κατεχόμενο και υποταγμένο έδαφος και τους ανθρώπους του. Αρχικά, η γεωπολιτική κατανοήθηκε ως η μελέτη που εξηγεί και μάλιστα νομιμοποιεί την πολιτική της αποικιοκρατίας και της δημιουργίας υπερπόντιων αυτοκρατοριών. Πρακτικά, πριν από το 1945 η γεωπολιτική σε πολλές περιπτώσεις προσέφερε έναν τρόπο στα εθνικά κράτη να προστατεύσουν τις εδαφικές τους κτήσεις την στιγμή (πριν από τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης) που οι "άδειες χώρες" (και η "terra incognita") κατέληγαν τελικά στα δυτικοευρωπαϊκά (και άλλα) κράτη και δυνάμεις.
Από την ίδια την παγκόμια προοπτική, η πιο γνωστή γεωπολιτική θέση είναι του Βρετανού Mackinder - "Heartland Thesis". Σύμφωνα με τη θέση αυτή, η ασιατική "Heartland" είναι μια κομβική περιοχή της παγκόσμιας γεωπολιτικής. Όποιος ελέγχει αυτή την περιοχή παρέχει μια κύρια θέση στην παγκόσμια πολιτική και, ως εκ τούτου, την παγκόσμια κυριαρχία. Αυτή η "περιοχή περιστροφής" περιβάλλεται από το "εξωτερικό χείλος" των εδαφών που χωρίζονται σε δύο επικράτειες: 1) "Εσωτερική ή περιθωριακή ημισέληνος" και 2) "Χώρες της εξωτερικής ή νησιωτικής ημισελήνου"). Αν δεν υπάρξει αντίσταση από την περιοχή του "Εξωτερικού Χείλους", η οποία βρίσκεται κοντά στην "Καρδιά", κάποια κατοχική δύναμη θα μπορούσε πολύ εύκολα να έρθει να ελέγξει πρώτα την Ευρώπη και μετά τον κόσμο. Σύμφωνα με τη θέση του Mackinder από το 1919, η προϋπόθεση για να διοικήσει κανείς την "Heartland" είναι να κυβερνήσει την Ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο, όποιος εξουσιάζει την "Heartland" διοικεί το Παγκόσμιο Νησί, το οποίο αποτελεί προϋπόθεση για να εξουσιάζει τον Κόσμο.
Η γεωπολιτική ανάλυση της παγκόσμιας πολιτικής του Mackinder είχε, ωστόσο, ένα πολύ πρακτικό έργο - να βοηθήσει τον βρετανικό παγκόσμιο αποικιοκρατικό ιμπεριαλισμό. Με άλλα λόγια, πρότεινε στους Βρετανούς υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να είναι επιφυλακτικοί απέναντι στις δυνάμεις που καταλαμβάνουν την "Καρδιά" και να δημιουργήσουν μια "ρυθμιστική ζώνη" γύρω από το έδαφος της "Καρδιάς", προκειμένου να αποτρέψουν τη συσσώρευση δυνάμεων στο μέλλον που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την ηγεμονία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας τόσο στην "Εσωτερική" όσο και στην "Εξωτερική Ημισέληνο". Η γεωπολιτική επιχειρηματολογία του Mackinder είχε μια ορισμένη επιρροή τόσο στη βρετανική εξωτερική πολιτική όσο και στη λαϊκή φαντασία. Παρ' όλα αυτά, δεν συμφωνούν όλοι οι γεωπολιτικοί με το συμπέρασμα του Mackinder ότι η θέση της παγκόσμιας ισχύος είναι η ξηρά, καθώς, για παράδειγμα, ο Αμερικανός γεωπολιτικός Mahan, αντί της ισχύος της ξηράς, προώθησε την έννοια της ισχύος της θάλασσας, ενώ αργότερα άλλοι προώθησαν τη σημασία της αεροπορικής ισχύος. Παρ' όλα αυτά, κάθε μία από αυτές τις τρεις ομάδες κατέληξε σε διαφορετικές βασικές περιοχές από τις οποίες μπορεί να επιβληθεί πολιτική, στρατιωτική και οικονομική κυριαρχία.
