Τουρκμέν Τερζί - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Η Τουρκία, μια άλλη δύναμη με ιστορικούς και θρησκευτικούς δεσμούς με την περιοχή, αυξάνει την στρατιωτική της παρουσία. Παρά τις εντάσεις μεταξύ του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και των ηγετών των ΗΠΑ, η Τουρκία παραμένει ισχυρό μέλος του ΝΑΤΟ και αναμένεται να διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο ασφαλείας ενάντια στο Ιράν και τους συμμάχους του, όπως η Ρωσία και η Κίνα στη Μέση Ανατολή.
Η Τουρκία και το Ιράν μοιράζονται ομοιότητες όσον αφορά την στρατιωτική ισχύ και τους πληθυσμούς. Σύμφωνα με την επίσημη αφήγηση της Τουρκίας, οι δύο χώρες διατηρούν καλές σχέσεις και δεν έχουν καμία σύγκρουση από τη Συνθήκη του Κασρ-ι Σιρίν το 1639. Ωστόσο, η πραγματικότητα απέχει πολύ από το να είναι θετική. Οι προκάτοχοι της σύγχρονης Τουρκίας και του Ιράν μοιράζονται μια απίστευτα περίπλοκη σχέση εδώ και μια χιλιετία. Τουρκικές φυλές άρχισαν να κατακτούν εδάφη του Ιράν τον 10ο αιώνα και αρκετές τουρκικές δυναστείες κυβέρνησαν αυτό που είναι το σημερινό Ιράν. Οι Μεγάλοι Σελτζούκοι, μια Τουρκο-Περσική, Σουνιτική Μουσουλμανική Αυτοκρατορία, κυβέρνησαν το Ιράν από τις αρχές του 10ου αιώνα έως τα τέλη του 11ου αιώνα, αλλά η ισχυρή περσική πολιτιστική αυτονομία παρέμεινε κυρίαρχη εντός της αυτοκρατορίας. Η Αυτοκρατορία των Σαφαβιδών ιδρύθηκε κυρίως από τουρκικές φυλές, που περιλάμβαναν τον αζέρικο πληθυσμό, που προέρχονται από περιοχές που εκτείνονταν από την Ανατολία μέχρι τον Καύκασο. Ωστόσο, οι Σαφαβίδες επέβαλαν τον σιιτικό κλάδο του Ισλάμ σε όλη τη Μέση Ανατολή, γεγονός που οδήγησε σε συγκρούσεις με τη σουνιτική Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Σαχ Ισμαήλ, ο ιδρυτής της Δυναστείας των Σαφαβιδών, ηττήθηκε από τον Σουνίτη αντίπαλό του, Οθωμανό Σουλτάνο Σελίμ Α', το 1514. Αυτός ο πόλεμος αύξησε τις εχθροπραξίες μεταξύ της Σουνιτικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Σιιτικής Αυτοκρατορίας των Σαφαβιδών, παρόλο που και οι δύο ηγεμόνες ήταν τουλάχιστον εν μέρει τουρκικής καταγωγής.
Σε αντίθεση με την επίσημη αφήγηση της Τουρκίας, η Οθωμανική και η Ιρανική αυτοκρατορία είχαν πολλές συγκρούσεις μεταξύ τους από τη Συνθήκη του Κασρ-ι Σιρίν. Τούρκοι και Πέρσες πολέμησαν ο ένας εναντίον του άλλου σε έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας το 1733, όταν οι Ιρανοί προσπάθησαν να πάρουν τη Βαγδάτη από τους Οθωμανούς. Η ιρανική δυναστεία των Ζαντ επιτέθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1775 για να καταλάβει τη Βασόρα και η σύγκρουση έληξε μόλις το 1821. Η νέα Τουρκική Δημοκρατία, που ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ το 1923, διατήρησε καλές σχέσεις με το Ιράν μέχρι την εγκαθίδρυση του ισλαμικού καθεστώτος στην Τεχεράνη το 1979. Ο Ατατούρκ ήταν στενός φίλος του Ιρανού Ρεζά Σαχ, ο οποίος θαύμαζε πολύ τις δυτικές μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ. Ωστόσο, το ισλαμικό καθεστώς του Ιράν προκαλεί την τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζοντας το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) από την ίδρυσή του το 1984. Η ένοπλη ομάδα, που αγωνίζεται για ανεξάρτητη ή αυτόνομη κουρδική κυριαρχία στη νοτιοανατολική περιοχή της Τουρκίας με πλειοψηφία Κούρδων, έχει καταχωρηθεί ως τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία και μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας. Το PKK πραγματοποίησε πολυάριθμες επιθέσεις στην Τουρκία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 και του '90, περνώντας τα σύνορα από τις βάσεις του στο Ιράν, όπως σε Haj Umran, Dar Khala, Benchul, Mandali και Sirabad. Το ισλαμικό καθεστώς της Τεχεράνης υποστήριξε επίσης ισλαμιστικούς τρομοκρατικούς πυρήνες στην Τουρκία και σύμφωνα με αναφορές και ισχυρισμούς, αυτοί οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν τρομοκράτες δολοφόνησαν αρκετούς κοσμικούς Τούρκους, όπως τη θεολόγο Bahriye Üçok, τους δημοσιογράφους Çetin Emeç και Uğur Mumcu και τον ακαδημαϊκό Ahmet Taner Kışlalı καθώς και πολλούς άλλους.
