Περίπου 83 χρόνια αφότου επιβλήθηκαν εναντίον της Γερμανίας το 1940, οι οικονομικές κυρώσεις έχουν γίνει το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο εργαλείο στο οπλοστάσιο της Ουάσιγκτον για τον εξαναγκασμό των αντίπαλων κρατών. Οι κυρώσεις έχουν γίνει μια παράλληλη ή εναλλακτική πολιτική σε σχέση με τις στρατιωτικές εισβολές, ειδικά αφού το δολάριο στερεοποιήθηκε ως το κυρίαρχο νόμισμα στον κόσμο με το δεσμό του με το πετρέλαιο το 1975 – και ενισχύθηκε περαιτέρω από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.
The Cradle's Syria Correspondent / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό το χρηματοοικονομικό και οικονομικό όπλο των ΗΠΑ έχει προκαλέσει δεινά στη Συρία για δεκαετίες, αλλά ο αντίκτυπός του έχει γίνει θανατηφόρος τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά το 2019.
Οι κυρώσεις επηρεάζουν αρνητικά όλους τους ζωτικούς τομείς της οικονομίας, από την ιατρική μέχρι την εκπαίδευση, την ενέργεια, τις επικοινωνίες, τη γεωργία και τη βιομηχανία – μέχρι την αντιμετώπιση έκτακτων καταστροφών, όπως ο σεισμός που έπληξε τη Συρία και την Τουρκία τα ξημερώματα της 6ης Φεβρουαρίου που μέχρι στιγμής έχει οδηγήσει στο θάνατο 1.300 αμάχων, σε μαζικούς τραυματισμούς και στην καταστροφή χιλιάδων σπιτιών.
Ο αντίκτυπος των δυτικών κυρώσεων και η αμερικανική στρατιωτική κατοχή της Συρίας έχει ακρωτηριάσει την οικονομία της χώρας και υπονόμευσε την ικανότητά της να ανταποκρίνεται σε μεγάλες φυσικές καταστροφές αυτού του είδους. Το θέμα της κατάστασης πιέζει το Συμβούλιο Εκκλησιών Μέσης Ανατολής που εξέδωσε αίτημα στις 6 Φεβρουαρίου για την άμεση άρση των κυρώσεων στη Συρία, ώστε η Δαμασκός να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις από τον τραγικό σεισμό.
Το 1979, η Συρία υποβλήθηκε στις κυρώσεις της Ουάσιγκτον για πρώτη φορά, όταν χαρακτηρίστηκε ως κράτος χορηγός της τρομοκρατίας και της απαγορεύτηκε η εξαγωγή αγαθών και τεχνολογίας στις ΗΠΑ. Αυτό ήρθε ως τιμωρία για την υποστήριξη της Συρίας στο Ιράν κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ (1980-1988), που οδήγησε επίσης σε αναστολή της οικονομικής βοήθειας από τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου (περίπου 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως) και σε μια ασφυκτική οικονομική κρίση, γνωστή ως «κρίση της δεκαετίας του ογδόντα».
Λιγότερο από μια δεκαετία μετά από μια σύντομη περίοδο οικονομικής ευημερίας στη Συρία (το καθαρό εγχώριο προϊόν αυξήθηκε κατά περίπου 49 τοις εκατό μεταξύ 2000 και 2010), ξεκίνησε ο πόλεμος του 2011 με την υποστήριξη του εξωτερικού, προκαλώντας όλεθρο στη συριακή οικονομία. Εκτεταμένες ζημιές προκλήθηκαν τόσο από την άμεση καταστροφή οικονομικών εγκαταστάσεων και τομέων κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων, όσο και από μια σειρά κυρώσεων που καθοδηγούνται από τις ΗΠΑ, οι οποίες έφτασαν στο αποκορύφωμά τους με το νόμο του Καίσαρα του 2019 και το νόμο Captagon του περασμένου έτους που στόχευε τις εγχώριες φαρμακευτικές και υγειονομικές βιομηχανίες της Συρίας.
Διπλό στραγγάλισμα
Σε αντίθεση με τις περισσότερες περιπτώσεις στις οποίες οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ επιβάλλουν οικονομικές κυρώσεις για να επιβάλουν εξωτερικό οικονομικό αποκλεισμό στα έθνη, οι κυρώσεις κατά της Δαμασκού συνοδεύονται από έναν περαιτέρω εσωτερικό αποκλεισμό.
Αυτό επιτυγχάνεται με τον ξένο στρατιωτικό έλεγχο σε πετρελαϊκούς πόρους και κρίσιμα γεωργικά πεδία στη βορειοανατολική Συρία – το «καλάθι με το ψωμί του Λεβάντε» – που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ και των Κούρδων Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) στην «Περιοχή Αυτόνομης Διοίκησης».
