Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος κάποτε είχε γίνει είδωλο για το σχολιασμό του τότε Ισραηλινού πρωθυπουργού Σιμόν Πέρες για τα εγκλήματα πολέμου, προτού αποχωρήσει από τη Σύνοδο Κορυφής του Νταβός το 2009, ξαναχτύπησε, διατάσσοντας αξιωματούχους να μποϊκοτάρουν το φετινό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) για τον γενοκτονικό πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα.
Mohamad Hasan Sweidan - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Όποιος έχει δώσει προσοχή στις δηλώσεις του Ερντογάν από την έναρξη του πολέμου θα μπορούσε να σκεφτεί ότι η Τουρκία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των εθνών που αντιτίθενται στο Ισραήλ και υπερασπίζονται την παλαιστινιακή υπόθεση. Λίγοι σε όλο τον κόσμο είναι τόσο πρόθυμοι να υιοθετήσουν μια τόσο αιχμηρή ρητορική κατά των πολιτικών του Τελ Αβίβ όσο ο λαϊκιστής επικεφαλής του τουρκικού κράτους.
Ο Ερντογάν χαρακτηρίζει το Ισραήλ "κράτος τρομοκράτη"
Ωστόσο, ακόμη και για τα δεδομένα του Ερντογάν, η γλώσσα του πήρε μια απότομη τροπή μετά την επιχείρηση Al-Aqsa Flood στις 7 Οκτωβρίου και την επακόλουθη ισραηλινή στρατιωτική επίθεση στη Γάζα, όταν αποκάλεσε το Ισραήλ "κράτος τρομοκράτη".
Ο Τούρκος πρόεδρος ξέσπασε ακόμη και κατά των εταίρων του στο ΝΑΤΟ, λέγοντας: "Ενώ καταριόμαστε την ισραηλινή κυβέρνηση, δεν ξεχνάμε εκείνους που υποστηρίζουν ανοιχτά αυτές τις σφαγές και εκείνους που κάνουν τα πάντα για να τις νομιμοποιήσουν", αναφερόμενος στις ΗΠΑ και άλλους δυτικούς συμμάχους του Ισραήλ, πριν διακηρύξει: "Είμαστε αντιμέτωποι με μια γενοκτονία" στη Γάζα.
Αρχικά, ο Ερντογάν προειδοποίησε για ψυχραιμία και τόνισε τη σημασία της διατήρησης της ζωής των πολιτών και στις δύο πλευρές, σε μια πιθανή προσπάθεια να μετριάσει τις καλά εδραιωμένες σχέσεις της Άγκυρας με το Τελ Αβίβ και τη Δύση. Ωστόσο, καθώς οι σοκαριστικές εικόνες των ισραηλινών θηριωδιών άρχισαν να κυκλοφορούν ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και καθώς το δημόσιο αίσθημα στην Τουρκία άρχισε να μετατοπίζεται, η ρητορική του Ερντογάν εξελίχθηκε ώστε να αντανακλά τις ίδιες ανησυχίες.
Υποκινούμενος από την απροσδόκητη υποστήριξη της κοσμικής αντιπολίτευσης της Τουρκίας υπέρ των Παλαιστινίων, ο Ερντογάν εγκατέλειψε τον προηγούμενο, μετρημένο τόνο του και υιοθέτησε μια πιο χαρακτηριστική, υψηλών τόνων ρητορική. Απαιτώντας τον τερματισμό των σφαγών που διαπράττει το κράτος κατοχής, ο Ερντογάν όχι μόνο ηγήθηκε διαδηλώσεων στους δρόμους κατά του Ισραήλ, αλλά και επέκρινε τους υποστηρικτές του.
Ωστόσο, πιστός στο ύφος του Ερντογάν, η υψηλή ρητορική δε μεταφράστηκε σε απτή δράση. Αντίθετα, φαίνεται να έχει σχεδιαστεί για να διαχειριστεί την τουρκική κοινή γνώμη και να υπογραμμίσει τον πιθανό ρόλο της Άγκυρας σε οποιαδήποτε επίλυση της σύγκρουσης. Αναγνωρίζοντας την πιθανότητα μιας εσωτερικής πολιτικής αλλαγής στο Ισραήλ που θα έβαζε τέλος στην πολιτική καριέρα του Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο Ερντογάν έχει επικεντρώσει στρατηγικά τις επιθέσεις του στον Ισραηλινό πρωθυπουργό - παρομοιάζοντας μάλιστα τον Νετανιάχου με τον Αδόλφο Χίτλερ - διατηρώντας παράλληλα κανονικές εμπορικές σχέσεις με την ισραηλινή κυβέρνηση.
