 |
| pixabay / essuera |
Από τότε που ξεκίνησε η στρατιωτική επιχείρηση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας το Φεβρουάριο του 2022, υπήρξε μια σταθερή ροή προβλέψεων από δυτικούς πολιτικούς, αναλυτές και σχολιαστές σχετικά με την επικείμενη κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας.
Από τον Henry Johnston, συντάκτη του RT. Εργάστηκε για πάνω από μια δεκαετία στον χρηματοπιστωτικό τομέα και είναι κάτοχος άδειας FINRA Series 7 και Series 24 - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Στην πραγματικότητα, οι προβλέψεις ξεκίνησαν ακόμη και πριν από εκείνες τις μοιραίες ημέρες του Φεβρουαρίου. Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, όταν η συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία προκαλούσε μια απτή ανησυχία στους διαδρόμους της οικονομίας, θυμάμαι να συναντώ έναν ομογενή δυτικό οικονομικό αναλυτή στη Μόσχα.
"Αν η Ρωσία "εισβάλει"", μου είπε ο συνομιλητής μου, "θα επιστρέψει στη Σοβιετική Ένωση της δεκαετίας του 1980 - μια πρωτόγονη, εξαθλιωμένη οικονομία με δυτικά αγαθά διαθέσιμα κυρίως στη μαύρη αγορά".
Μιλούσε σαν το δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα να ήταν ο ομφάλιος λώρος από τον οποίο εξαρτιόταν η οικονομία της Ρωσίας για να διατηρηθεί. Δεν ήταν καθόλου ο μόνος με αυτή την άποψη.
Το αρχικό κύμα των προβλέψεων (αν μπορεί κανείς να αποκαλέσει "προβλέψεις" τις υπερβολικές διακηρύξεις που προέρχονταν από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη εκείνη την εποχή) ήταν θριαμβευτικό και γεμάτο αυτοπεποίθηση - αλλά και εντελώς αποκαλυπτικό. Η δυτική ελίτ πίστευε πραγματικά ότι είχε στο οπλοστάσιό της ένα οικονομικό όπλο μαζικής καταστροφής και το είχε αναπτύξει με καταστροφικά αποτελέσματα στη Ρωσία.
"Θα προκαλέσουμε την κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας", δήλωσε ωμά ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Bruno Le Maire σε τοπικό ειδησεογραφικό κανάλι λιγότερο από μία εβδομάδα μετά την έναρξη της σύγκρουσης.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν χτύπησε έναν ακόμη πιο δυσοίωνο τόνο. "Οι κυρώσεις μας είναι πιθανό να εξαφανίσουν τα τελευταία 15 χρόνια τα οικονομικά κέρδη της Ρωσίας", είπε. "Θα καταπνίξουμε την ικανότητα της Ρωσίας να αναπτύξει την οικονομία της για τα επόμενα χρόνια". Τα σχόλια αυτά ήρθαν μετά τη διάσημη πλέον ειρωνεία του για το ρούβλι πως έχει μετατραπεί σε "ερείπια".
Οι σοβαρές ιστορικές συγκρίσεις ήταν πολλές και όχι μόνο από τους πολιτικούς. Η JPMorgan παρομοίασε αυτό που αντιμετωπίζει η Ρωσία με την κρίση του 1998, όταν το ρούβλι έχασε τα δύο τρίτα της αξίας του, οι αποταμιεύσεις εξανεμίστηκαν και η χώρα αθέτησε το χρέος της. Η τράπεζα προέβλεψε πτώση του ΑΕΠ κατά 11% το 2022.
Ο πολιτικός αναλυτής Maximilian Hess δεν έμεινε πίσω, προχωρώντας ακόμη περισσότερο, λέγοντας ότι η Ρωσία οδεύει "όχι μόνο πίσω στο χάος της δεκαετίας του 1990, αλλά σε μια ακόμη πιο σοβαρή κατάσταση που μοιάζει περισσότερο με το 1918".
Η Ρωσία ήταν επίσης αντιμέτωπη με αυτό που ένας καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες αποκάλεσε "πλήρη απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο, η οποία είναι πράγματι μια καταστροφή με πολλούς διαφορετικούς τρόπους". Δεν είναι, βέβαια, σαφές πώς αυτός ο ισχυρισμός συνδυάστηκε με το γεγονός ότι χώρες που αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία.