Η Δαμασκός υπόκειται έτσι σε διπλό στραγγαλισμό στερώντας της το πετρέλαιο της (την κύρια πηγή συναλλάγματος). Οι πωλήσεις ενέργειας αποτελούν περίπου το ένα τέταρτο των εσόδων της Συρίας από τις εξαγωγές και καλύπτουν το 90% των αναγκών της στην εγχώρια αγορά. Πριν από τον πόλεμο, το 2010, η Συρία παρήγαγε 4 εκατομμύρια τόνους σίτου, μια στρατηγική βασική γεωργική βάση που παρέχει τροφική αυτάρκεια και οικιακή διατροφή, περίπου το ένα τέταρτο του οποίου στη συνέχεια εξάγεται.
Σήμερα, η χώρα όχι μόνο έχει χάσει την πρόσβαση στις ζωτικής σημασίας γεωργικές εκτάσεις της, αλλά οι δυτικές κυρώσεις εμποδίζουν τη Δαμασκό να εισάγει αυτά τα βασικά προϊόντα για τη διατροφή του πληθυσμού της.
Αυτό έχει επιδεινώσει τις επιπτώσεις του αποκλεισμού στο συριακό λαό, ο οποίος αυτή την στιγμή διέρχεται μια από τις πιο σοβαρές κρίσεις διαβίωσης, οικονομίας και υγείας στη σύγχρονη ιστορία του και δεν μπορεί να εξασφαλίσει τις βασικές καθημερινές ανάγκες σε ψωμί και φάρμακα.
Ενημερωμένες πηγές αναφέρουν στο The Cradle πως η Δαμασκός επιβαρύνεται με διπλά βάρη για να εξασφαλίσει βασικά προϊόντα –επειδή αυτά δεν μπορούν να εισαχθούν απευθείας– κάτι που αναγκάζει τη συριακή κυβέρνηση να καταφύγει σε χρηματιστηριακές εταιρείες για να παρακάμψει τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυρώσεις.
Οι πηγές επισημαίνουν τον κρίσιμο ρόλο της Ρωσίας στην εξασφάλιση του σίτου για τη Δαμασκό, αλλά και αυτό συνοδεύεται από μια οικονομική επιβάρυνση υψηλών ναυτιλιακών τελών. Ομοίως, ενώ το Ιράν παρέχει πετρέλαιο στη Συρία μέσω πιστωτικής γραμμής, η μεταφορά του πραγματοποιείται από ιδιωτικές εταιρείες που αντιμετωπίζουν παρενόχληση από τις αρχές των ΗΠΑ – είτε κρατώντας αποστολές (π.χ. στο Γιβραλτάρ και την Ελλάδα) είτε με τη συμπερίληψη συμμετεχόντων πετρελαιοφόρων στους καταλόγους κυρώσεων των ΗΠΑ.
Υπό τις κυρώσεις, η Συρία αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στην ανοικοδόμηση βασικών τομέων της γεωργίας, της βιομηχανίας, της ενέργειας, της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης που καταστράφηκαν σε έναν πόλεμο στον οποίο η Ουάσιγκτον έπαιξε ηγετικό ρόλο. Η Δαμασκός έχει περιοριστεί στην αναζήτηση περιφερειακών εναλλακτικών λύσεων και ενδιάμεσων εταιρειών για να παρακάμψει τον ασφυκτικό της έλεγχο ή στη λήψη βοήθειας από φιλικές χώρες όπως η Ρωσία ή το Ιράν.
Αυτό, φυσικά, έρχεται με τα δικά του μειονεκτήματα για τις ΗΠΑ, καθώς βοηθά στη σφυρηλάτηση στενότερων πολιτικών και οικονομικών δεσμών της Συρίας με τους αντιπάλους της Ουάσιγκτον. Σήμερα, είναι ιρανικές εταιρείες, για παράδειγμα, που πραγματοποιούν εργασίες συντήρησης και κατασκευάζουν νέους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής στη Συρία.
Κυρώσεις επί κυρώσεων
Οι περισσότερες από τις μονομερείς κυρώσεις κατά της Συρίας χρονολογούνται από το 2011, όταν ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα επέκτεινε τα υφιστάμενα τιμωρητικά μέτρα βάσει του νόμου περί λογοδοσίας της Συρίας (2004). Οι νέες κυρώσεις περιελάμβαναν απαγόρευση πτήσεων, περιορισμούς στις εξαγωγές πετρελαίου, οικονομικούς περιορισμούς σε οντότητες και ιδιώτες, δέσμευση περιουσιακών στοιχείων της Συρίας στο εξωτερικό, ταξιδιωτικές απαγορεύσεις σε Σύριους αξιωματούχους και επιχειρηματίες και διακοπή διπλωματικών σχέσεων με τη Δαμασκό.
