Κατά τη διάρκεια μιας τελετής της 27ης Απριλίου για την παράδοση ρωσικής κατασκευής πυρηνικού καυσίμου στον πυρηνικό σταθμό Akkuyu στη νότια Τουρκία, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε την υποστήριξή του στον Τούρκο ομόλογό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις έντονα αμφισβητούμενες, επερχόμενες προεδρικές εκλογές της 14ης Μαΐου.
Mohamad Hasan Sweidan - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Οι δύο αρχηγοί κρατών συμμετείχαν στην εκδήλωση μέσω τηλεδιάσκεψης, κατά την οποία ο Πούτιν χάρισε στον Ερντογάν –ο οποίος αντιμετωπίζει τις πιο δύσκολες εκλογές ποτέ– αυτό το γενναιόδωρο προεκλογικό δώρο. Όμως, παρά την σπάνια επιδοκιμασία, έχει πολλά να χάσει ο Πούτιν ακόμα κι αν ηττηθεί ο Ερντογάν;
Επιστροφή στην αμερικανική αγκαλιά
Για περισσότερο από ένα χρόνο, οι ηγέτες της τουρκικής αντιπολίτευσης κάνουν φιλικές προσεγγίσεις προς τη Δύση. Το μανιφέστο του εξαμελούς συνασπισμού της αντιπολίτευσης τονίζει ανοιχτά τη σημασία της αποκατάστασης της «αμοιβαίας εμπιστοσύνης» με τις ΗΠΑ, την επίτευξη πλήρους ένταξης στην ΕΕ και την επιθυμία να επιστρέψει η χώρα στο πολυεθνικό πρόγραμμα παραγωγής μαχητικών αεροσκαφών F-35 από το οποίο εκδιώχθηκε η Τουρκία το 2019 μετά την αγορά των ρωσικών πυραύλων S-400.
Παρά αυτή τη δυτική προσέγγιση, μια προεδρία υπό τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης Kemal Kilicdaroglu είναι απίθανο να μετατοπίσει σημαντικά τις διαφορές εξωτερικής πολιτικής μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον σε ορισμένα κρίσιμα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της αποκατάστασης των σχέσεων της Τουρκίας με τη Συρία και της αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Από την οπτική γωνία της Ουάσιγκτον, η εκλογή ενός Τούρκου προέδρου που μοιράζεται το ίδιο όραμα με τις ΗΠΑ σε βασικά ζητήματα είναι κρίσιμης σημασίας, ειδικά στο πλαίσιο του ανταγωνισμού της Μεγάλης Δύναμης με τους ανταγωνιστές της Ρωσία και Κίνα. Από αυτή την άποψη, η τουρκική αντιπολίτευση έχει δηλώσει την πρόθεσή της να βελτιώσει τις σχέσεις της Άγκυρας με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, κάτι που μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς τις στενές τουρκο-ρωσικές σχέσεις που δημιούργησε ο Ερντογάν τα τελευταία χρόνια.
Αντιδυτικά αισθήματα
Ορισμένοι παρατηρητές προβλέπουν πως εάν ο Ερντογάν χάσει την ψηφοφορία στις 14 Μαΐου, η πιο σημαντική αλλαγή στην Τουρκία θα σχετίζεται με τις πολιτικές ασφάλειας και άμυνας. Η τουρκική αντιπολίτευση αναμένεται να επικεντρωθεί στην καλύτερη ευθυγράμμιση αυτών των πολιτικών με τις απαιτήσεις της ένταξης της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, κάτι που θα οδηγήσει σε έναν πιο περιεκτικό ρόλο για την Άγκυρα εντός της συμμαχίας. Αυτό περιλαμβάνει την έγκριση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, την πιο ενεργή συμμετοχή στην ανάπτυξη των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη και την ανάπτυξη μιας δομής αντιπυραυλικής άμυνας συμβατής με το ΝΑΤΟ.
Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση της αντιπολίτευσης μπορεί να είναι ότι η πλειοψηφία του τουρκικού εκλογικού σώματος έχει αρνητικές απόψεις για τις ΗΠΑ. Αυτό το συναίσθημα βοήθησε τον Ερντογάν να κινητοποιήσει και να διατηρήσει την εκλογική του βάση μέσω της υιοθέτησης της αντιδυτικής ρητορικής που προκαλεί την Ουάσιγκτον.