Ο Μπίμπι είναι άφαντος, αλλά το χρήμα μιλάει
Σε μια τολμηρή κίνηση στις 3 Νοεμβρίου, ανακαλώντας τον Τούρκο πρέσβη στο Ισραήλ, ο Ερντογάν δήλωσε: "Ο Νετανιάχου δεν είναι πλέον κάποιος με τον οποίο μπορούμε να μιλάμε. Τον έχουμε ξεγράψει". Παρά αυτή τη διπλωματική αποκήρυξη, το εμπόριο μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ συνεχίζει να ανθεί, με τις τουρκικές εξαγωγές προς το Ισραήλ να εκτοξεύονται κατά 34,8% το Δεκέμβριο - από 319,5 εκατομμύρια δολάρια το Νοέμβριο σε 430,6 εκατομμύρια δολάρια τον Δεκέμβριο - ξεπερνώντας ακόμη και το προ της σύγκρουσης επίπεδο των 408,3 εκατομμυρίων δολαρίων.
Είναι κρίσιμο pvw η Τουρκική Δημοκρατία παραμένει βασικός παράγοντας στην αλυσίδα εφοδιασμού του Ισραήλ με πετρέλαιο, με περίπου το 4% να προέρχεται από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Τουρκικής Δημοκρατίας. Παρά τις εκκλήσεις του Ιράν να σταματήσει τις εξαγωγές πετρελαίου και τροφίμων προς το Ισραήλ σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους Παλαιστίνιους, η Άγκυρα επιμένει να διατηρεί τα στρατηγικά της συμφέροντα με το Τελ Αβίβ μέσω της realpolitik που καλύπτεται από διπλωματική ασάφεια.
Μετά την περιοδεία του στη Δυτική Ασία, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken αποκάλυψε ότι υπάρχει κοινός στόχος μεταξύ των διαφόρων χωρών που επισκέφθηκε, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, για ένα Ισραήλ που θα ζει ειρηνικά, μια ενωμένη Δυτική Όχθη και Γάζα υπό παλαιστινιακή ηγεσία, περιφερειακή ολοκλήρωση και την ίδρυση ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους.
"Διαπίστωσα επίσης σε όλους τους τομείς ότι οι χώρες που επισκεφθήκαμε, οι ηγέτες με τους οποίους περνάμε χρόνο, είναι έτοιμοι να αναλάβουν τις απαραίτητες δεσμεύσεις, να λάβουν τις δύσκολες αποφάσεις για να προωθήσουν όλους αυτούς τους στόχους, να προωθήσουν αυτό το όραμα για την περιοχή".
Παράγοντες που επηρεάζουν την τουρκική θέση
Η στάση της Τουρκίας σχετικά με τον σημερινό πόλεμο στην κατεχόμενη Παλαιστίνη διαμορφώνεται από μια σύνθετη αλληλεπίδραση εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων που επηρεάζουν την εξωτερική της πολιτική εδώ και χρόνια. Τα βασικά στοιχεία περιλαμβάνουν την οικονομική κρίση από το 2018, την έξαρση του εθνικισμού στο εσωτερικό της Τουρκίας, τον αντίκτυπο της παγκόσμιας δυναμικής ισχύος (με τη συμμετοχή των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας) στην περιοχή της Δυτικής Ασίας, τις τεταμένες σχέσεις μεταξύ του Ερντογάν και της Δύσης και την επιδίωξη της Άγκυρας για "στρατηγική ανεξαρτησία".
Από οικονομική άποψη, η Τουρκική Δημοκρατία αντιμετώπισε πέρυσι μια σοβαρή κρίση, η οποία σημαδεύτηκε από την υποτίμηση της τουρκικής λίρας κατά 35% και έναν πληθωρισμό της τάξης του 62%. Η εξάντληση των συναλλαγματικών αποθεμάτων ύψους 26 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την στήριξη της λίρας και την αντιμετώπιση του σημαντικού ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών επιδείνωσε την κατάσταση.
Μια δημοσκόπηση που διεξήχθη στις αρχές Νοεμβρίου, μετά την έναρξη του πολέμου στη Γάζα, έδειξε πως το 70 τοις εκατό των Τούρκων πιστεύει ότι η οικονομία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της Τουρκίας, ακολουθούμενη από την ανεργία με 6,2 τοις εκατό. Η ίδια δημοσκόπηση έδειξε επίσης πως το 57,5 τοις εκατό των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η οικονομική κατάσταση της Τουρκίας θα επιδεινωθεί το 2024.
Είναι ενδιαφέρον ότι τα γεγονότα στη Γάζα απουσίαζαν από τις περισσότερες τουρκικές δημοσκοπήσεις υπέρ των βασικών ζητημάτων διαβίωσης. Η Άγκυρα έχει σαφές συμφέρον σε αυτό: η διατήρηση των οικονομικών δεσμών με το Ισραήλ επηρεάζει άμεσα τη θέση του Ερντογάν σχετικά με τον πόλεμο.