Το 2019, οι ΗΠΑ ενέκριναν το νόμο του Καίσαρα για τη Συρία, παρέχοντας στην Ουάσιγκτον την εξουσία να επιβάλλει κυρώσεις σε οποιονδήποτε – ανεξαρτήτως εθνικότητας – που συναλλάσσεται με τη Συρία, συμμετέχει σε έργα υποδομής και ενέργειας, παρέχει υποστήριξη στη συριακή κυβέρνηση ή προμηθεύει αγαθά ή υπηρεσίες στο συριακό στρατό.
Ο νόμος Captagon, που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο των ΗΠΑ το 2022 για την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου ναρκωτικών που έγινε διάσημο από ξένους τζιχαντιστές στη Συρία, έχει την τόλμη να κατηγορήσει τη Δαμασκό για την προέλευση του Captagon και επιδιώκει να καταστρέψει ό,τι έχει απομείνει από τη φημισμένη φαρμακοβιομηχανία της χώρας.
Το 2011, η ΕΕ απαγόρευσε τις εξαγωγές όπλων, αγαθών και ενεργειακής τεχνολογίας στη Συρία. Επίσης, επέβαλε απαγόρευση στην εισαγωγή συριακού πετρελαίου και ορυκτών, καθώς και σε κάθε εμπορική και οικονομική συναλλαγή με το συριακό ενεργειακό τομέα. Αυτές οι κυρώσεις επεκτάθηκαν το 2018 για να συμπεριλάβουν δέσμευση περιουσιακών στοιχείων και ταξιδιωτικές απαγορεύσεις σε άτομα και οντότητες που φέρεται να εμπλέκονται στη χρήση χημικών όπλων.
Η Βρετανία επέβαλε παράλληλες κυρώσεις στη Συρία μετά την έξοδό της από την ΕΕ, με πολλά συμμαχικά κράτη να υπερπηδούν το κύμα, συμπεριλαμβανομένου του Καναδά, της Αυστραλίας και της Ελβετίας. Οι αραβικές χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας που βοήθησαν οικονομικά και υλικά στον πόλεμο κατά της Συρίας, έχουν επιβάλει τη δική τους ποικιλία κυρώσεων και στη Δαμασκό.
Ανθρωπιστική κρίση
Η φρικτή επιδείνωση των ανθρωπιστικών συνθηκών και των συνθηκών διαβίωσης της Συρίας – ως άμεσο αποτέλεσμα καταπιεστικών μονομερών κυρώσεων που παραβιάζουν τους διεθνείς νόμους και συμβάσεις – ώθησε τα Ηνωμένα Έθνη να στείλουν την Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ για μονομερή καταναγκαστικά μέτρα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, Alena Douhan, στη Δαμασκό μεταξύ 30 Οκτωβρίου και 10 Νοεμβρίου 2022, για την αξιολόγηση του αντίκτυπου των κυρώσεων.
Σε δήλωση μετά τη 12ήμερη επίσκεψή της στη Συρία, η Ειδική Εισηγήτρια παρουσίασε λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις καταστροφικές συνέπειες των μονομερών κυρώσεων σε όλα τα κοινωνικά στρώματα στη χώρα.
Ο Douhan ανέφερε ότι ένα εκπληκτικό 90 τοις εκατό του πληθυσμού της Συρίας ζούσε αυτή τη στιγμή κάτω από το όριο της φτώχειας, με περιορισμένη πρόσβαση σε τρόφιμα, νερό, ηλεκτρισμό, στέγη, μαγείρεμα και καύσιμα θέρμανσης, μεταφορές και υγειονομική περίθαλψη, και προειδοποίησε ότι η χώρα αντιμετωπίζει μια τεράστια αποστράγγιση εγκεφάλων λόγω αυξανόμενης οικονομικής δυσπραγίας:
«Με περισσότερες από τις μισές ζωτικές υποδομές είτε ολοσχερώς κατεστραμμένες είτε σοβαρές ζημιές, η επιβολή μονομερών κυρώσεων σε βασικούς οικονομικούς τομείς, όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, η ηλεκτρική ενέργεια, το εμπόριο, οι κατασκευές και η μηχανική έχουν ακυρώσει το εθνικό εισόδημα και υπονομεύουν τις προσπάθειες για οικονομική ανάκαμψη και ανοικοδόμηση».
Ο εισηγητής του ΟΗΕ είπε πως το μπλοκάρισμα των πληρωμών και η άρνηση παραδόσεων από ξένους παραγωγούς και τράπεζες –σε συνδυασμό με τα περιορισμένα συναλλαγματικά αποθέματα λόγω κυρώσεων– έχουν προκαλέσει σοβαρές ελλείψεις σε φάρμακα και εξειδικευμένο ιατρικό εξοπλισμό, ιδιαίτερα για χρόνιες και σπάνιες ασθένειες.