Το Ισλαμιστικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν έχει δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς με το ιρανικό καθεστώς παρά την πολιτική δυσφορία μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης. Το 2014 ο Ερντογάν είπε στον Ανώτατο Ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ ότι το Ιράν ήταν για εκείνον σαν «δεύτερο σπίτι». Ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης του Ερντογάν Μπεσίρ Αταλάι και ο αρχηγός πληροφοριών της Τουρκίας Χακάν Φιντάν είναι γνωστό πως έχουν στενούς δεσμούς με το ιρανικό καθεστώς. Αν και ο Ερντογάν και ορισμένοι από τους ηγέτες του κόμματός του έχουν δημιουργήσει προσωπικές σχέσεις με τους Ιρανούς ηγεμόνες, η Τουρκία και το Ιράν συνεχίζουν να υποστηρίζουν διαφορετικά αντιμαχόμενα κόμματα, πολιτικές και ένοπλες ομάδες στη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη, τον Λίβανο, την περιοχή του Καυκάσου και άλλες τοποθεσίες.
Το Ιράν είναι δυσαρεστημένο με την πρόσφατη ανάμειξη της Τουρκίας στις υποθέσεις της Μέσης Ανατολής. Το AKP έχει ακολουθήσει ενεργή εξωτερική πολιτική στην περιοχή από την Αραβική Άνοιξη και το ξέσπασμα του συριακού εμφυλίου πολέμου, με την Άγκυρα να αυξάνει την στρατιωτική της παρουσία στο Ιρακινό Κουρδιστάν, να ελέγχει αρκετές συριακές πόλεις κατά μήκος των συνόρων της και να διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στο Κατάρ και τη Σομαλία. Το Ιράν είναι επίσης δυσαρεστημένο με την υποστήριξη της Τουρκίας προς το Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας, μιας χώρας που μοιράζεται σύνορα με το Ιράν.
Μέχρι πρόσφατα, ο Ερντογάν είχε τεταμένες σχέσεις με σουνιτικά αραβικά κράτη όπως η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, αλλά η Άγκυρα κατάφερε να εξομαλύνει τους δεσμούς της με αυτές τις χώρες. Η Τουρκία επικρίνει τους υποστηριζόμενους από το Ιράν Χούτι στην Υεμένη και η υποστήριξή της στη Μουσουλμανική Αδελφότητα στο Λίβανο ενοχλεί το Ιράν, το οποίο υποστηρίζει τη σιιτική Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Επιπλέον, το Ιράν υποστηρίζει τον Σύριο ηγέτη Μπασάρ αλ Άσαντ, ενώ η Τουρκία υποστηρίζει τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό και άλλους αντάρτες εναντίον των δυνάμεων του Άσαντ.