Στο εσωτερικό της χώρας, το εθνικιστικό συναίσθημα έχει αποκτήσει δυναμική τα τελευταία χρόνια, γεγονός που φάνηκε στα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα, όπου οι εθνικιστές αποτέλεσαν το ένα τέταρτο της συμμετοχής των ψηφοφόρων. Ο Ερντογάν απάντησε στην τάση αυτή -που προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την αποτυχημένη εξωτερική πολιτική του για τη Συρία, η οποία είδε εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες να κατακλύζουν τα σύνορα της Τουρκίας- ενισχύοντας τον ρόλο του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS) και δίνοντας έμφαση σε ένα όραμα για τον τουρκικό αιώνα που έχει τις ρίζες του στον εθνικισμό και όχι στον ισλαμισμό.
Όπως και να έχει, η προτεραιότητα των Τούρκων εθνικιστών είναι το κράτος και όχι το έθνος. Ως εκ τούτου, προτιμούν να μην ανταγωνίζονται το Ισραήλ λόγω της προοπτικής πιθανής συνεργασίας μαζί του, ιδίως στον τομέα της ενέργειας.
Η αποκατάσταση των σχέσεων του Ερντογάν με το Ισραήλ ευθυγραμμίζεται με το όραμά του για την Τουρκία ως ζωτικής σημασίας ενεργειακό διαμετακομιστικό κόμβο από τη Δυτική Ασία προς την Ευρώπη, με προτεινόμενες διαδρομές που περιλαμβάνουν: τον αγωγό EastMed που συνδέει το Ισραήλ με την Ελλάδα και στη συνέχεια με την Ευρώπη, έναν αγωγό 300 χιλιομέτρων που θα συνδέει τα κατεχόμενα παλαιστινιακά κοιτάσματα φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο με μια εγκατάσταση υγροποίησης φυσικού αερίου στην Κύπρο και έναν υποθαλάσσιο αγωγό που θα συνδέει την Τουρκία με κοιτάσματα φυσικού αερίου στην κατεχόμενη Παλαιστίνη.
Ρητορική έναντι ρεαλισμού
Καθώς η χώρα πλησιάζει στις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου, ο Ερντογάν στοχεύει να εξασφαλίσει την ανάκτηση των πολιτικών απωλειών του κόμματός του στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη να απομονώσει τις επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα από τις εσωτερικές ανησυχίες. Πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ελάχιστη υποστήριξη για τη Χαμάς μεταξύ των Τούρκων, με την πλειοψηφία να προτιμά μια ουδέτερη στάση.
Στη διεθνή σκηνή, η μετατόπιση της εστίασης των ΗΠΑ από τη Δυτική Ασία λόγω του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων στην Ασία και τον Ειρηνικό έχει ωθήσει τους συμμάχους, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, να συμβιβαστούν με ορισμένες μακροχρόνιες πολιτικές. Το περασμένο έτος παρατηρήθηκε αυξημένη προσέγγιση σε ολόκληρη την περιοχή με τη Συρία, μια συμφωνία μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας και η διευθέτηση των διαφορών της Τουρκίας με τα ΗΑΕ, τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Τέλος, οι εντάσεις μεταξύ του Ερντογάν και της Δύσης, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία, οδήγησαν τον Τούρκο πρόεδρο να τροποποιήσει ορισμένες θέσεις για να κατευνάσει τις δυτικές δυνάμεις. Παρά την επιδίωξη του Ερντογάν για στρατηγική ανεξαρτησία, ο οποίος επιδιώκει αυτονομία στην εξωτερική πολιτική, η ανάγκη για συνύπαρξη και παραχωρήσεις προς τους ατλαντιστές παραμένει εμφανής, όπως φαίνεται στην τουρκική πολιτική απέναντι στον πόλεμο στη Γάζα.
Ως το πρώτο μουσουλμανικό κράτος που αναγνώρισε το Ισραήλ το 1949, μόλις ένα χρόνο μετά την ίδρυση του κράτους κατοχής, η Τουρκία έχει από καιρό τοποθετηθεί ως σημαντικός σύμμαχος της Δύσης στην περιοχή.
Ενώ η ρητορική του Ερντογάν μπορεί επιφανειακά να μιμείται εκείνη του Άξονα Αντίστασης της περιοχής, στην πράξη είναι απίθανο να αλλάξει σημαντικά τη γεωπολιτική ευθυγράμμιση της Τουρκίας στο παλαιστινιακό ζήτημα. Η φυσική του θέση εξακολουθεί να βρίσκεται εντός του δυτικού άξονα, ιδίως όταν διακυβεύονται χρήματα.