Ήδη από τις αρχές Απριλίου, ωστόσο, λίγο περισσότερο από ένα μήνα μετά την έναρξη της σύγκρουσης, μπορούσε να εντοπιστεί κάποια μετρίαση της υπερβολής. Η Ρωσία, άλλωστε, δεν είχε ακριβώς καταρρεύσει και μάλιστα ο αρχικός οξύς πανικός είχε υποχωρήσει πολύ γρήγορα. Μεταξύ των πρώτων που σημείωσαν την εκκολαπτόμενη ανθεκτικότητα της Ρωσίας ήταν ο Economist, ο οποίος έγραψε ένα άρθρο στο οποίο έθετε το ερώτημα: "Η στρατηγική της Δύσης εξακολουθεί να πηγαίνει σύμφωνα με το σχέδιο;". Ήταν, προς τιμήν του εντύπου, μια αρκετά ισορροπημένη απεικόνιση του πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα κατά τη διάρκεια του πρώτου μήνα.
Αυτό σηματοδότησε περίπου την αρχή μιας αλλαγής στον τόνο του αφηγήματος "η Ρωσία καταρρέει" κατά τους επόμενους μήνες. Δεν ήταν πλέον οι τέσσερις καβαλάρηδες της αποκάλυψης που έτρεχαν προς το Κρεμλίνο. Οι υπερβολικές ιστορικές συγκρίσεις υποχώρησαν. Αλλά μην κάνετε κανένα λάθος, διαβεβαίωναν οι δυτικοί αναλυτές, η ρωσική οικονομία βρίσκεται σε κακή κατάσταση - απλώς η κάθοδος αποδείχθηκε λίγο πιο αργή και λιγότερο δραματική από ό,τι αναμενόταν.
να άρθρο του Ατλαντικού Συμβουλίου από τον Ιούνιο του 2022 ενσωματώνει αυτή τη μετατόπιση, με τίτλο: "Η επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία είναι ένα μακροχρόνιο παιχνίδι. Να πώς θα κερδίσουμε". Το περιοδικό Foreign Policy παρέμεινε στο θέμα της κατάρρευσης, αλλά ο τίτλος ενός άρθρου από τον Ιούλιο του 2022 ("Actually, the Russian Economy Is Imploding") έχει προσθέσει αυτή την πολύ χαρακτηριστική λέξη "actually". Μεταφράζεται περίπου ως: υπάρχουν πολλά στοιχεία για το αντίθετο, αλλά εμείς εξακολουθούμε να το υποστηρίζουμε.
Μέχρι το Σεπτέμβριο του 2022, η ευφορία των πρώτων εβδομάδων είχε δώσει τη θέση της σε μια υφέρπουσα απογοήτευση. Το CNN δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο "Οι ρωσικές κυρώσεις αργούν να δαγκώσουν, καθώς Αμερικανοί αξιωματούχοι παραδέχονται απογοήτευση για το ρυθμό του πόνου στη Μόσχα".
Στο άρθρο, "ανώτεροι αξιωματούχοι των ΗΠΑ" δήλωσαν στο CNN πως υπήρχε απογοήτευση για το γεγονός ότι οι περιορισμοί δεν είχαν μεγαλύτερο αντίκτυπο μέχρι στιγμής, αλλά πίστευαν πως τα πιο σκληρά αποτελέσματα πιθανώς δε θα υλοποιούνταν μέχρι τις αρχές του 2023. Οι αρχές του 2023, φυσικά, ήρθαν και έφυγαν.
Εν τω μεταξύ, μια επιχείρηση διάσωσης των προσώπων σχετικά με τον πραγματικό στόχο των κυρώσεων ήταν ήδη σε ισχύ και μπορούσε να φανεί σε αυτό το άρθρο και σε πολλά άλλα. Ένας άλλος αξιωματούχος δήλωσε στο πρακτορείο ότι εκείνοι που επεξεργάζονταν τις κυρώσεις στην πραγματικότητα "πάντα πίστευαν ότι οι πιο απότομες επιπτώσεις δεν θα ήταν απαραίτητα άμεσες", προσθέτοντας πως "πάντα το βλέπαμε αυτό ως ένα μακροπρόθεσμο παιχνίδι". Με άλλα λόγια, ήξεραν από την αρχή ότι τίποτα δεν επρόκειτο να συμβεί σύντομα. Ίσως κάποιος θα μπορούσε να το είχε πει αυτό στον Μπάιντεν και να τον γλιτώσει από την αμηχανία να μιλάει με λυρισμό για τη διαγραφή των τελευταίων 15 ετών οικονομικής καχεξίας.