Η έννοια της γεωπολιτικής μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αρκετά αρνητική, καθώς σε πολλά μάτια συνδέθηκε με τις ναζιστικές γεωπολιτικές πολιτικές της εδαφικής κατοχής, του επεκτατισμού, του Lebensraum, του αποικισμού, του ολοκαυτώματος και των πολεμικών θηριωδιών. Πρακτικά, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 1.0, η γεωπολιτική, όπως εκφράστηκε με καθαρά χωρικά (γεωγραφικά) μοντέλα, έγινε παρωχημένη και εκτός χρήσης τουλάχιστον στην αρχική της μορφή. Παρ' όλα αυτά, η δυτική (αμερικανική) θεωρία του φαινομένου ντόμινο (αλυσιδωτή αντίδραση των κρατών που πέφτουν στους κομμουνιστές, σαν μια σειρά από ντόμινο που πέφτουν) συνδέθηκε στην ουσία με τον παράγοντα του χώρου (γεωγραφία), καθώς η εξάπλωση του κομμουνισμού/σοσιαλισμού δεν θεωρήθηκε ως μια σύνθετη πολιτική διαδικασία προσαρμογής και συγκρούσεων, αλλά κυρίως ως άμεσο αποτέλεσμα της εγγύτητας σε μια περιοχή που κυβερνούσε η ΕΣΣΔ. Η διαδικασία της αλυσιδωτής αντίδρασης δεν θα σταματούσε, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, μέχρι να φτάσει στο τελευταίο ντόμινο (τις ΗΠΑ), και θα έκανε τη μελλοντική πολιτική δράση να φαίνεται αναπόφευκτη, εκτός αν γινόταν προληπτική δράση, όπως ένα προληπτικό χτύπημα.
Ωστόσο, μετά το 1989 εμφανίστηκαν νέες προσεγγίσεις της γεωπολιτικής που συνήθως ονομάζονται "κριτική γεωπολιτική". Για όλες αυτές, το κοινό ζήτημα είναι η άρνηση της αντικειμενικότητας και της διαχρονικότητας της επίδρασης της γεωγραφίας σε ορισμένες πολιτικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων των IR. Διαφορετικά από τους παραδοσιακούς γεωπολιτικούς, οι υποστηρικτές της κριτικής γεωπολιτικής λαμβάνουν υπόψη τους ένα ευρύ φάσμα παραγόντων που επηρεάζουν την πολιτική δράση και τις IR. Επιπλέον, η παραδοσιακή γεωπολιτική επικρίνεται για το λόγο ότι λαμβάνει υπόψη της μόνο το κράτος ή κυρίως το κράτος ως κύριο ή και μοναδικό παίκτη στη διεθνή πολιτική, ιδίως την εποχή της "Τούρμπο Παγκοσμιοποίησης" μετά το 1989/1990, όταν, σαφώς, εμπλέκονται και άλλοι δρώντες και δυνάμεις τόσο σε υποκρατικό επίπεδο (όπως εθνοτικές, περιφερειακές ή τοπικές ομάδες), όσο και σε υπερκρατικό επίπεδο (όπως οι πολυεθνικές εταιρείες ή διεθνείς οργανισμοί όπως το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, ο ΟΗΕ, η ASEAN, η NAFTA, οι BRICS, ο ΟΠΕΚ, η Αραβική Ένωση, η Αφρικανική Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης κ.λπ. ).