Η Τουρκία αντιμετωπίζει επίσης σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την ανάπτυξη στενών δεσμών με την ιρακινή κυβέρνηση καθώς το Ιράν δημιούργησε ισχυρή επιρροή στη Βαγδάτη μετά την έναρξη της αποχώρησης των ΗΠΑ το 2010. Καθώς η Τουρκία και το Ιράν συνεχίζουν να επιδιώκουν ανταγωνιστικά συμφέροντα στην περιοχή, μένει να δούμε πώς σύνθετη σχέση θα εξελιχθεί και θα επηρεάσει την ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Η φθίνουσα κυριαρχία της Αμερικής στη Μέση Ανατολή και η αυξημένη δραστηριότητα από την Κίνα και τη Ρωσία έχουν ξεκινήσει ένα νέο κεφάλαιο στον ιστορικό αγώνα μεταξύ Τουρκίας και Ιράν. Η εξάρτηση των ΗΠΑ από το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής έχει μειωθεί από τότε που η παραγωγή πετρελαίου τους άρχισε να αυξάνεται το 2018. Επί του παρόντος, οι ΗΠΑ παράγουν περισσότερο πετρέλαιο από το Ιράν, το Ιράκ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μαζί. Η Μέση Ανατολή παράγει περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πετρελαίου και η Κίνα έχει γίνει ο κύριος εισαγωγέας πετρελαίου από την αραβική περιοχή. Η Σαουδική Αραβία είναι πλέον ο μεγαλύτερος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας και η σύνοδος κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας Κίνας-Κόλπου (GCC) που πραγματοποιήθηκε στο Ριάντ πέρυσι σηματοδότησε το υψηλότερο διπλωματικό γεγονός μεταξύ της Κίνας και του αραβικού κόσμου από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
Στην ομιλία του στο GCC το Δεκέμβριο του 2022, ο Κινέζος ηγέτης Σι Τζινπίνγκ δήλωσε ότι «η Κίνα και οι χώρες του GCC θα συνεργαστούν σε θέματα που καλύπτουν τα οικονομικά, την επιστήμη και την τεχνολογία, την αεροδιαστημική, τη γλώσσα και τον πολιτισμό». Η Κίνα πρέπει να εμβαθύνει τις σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία για να ενσωματώσει περαιτέρω την Πρωτοβουλία Belt and Road, ενώ η Σαουδική Αραβία απαιτεί την τεχνολογία της Κίνας για να επιτύχει το Όραμά της για το 2030. Η Κίνα έχει επίσης αρχίσει να εισάγει πετρέλαιο από το Ιράν, μια χώρα υπό τις δυτικές κυρώσεις. Το Ιράν είναι επί του παρόντος ο τρίτος μεγαλύτερος προμηθευτής πετρελαίου στην Κίνα, μετά τη Σαουδική Αραβία και τη Ρωσία.
Είναι προφανές πως ο Σι Τζινπίνγκ δεν σχεδιάζει απλώς να εισάγει πετρέλαιο από τη Μέση Ανατολή, αλλά στοχεύει να διαμορφώσει την πολιτική της περιοχής, καθώς είναι ζωτικής σημασίας για το παγκόσμιο εμπόριο της Κίνας. Η μεσολάβηση του Xi μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας ήταν ένα σημαντικό πολιτικό κέρδος για το Πεκίνο ενάντια στις δυτικές δυνάμεις, οι οποίες έχουν επιβάλει αυστηρές κυρώσεις στο ισλαμιστικό καθεστώς του Ιράν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Η Ρωσία έχει γίνει επίσης ένας σημαντικός εταίρος για το Ιράν από τότε που η Μόσχα έχει υποφέρει από βαριές δυτικές κυρώσεις από την έναρξη του πολέμου κατά της Ουκρανίας. Η ρωσική εταιρεία παραγωγής φυσικού αερίου Gazprom υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας αξίας περίπου 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον Ιούλιο του περασμένου έτους. Επιπλέον, το Ιράν, που διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, υπέβαλε αίτηση πέρυσι για να ενταχθεί στον όμιλο BRICS που περιλαμβάνει τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική.
Αν και η Τουρκία και το Ιράν είναι απίθανο να εμπλακούν σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο στο εγγύς μέλλον και θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν τις στενές πολιτιστικές και αυξανόμενες εμπορικές σχέσεις τους, ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο γειτόνων αναμένεται να ενταθεί στη Μέση Ανατολή καθώς οι νέοι παγκόσμιοι παίκτες επιλέγουν πλευρές στην πλούσια σε ενέργεια περιοχή. Τούρκοι και Ιρανοί θα μπορούσαν να γίνουν οι νέοι στρατιωτικοί παράγοντες σε έναν πόλεμο αντιπροσώπων μεταξύ του δυτικού μπλοκ και του μπλοκ Ρωσίας-Κίνας στη Μέση Ανατολή.