Σε ένα πρόσφατο παράδειγμα, στις 4 Μαΐου, σε μια συγκέντρωση στην πόλη Κερασούντα της Μαύρης Θάλασσας, ο Ερντογάν κατήγγειλε την υποστήριξη της αντιπολίτευσης για φιλελεύθερους σκοπούς, δηλώνοντας: «Είμαστε κατά των LGΒΤ», προσθέτοντας πως «η οικογένεια είναι ιερή για εμάς. Μια δυνατή οικογένεια σημαίνει ένα ισχυρό έθνος. Ό,τι και να κάνουν, ο Θεός είναι αρκετός για εμάς».
Σύμφωνα με δημοσκόπηση του τουρκικού Ιδρύματος Gezici τον Ιανουάριο, περίπου το 90 τοις εκατό των Τούρκων θεωρούν τις ΗΠΑ εχθρό, ενώ το 72,8 τοις εκατό είναι υπέρ των καλών σχέσεων με τη Ρωσία. Εάν η αντιπολίτευση έρθει στην εξουσία, οι προσπάθειές της να βελτιώσουν τις σχέσεις με τη Δύση θα παρεμποδιστούν από τη δυσκολία μετατόπισης των βαθιά ριζωμένων αντιδυτικών συναισθημάτων στην τουρκική κοινωνία – σε μεγάλο βαθμό λόγω της επιτυχημένης λαϊκιστικής ρητορικής του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν ) και τις ισχυρές του δυνατότητες κινητοποίησης.
Πιθανή αλλαγή στις σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας
Εάν ο Κιλιτσντάρογλου κερδίσει τις δημοσκοπήσεις, ενδέχεται να υπάρξει αισθητή αλλαγή στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Μόσχα. Ο κύριος στόχος της αντιπολίτευσης είναι να ενισχύσει τους δεσμούς με τη Δύση, η οποία αυτήν την στιγμή βρίσκεται σε σύγκρουση με τη Ρωσία σε διάφορους τομείς.
Ωστόσο, θα είναι σημαντικό για το συνασπισμό του να προχωρήσει προσεκτικά στην προσέγγισή του με τη Δύση και το ΝΑΤΟ. Μια σύγκρουση με μια υπερδύναμη που οι περισσότεροι Τούρκοι βλέπουν ως φίλο για να κατευνάσουν μια άλλη υπερδύναμη που οι περισσότεροι από αυτούς βλέπουν ως εχθρό είναι το τελευταίο πράγμα που θα θέλουν.
Αλλά η τουρκική αντιπολίτευση θα βρίσκεται επίσης υπό σημαντική, αδιάκοπη δυτική πίεση να επιλέξει πλευρά, να ευθυγραμμιστεί με το ΝΑΤΟ, να αυξήσει την πίεση στη Μόσχα και να κλείσει όλα τα πιθανά παραθυράκια στις κυρώσεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας.
Ένα πιθανό σημείο ανάφλεξης μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας μπορεί να είναι η απόφαση της αντιπολίτευσης να εγκαταλείψει το ρωσικό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας S-400 σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τη Δύση και να αποκαταστήσει τον ρόλο της Τουρκίας στο αμερικανικό πρόγραμμα αεροσκαφών F-35.
Σε απάντηση, η Μόσχα μπορεί να εφαρμόσει τακτικές πίεσης για να εμποδίσει τη δυτική ώθηση της αντιπολίτευσης, χρησιμοποιώντας τη μόχλευση της στις προμήθειες φυσικού αερίου στην Τουρκία, η οποία επωφελείται οικονομικά από τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου, τον πυρηνικό σταθμό που λειτουργεί από τη Ρωσία, το ρωσικό τουρισμό και τις αγροτικές εισαγωγές από Τουρκία.
Θα εγκαταλείψει η Άγκυρα την ανατολική της κλίση;
Καθώς ο ανταγωνισμός εντείνεται μεταξύ της Ουάσιγκτον και των συμμάχων της από τη μια πλευρά, και της Μόσχας και του Πεκίνου και των συμμάχων τους από την άλλη, η αυξημένη ευθυγράμμιση της Τουρκίας με τους Ατλαντιστές θα μπορούσε να έχει αρνητικές επιπτώσεις για τους Ευρασιανιστές.