Πρέπει να τονιστεί ότι οι κριτικοί γεωπολιτικοί ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την αμφισβήτηση της γλώσσας της γεωπολιτικής, ή, με άλλα λόγια, του λεγόμενου "γεωπολιτικού λόγου". Για τους γεωπολιτικούς, ο λόγος είναι ένας τρόπος να μιλάμε για τον κόσμο και τις γεωγραφίες του, να γράφουμε ή να αναπαριστούμε με άλλο τρόπο τον κόσμο και τις γεωγραφίες του. Ο λόγος θεωρείται απλώς ως ένας τρόπος αναπαράστασης του κόσμου - ο τρόπος που, στην πραγματικότητα, διαμορφώνει την πραγματικότητα του κόσμου, και όχι απλώς ως ένας τρόπος παρουσίασης μιας πραγματικότητας που υπάρχει εκτός γλώσσας. Η γλωσσική έκφραση μπορεί να είναι ένα προβληματικό ζήτημα, καθώς η γλώσσα είναι μεταφορική και, ως εκ τούτου, πρώτον, κατανοείται διαφορετικά από τους ακροατές/αναγνώστες και δεύτερον κατευθύνει τη γνώμη των άλλων. Όλη την ώρα υπάρχει μια επιλογή λέξεων, εκφράσεων και μεταφορών και το είδος των όρων που χρησιμοποιούνται επηρεάζει το νόημα αυτού που περιγράφεται. Για παράδειγμα, τα μέλη ορισμένων οργανώσεων μπορούν να περιγραφούν ως "τρομοκράτες" ή "μαχητές της ελευθερίας". Η σωστή κατανόηση του χαρακτήρα και των στόχων της πολιτικής τους δραστηριότητας, επομένως, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη χρησιμοποιούμενη γλωσσική περιγραφή τους. Κατά συνέπεια, υπάρχει μια πολιτική της γλώσσας.
Η κριτική γεωπολιτική θεμελιώνεται στις μεταμοντέρνες ανησυχίες για την πολιτική της αναπαράστασης. Για τους υποστηρικτές μιας τέτοιας προσέγγισης, η πολιτική γεωγραφία δεν είναι μια συλλογή αδιαμφισβήτητων γεγονότων, αλλά, αντίθετα, αφορά την εξουσία. Αυτό σημαίνει πως η πολιτική γεωγραφία δεν είναι μια τάξη ή γεγονότα, αλλά, αντίθετα, οι γεωπολιτικές τάξεις δημιουργούνται από κορυφαία άτομα και κορυφαίους θεσμούς και στη συνέχεια επιβάλλονται παγκοσμίως. Η πολιτική γεωγραφία είναι το προϊόν του πολιτισμικού πλαισίου που ακολουθείται από πολιτικά κίνητρα. Ένα από τα κομβικά σημεία της κριτικής γεωγραφίας σήμερα είναι ότι εξετάζει το ερώτημα γιατί η διεθνής πολιτική γίνεται συνήθως κατανοητή από το σημείο του χώρου ή απλώς μέσα από τα μάτια της γεωγραφίας. Κατά συνέπεια, η κριτική γεωπολιτική επιδιώκει να αποκαλύψει τις πολιτικές που εμπλέκονται στη συγγραφή της γεωγραφίας του παγκόσμιου χώρου. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται "γεω-γραφική" (γράφοντας για τη γη/το έδαφος) για να χρησιμοποιηθεί η διαδικασία της γεωγραφικής συλλογιστικής στην πρακτική υπηρεσία των πολιτικών και άλλων δυνάμεων.
Η κριτική γεωπολιτική δεν ενδιαφέρεται τόσο πολύ για τα κλασικά γεωπολιτικά προβλήματα, όπως τα πραγματικά αποτελέσματα της γεωγραφίας στις διεθνείς σχέσεις (όπως το αν οι χερσαίες, θαλάσσιες ή εναέριες δυνάμεις έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή). Αντίθετα, οι κριτικοί γεωγράφοι διερευνούν ποιανού τα μοντέλα της διεθνούς γεωγραφίας χρησιμοποιούνται και, κυρίως, ποιανού τα συμφέροντα εξυπηρετούν αυτά τα μοντέλα. Γι' αυτούς, η ισχύς εξαρτάται ουσιαστικά από τη γνώση και, επομένως, η γνώση έχει κρίσιμο αντίκτυπο στην πολιτική δράση. Παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο η επιστήμη (η γνώση) μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην πολιτική είναι οι περιπτώσεις του Mackinder, ο οποίος ήθελε να βοηθήσει στη διατήρηση των βρετανικών υπερπόντιων αυτοκρατορικών αποικιών και, ως εκ τούτου, της ηγεμονίας του στις παγκόσμιες υποθέσεις, και του Mahan, ενός ναυτικού ιστορικού, ο οποίος ενδιαφερόταν για τη δημιουργία του αμερικανικού ναυτικού για να βοηθήσει στη δημιουργία της αμερικανικής αυτοκρατορίας.