Το Φεβρουάριο του 2023, κυκλοφόρησε μια σειρά από κομμάτια με τίτλο "κυρώσεις ένα χρόνο μετά". Ο γενικός τόνος ήταν αποφασιστικά αυτός της αποτροπής της απογοήτευσης, εστιάζοντας στο μακροπρόθεσμο παιχνίδι. Ο συγγραφέας μιας έκθεσης του Κέντρου Martens για τις κυρώσεις έγραψε: "Μην κοιτάτε το ρολόι κάθε πέντε λεπτά για να δείτε αν οι κυρώσεις λειτουργούν. Ασκήστε στρατηγική υπομονή".
Πράγματι, για το πρώτο μέρος του 2023, το κυρίαρχο ύφος ήταν σε μεγάλο βαθμό μια απρόθυμη αναγνώριση της ανθεκτικότητας της ρωσικής οικονομίας, αναμεμειγμένη με ακόμη αισιόδοξες επιμονές πως η μέρα της κρίσης της Ρωσίας θα έρθει. Εν τω μεταξύ, κατά περίεργο τρόπο, τα άρθρα που άρχισαν να εμφανίζονται στον δυτικό Τύπο έμοιαζαν να έχουν γραφτεί με το ίδιο πρότυπο: αρχίζουν με μια ωμή παραδοχή ότι η Ρωσία δεν καταρρέει στην πραγματικότητα, πριν ξεκινήσουν μια συζήτηση για το πώς κάτω από την επιφάνεια συσσωρεύονται κάθε είδους προβλήματα.
Τον Αύγουστο, η αφήγηση "η Ρωσία καταρρέει" πήρε λίγο αέρα στα πανιά της όταν το ρούβλι μπήκε σε μια δύσκολη φάση και έσπασε ακόμη και το ψυχολογικά σημαντικό φράγμα των 100 δολαρίων έναντι του δολαρίου. Εκείνη την εποχή είχε υποχωρήσει περίπου 20% σε ετήσια βάση και ήταν μεταξύ των νομισμάτων με τις χειρότερες επιδόσεις στις αναδυόμενες αγορές. Εμφανίστηκε μια πληθώρα άρθρων που συζητούσαν τα δεινά του ρουβλίου και υποστήριζαν πως η αποδυνάμωση του νομίσματος ήταν ενδεικτική των πολυαναμενόμενων ρωγμών που άρχισαν να εμφανίζονται.
Ένα άρθρο γνώμης του Bloomberg που συζητούσε αυτό που αποκαλούσε "άρρωστο ρούβλι" είχε τον υπότιτλο: "Οι κυρώσεις δεν έχουν παραβιάσει το οικονομικό φρούριο της Ρωσίας, αλλά έχουν βάλει μια ωρολογιακή βόμβα κάτω από τα θεμέλιά του". Αλλά ο τίτλος του άρθρου παρέμεινε στο παραπάνω περιγραφόμενο πρότυπο: "Οι δυτικές χώρες έχουν επιβάλει περισσότερες από 13.000 κυρώσεις στη Ρωσία - αλλά η ρωσική οικονομία δεν δείχνει κανένα σημάδι κατάρρευσης".
Την αμέσως επόμενη ημέρα, ο Timothy Ash, ένας σημαίνων βετεράνος αναλυτής αναδυόμενων αγορών, έγραψε ένα άρθρο που επίσης ξεκίνησε με μια μικρή υποχώρηση. "Ένα συχνά ακούμενο παράπονο... είναι πως οι δυτικές κυρώσεις δεν αποδίδουν", αρχίζει το άρθρο. "Ας το αναγνωρίσουμε αυτό από την αρχή - η Ρωσία επιδεικνύει μεγάλη οικονομική ανθεκτικότητα και αντοχή".