Ο Κιλιτσντάρογλου και η ομάδα του γνωρίζουν πλήρως το δυνητικά υψηλό κόστος του ανταγωνισμού χωρών όπως η Κίνα και το Ιράν. Η Κίνα είναι μια μεγάλη οικονομική δύναμη που προωθεί ενεργά τα επενδυτικά της σχέδια παγκοσμίως και η Τουρκία –όπως όλα τα ανερχόμενα κράτη που χρειάζονται επενδυτικά κεφάλαια– δε θα ήθελε να παρακαμφθεί από το Πεκίνο.
Εν τω μεταξύ, το Ιράν είναι ο άμεσος γείτονας της Τουρκίας με τον οποίο έχει ισχυρούς πολιτιστικούς, θρησκευτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς δεσμούς. Ίσως αυτός είναι ο κύριος λόγος που ο συνασπισμός της τουρκικής αντιπολίτευσης αρνήθηκε να αναφέρει το Ιράν στην εκλογική του πλατφόρμα.
Όσον αφορά τη Συρία, η αντιπολίτευση επιθυμεί να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τη Δαμασκό για να βοηθήσει στην επίλυση της προσφυγικής κρίσης της Συρίας και των σοβαρών οικονομικών της επιπτώσεων στο εσωτερικό. Μια δημοσκόπηση στην Τουρκία έδειξε πως το 56,1 τοις εκατό των Τούρκων πιστεύει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας είναι η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης.
Ως εκ τούτου, είναι φυσικό πως το πρώτο βήμα της νέας κυβέρνησης θα ήταν να αρχίσει να βελτιώνει την οικονομική κατάσταση κινώντας γρήγορα την επίλυση των διαφορών της με τη Συρία. Επιπλέον, η εξομάλυνση των σχέσεων με τη Δαμασκό – απαραίτητη τώρα, δεδομένης της ψήφου του Αραβικού Συνδέσμου στις 7 Μαΐου για να καλωσορίσει τη Συρία πίσω στο αραβικό μαντρί – αφήνει ανοιχτή την πόρτα για μια θετική σχέση τόσο με τη Ρωσία όσο και με το Ιράν.
Η ανησυχία του Πούτιν για την ήττα του Ερντογάν
Οι ομιλίες του Πούτιν και του Ερντογάν στην τελετή του πυρηνικού σταθμού στο Akkuyu ήταν γεμάτες με εκφράσεις φιλίας. Οι δύο ηγέτες έχουν επίσης μοιραστεί μια προσωπική σχέση που έχει αποδειχθεί επωφελής και για τις δύο χώρες τους τις τελευταίες δύο δεκαετίες, χάρη σε αυτό που συχνά αναφέρεται ως «διπλωματία ηγεσίας».
Αυτή η στενή σχέση οδήγησε σε σημαντικά κέρδη για τα δύο έθνη, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης οικονομικής συνεργασίας, της υποστήριξης της Ρωσίας στην Τουρκία μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, της μετριοπαθούς θέσης της Άγκυρας για την ουκρανική σύγκρουση, της άρνησής της να συμμορφωθεί με τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και την ευλογημένη από τον Πούτιν μετατροπή της Τουρκίας σε ευρασιατικό κόμβο φυσικού αερίου – μια μακροχρόνια τουρκική γεωοικονομική φιλοδοξία.
Ο Πούτιν συνειδητοποιεί πως αυτά τα κέρδη μπορεί να εξαλειφθούν εάν ο «αγαπητός του φίλος» Ερντογάν χάσει τις προεδρικές εκλογές, γι' αυτό ο Ρώσος πρόεδρος τόνισε ότι «οι επιτυχίες που έχουν επιτευχθεί στην Τουρκία δεν θα είχαν επιτευχθεί χωρίς την παρουσία του Ερντογάν στην εξουσία».
Είναι ασφαλές να πούμε πως το αποτέλεσμα των εκλογών στις 14 Μαΐου δε θα είναι ένα συνηθισμένο γεγονός για τις υπερδυνάμεις. Όλα τα βλέμματα θα είναι στραμμένα στην Τουρκία, καθώς τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια σημαντική αλλαγή στην εξωτερική πολιτική μιας από τις πιο εξέχουσες περιφερειακές δυνάμεις στη Δυτική Ασία.