Οι υποστηρικτές της κριτικής γεωπολιτικής τείνουν να αναλύουν τον αντίκτυπο της γεωγραφίας σε κάθε περιγραφή του κόσμου ή των τμημάτων του από μια πολιτική σκοπιά - για παράδειγμα, η περιγραφή ή η πρόβλεψη της εξωτερικής πολιτικής κάποιου έθνους-κράτους είναι, στην πραγματικότητα, η ενασχόληση με τη γεωπολιτική. Οποιαδήποτε γεωπολιτική περιγραφή μπορεί να επηρεάσει την πολιτική αντίληψη. Για παράδειγμα, η γνώση άλλων περιοχών και ο χαρακτήρας των κατοίκων τους που περιγράφονται με έναν συγκεκριμένο πολιτικό-ιδεολογικό τρόπο μπορεί να είναι σημαντική για την πολιτική δράση - η συνεχής χρήση των όρων "Αυτοκρατορία του Κακού" ή "Άξονας του διαβόλου" για να περιγράψει κάποια χώρα και την πολιτική της ηγεσία, χρησιμεύει για τη νομιμοποίηση της δικής της εξωτερικής πολιτικής και των στρατιωτικών της ενεργειών.
Ο κεντρικός ισχυρισμός των υποστηρικτών της κριτικής γεωπολιτικής είναι ότι τα συμβατικά ή παραδοσιακά γεωπολιτικά επιχειρήματα έχουν υπερβολικά φιλογεωγραφικό χαρακτήρα. Σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς γεωπολιτικούς, οι συνάδελφοί τους της κριτικής γεωπολιτικής προτιμούν να αναγάγουν τον παράγοντα του χώρου και του τόπου (δηλαδή να μην ασχολούνται αποφασιστικά με την κατανόηση και την ανάλυση των γεωγραφικών διαδικασιών) σε έννοιες ή ιδεολογίες. Η ιδεολογία, από την σκοπιά της κριτικής γεωγραφίας, μπορεί να γίνει κατανοητή ως ένα νόημα που χρησιμεύει για τη δημιουργία ή/και τη διατήρηση σχέσεων κυριαρχίας και υποταγής, μέσω συμβολικών μορφών. Όσον αφορά τη διεθνή πολιτική, η κριτική γεωπολιτική υποστηρίζει ότι η γεωπολιτική δεν συνδέεται απλώς με τη λειτουργία της περιγραφής ή της πρόβλεψης της μορφής των IR. Ωστόσο, η γεωπολιτική πρέπει να εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται και υποστηρίζεται η ταυτότητα στις σύγχρονες (πολυ- και υβριδικές) κοινωνίες.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η γεωπολιτική εξακολουθεί να είναι μια ισχυρή μορφή γεωγραφικής συλλογιστικής, η οποία όμως χρησιμοποιείται για την υποστήριξη ισχυρών πολιτικών συμφερόντων. Η γεωπολιτική μπορεί να δημιουργήσει "ηθικούς" χάρτες του κόσμου και να εντοπίσει τους εχθρούς του έθνους-κράτους. Ωστόσο, η κριτική γεωπολιτική αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για την παραδοσιακή γεωπολιτική φαντασία των IR και της παγκόσμιας πολιτικής, η οποία προσφέρει έναν άλλο τρόπο να φανταστούμε εναλλακτικές συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών ανθρώπινων ομάδων στον κόσμο.
Dr. Vladislav B. Sotirovic
Ex-University Professor
Research Fellow at Centre for Geostrategic Studies
Belgrade, Serbia
www.geostrategy.rs
sotirovic1967@gmail.com © Vladislav B. Sotirovic 2024
Personal disclaimer: The author writes for this publication in a private capacity which is unrepresentative of anyone or any organization except for his own personal views. Nothing written by the author should ever be conflated with the editorial views or official positions of any other media outlet or institution.