Αλλά τελικά έφτασε στο κύριο σημείο, το οποίο είναι ότι το αποδυναμωμένο ρούβλι είναι ένα "κόκκινο φως που αναβοσβήνει πως οι κυρώσεις όντως λειτουργούν". Ως απόδειξη αναφέρει ότι "σε καμία χώρα δεν αρέσει να βλέπει το νόμισμά της να υποτιμάται, καθώς αυτό συνεπάγεται οικονομικά προβλήματα, ιδίως αποδυνάμωση της θέσης του ισοζυγίου πληρωμών και προκαλεί υψηλό πληθωρισμό". Η κεντρική τράπεζα, υποστηρίζει, "δεν θα άφηνε το ρούβλι να διολισθήσει αν δεν βρισκόταν σε δυσκολία". Το πώς ακριβώς η κεντρική τράπεζα ήταν "σε δυσκολία" δεν εξηγείται, αλλά κάτι απειλητικό πρέπει να παραμόνευε κάτω από τις σανίδες του πατώματος.
Για να στηρίξει το ρούβλι το περασμένο φθινόπωρο, η Ρωσία αυστηροποίησε τους νομισματικούς ελέγχους και αύξησε τα επιτόκια και το νόμισμα σταθεροποιήθηκε στη συνέχεια. Βεβαίως, πρόκειται για προσωρινά μέτρα που οι αρχές αναγκάστηκαν να λάβουν ως απάντηση σε μια ανισορροπία. Όμως ο Ας και άλλοι υποστηρικτές των κυρώσεων πίστευαν σαφώς ότι θα έβγαζαν περισσότερα οφέλη από τη μεταβλητότητα του ρουβλίου.
Με το "κόκκινο φως που αναβοσβήνει" να έχει περιοριστεί σε μια αμυδρή λάμψη, η αφήγηση προχώρησε. Δεν έχουμε δει πολλές ιστορίες για το ρούβλι πρόσφατα. Το επόμενο και πιο πρόσφατο θέμα στο οποίο προσκολλήθηκε το πλήθος "η Ρωσία καταρρέει" είναι η ιδέα πως η ρωσική οικονομία υπερθερμαίνεται. Μια οικονομία θεωρείται ότι υπερθερμαίνεται όταν επεκτείνεται με μη βιώσιμο ρυθμό που φτάνει στα όρια της ικανότητάς της να ικανοποιεί τη ζήτηση.
Το θέμα της υπερθέρμανσης έπιασε τόπο και, όπως ήταν αναμενόμενο, ακολούθησε ένα κύμα άρθρων. Ο Economist δημοσίευσε ένα άρθρο τον Δεκέμβριο στο οποίο συζητούσε το αυξημένο ποσοστό πληθωρισμού της Ρωσίας, το υψηλό ποσοστό του ΑΕΠ που δαπανάται για την άμυνα και την εκρηκτική έλλειψη εργατικού δυναμικού. Ενώ παραδέχεται ότι "οι προβλέψεις για οικονομική κατάρρευση - που έγιναν σχεδόν ομοιόμορφα από δυτικούς οικονομολόγους και πολιτικούς στην αρχή του πολέμου στην Ουκρανία - αποδείχθηκαν παταγωδώς λανθασμένες", - το πρότυπο ισχύει! - ισχυρίζεται πως η ρωσική οικονομία δεν μπορεί να αντέξει τέτοια επίπεδα ανάπτυξης.
Παρόλο που το άρθρο συνεχίζει να αναγνωρίζει τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για το μετριασμό των επιπτώσεων αυτής της υπερθέρμανσης, καταλήγει με τις λέξεις: "[αλλά] στη Ρωσία υπάρχουν πιο σημαντικά πράγματα από την οικονομική σταθερότητα", υπονοώντας ότι η ρωσική ηγεσία θυσιάζει την οικονομία για να κερδίσει τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Πρόκειται για μια αξιοσημείωτη παρατήρηση που προέρχεται από το δυτικό στρατόπεδο, όπου πολλοί πολιτικοί -σκεφτείτε πρώτα και κύρια τη Γερμανία- ήταν πολύ πρόθυμοι να θυσιάσουν την οικονομική σταθερότητα στο βωμό της φαντασίωσης της Ουκρανίας.
Με αφορμή το Economist ήρθε ένα μακροσκελές άρθρο στο περιοδικό Foreign Affairs με συγγραφέα την Alexandra Prokopenko, ρωσικής καταγωγής επιστήμονα στο Carnegie Russia Eurasia Center στο Βερολίνο. Με τίτλο "Putin's Unsustainable Spending Spree", ήταν επίσης φτιαγμένο με το ίδιο πρότυπο, αναγνωρίζοντας πως η οικονομία της Ρωσίας έχει διαψεύσει τις προβλέψεις πριν προχωρήσει στην ανακοίνωση των κακών ειδήσεων. Τα κακά νέα είναι η υπερθέρμανση της οικονομίας. Η άποψή της είναι ότι τα εκπληκτικά ισχυρά στοιχεία ανάπτυξης της Ρωσίας, "αντί να σηματοδοτούν οικονομική υγεία [είναι] σύμπτωμα υπερθέρμανσης".
Παρόμοια με το άρθρο του Economist, η Prokopenko θίγει τις υψηλές κρατικές δαπάνες -ιδιαίτερα για την άμυνα- καθώς και την αύξηση των μισθών λόγω έλλειψης εργατικού δυναμικού και τον υψηλό πληθωρισμό, τα οποία συνθέτουν "μια ψευδαίσθηση ευημερίας". Αναρωτιέται κανείς τι θα είχε να πει η Prokopenko με έδρα το Βερολίνο για τη νέα της υιοθετημένη χώρα, όπου όλα τα ίχνη ευημερίας - ψευδαισθησίας ή άλλης - ξεθωριάζουν γρήγορα.
Παρόλο που η Προκοπένκο επιδίδεται στη συνήθη ρωσοφοβική ρητορική και στις φθαρμένες δυτικές τροπικότητες, ορισμένες από τις ανησυχίες της για την υπερθέρμανση έχουν εκφραστεί από τις ίδιες τις ρωσικές αρχές. Με άλλα λόγια, ο κίνδυνος υπερθέρμανσης είναι ένα αναγνωρισμένο πρόβλημα. Το Σεπτέμβριο, για παράδειγμα, η κεντρική τράπεζα προειδοποίησε πως η οικονομία μπορεί να έχει αναπτυχθεί πέραν του παραγωγικού της δυναμικού. Ιστορικά, μια ιδιαίτερα επικίνδυνη πτυχή της υπερθέρμανσης ήταν οι φούσκες περιουσιακών στοιχείων, οι οποίες τείνουν να προκαλούν καταστροφές σε μια οικονομία όταν σκάσουν. Η Ρωσία έχει γίνει μάρτυρας μιας πρωτοφανούς ανόδου των τιμών των ακινήτων - γεγονός που, και πάλι, δεν έχει διαφύγει της προσοχής της κεντρικής τράπεζας, η οποία έχει ζητήσει να τερματιστεί ένα γενναιόδωρο κρατικά επιδοτούμενο πρόγραμμα ενυπόθηκων δανείων, ώστε να μην δημιουργηθεί φούσκα.
Πέρα από τις συζητήσεις σχετικά με την υπερθέρμανση, αξίζει να σταματήσουμε για μια στιγμή για να αναλογιστούμε από πού ξεκινήσαμε και πού φτάσαμε. Αυτό που ξεκίνησε ως προβλέψεις για επικείμενη οικονομική κατάρρευση έχει εξελιχθεί σε συλλογισμούς ότι η ρωσική οικονομία αναπτύσσεται πολύ γρήγορα! Ίσως η τελευταία στάση του πλήθους "η Ρωσία καταρρέει" να είναι η ιδέα ότι η ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία θα υπερθερμανθεί και θα πέσει στον γκρεμό.
Μένει να δούμε πού θα πάει η ρωσική οικονομία από εδώ και πέρα, αλλά αν τα τελευταία σχεδόν δύο χρόνια είναι ενδεικτικά, θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και να προσαρμόζεται. Εν τω μεταξύ, οι ομογενείς τραπεζίτες έχουν ως επί το πλείστον φύγει και δεν έχω πάει σε καμία μαύρη αγορά. Εξετάζοντας τους πολυσύχναστους δρόμους από ένα πολυσύχναστο καφέ της Μόσχας, αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι πόσο πεζή είναι η σκηνή. Οι άνθρωποι περνούν μόνοι και σε ομάδες, συνομιλούν, κοιτάζουν τα τηλέφωνά τους, πίνουν καφέ και δεν ακούω καμία κουβέντα για την οικονομία ή το ρούβλι.
Οι δυτικοί ειδήμονες και οι αξιωματούχοι που αναπόφευκτα ξεφουρνίζουν το τελευταίο αφήγημα περί οικονομικής κατάρρευσης θα συνεχίσουν να γαβγίζουν, αλλά το καραβάνι προχωράει.