Προειδοποίησε ότι η αποκατάσταση και η ανάπτυξη των δικτύων διανομής νερού για πόσιμο και άρδευση έχει σταματήσει λόγω της μη διαθεσιμότητας εξοπλισμού και ανταλλακτικών, δημιουργώντας σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και την επισιτιστική ασφάλεια.
«Στην τρέχουσα δραματική και ακόμη επιδεινούμενη ανθρωπιστική κατάσταση καθώς 12 εκατομμύρια Σύριοι παλεύουν με την επισιτιστική ανασφάλεια, προτρέπω την άμεση άρση όλων των μονομερών κυρώσεων που βλάπτουν σοβαρά τα ανθρώπινα δικαιώματα και εμποδίζουν κάθε προσπάθεια για έγκαιρη ανάκαμψη και ανοικοδόμηση».
«Καμία αναφορά σε καλούς στόχους μονομερών κυρώσεων δεν δικαιολογεί την παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων», πρόσθεσε, επιμένοντας ότι «η διεθνής κοινότητα έχει υποχρέωση αλληλεγγύης και βοήθειας προς το συριακό λαό».
Έκκληση για άρση των κυρώσεων της Συρίας
Η έκθεση του ΟΗΕ ρίχνει περαιτέρω φως στους συριακούς τομείς που στοχεύουν τις κυρώσεις, αποκαλύπτοντας ότι η συριακή οικονομία έχει συρρικνωθεί κατά περισσότερο από 90 τοις εκατό και πως οι τιμές έχουν αυξηθεί περισσότερο από 800 τοις εκατό από το 2019.
Εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας έχουν χαθεί και οι κυρώσεις εμποδίζουν την εισαγωγή «τροφών, φαρμάκων, ανταλλακτικών, πρώτων υλών και ειδών που είναι απαραίτητα για τις ανάγκες της χώρας και την οικονομική ανάκαμψη», αναφέρει ο Douhan. Επιπλέον, η Συρία «πληρώνει περισσότερο από 50 τοις εκατό υψηλότερες τιμές σε σύγκριση με τις γειτονικές χώρες για να καλύψει τις ανάγκες της σε τρόφιμα».
Ο εισηγητής του ΟΗΕ ζήτησε την άμεση άρση των μονομερών κυρώσεων που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ και η ΕΕ στη Συρία, τονίζοντας πως είναι παράνομες βάσει του διεθνούς δικαίου. «Προτρέπω τη διεθνή κοινότητα, και ιδιαίτερα τα κράτη που επιβάλλουν κυρώσεις, να δώσουν προσοχή στις καταστροφικές συνέπειες των κυρώσεων και να λάβουν άμεσα και συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση της υπερβολικής συμμόρφωσης από επιχειρήσεις και τράπεζες», δήλωσε.
Η έκθεσή της δείχνει ξεκάθαρα ότι η αυστηροποίηση των μονομερών κυρώσεων και οι εμπορικοί περιορισμοί έχουν προκαλέσει μια μακροπρόθεσμη οικονομική κρίση στη Συρία, με αυξανόμενη άνοδο του επιπέδου του πληθωρισμού και συνεχή πτώση της αξίας του τοπικού νομίσματος από 47 συριακές λίρες έναντι του δολάριο το 2010 σε περισσότερες από 5.000 λίρες το 2022.
Ρεύμα και νερό
Οι κυρώσεις εμπόδισαν επίσης τη Δαμασκό να ανοικοδομήσει τις κατεστραμμένες υποδομές, ειδικά σε απομακρυσμένες και αγροτικές περιοχές, και έχουν προκαλέσει «έλλειψη ηλεκτρικής ενέργειας», οδηγώντας σε καθημερινές διακοπές ρεύματος.
Η έκθεση του ΟΗΕ έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην υποβάθμιση των δημόσιων συστημάτων ύδρευσης και άρδευσης, των οποίων η αποκατάσταση έχει σταματήσει λόγω της έλλειψης εξοπλισμού και ανταλλακτικών, με σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και την επισιτιστική ασφάλεια. Ανέφερε ότι η έλλειψη πόσιμου νερού σε τεράστιες εκτάσεις της Συρίας είναι η αιτία πίσω από την τρέχουσα επιδημία χολέρας στη χώρα.
Τομέας Υγείας
Η έκθεση Douhan δείχνει επίσης ότι οι διακοπές ρεύματος οδήγησαν σε αστοχία ευαίσθητου και ακριβού ιατρικού εξοπλισμού, για τον οποίο δεν μπορούσαν να αγοραστούν ανταλλακτικά λόγω εμπορικών και οικονομικών περιορισμών. Αποκαλύπτει πως το 14,6 τοις εκατό των Σύριων πάσχει από χρόνιες και σπάνιες ασθένειες και ότι υπάρχουν εμπόδια ξένης προέλευσης στην αγορά φαρμάκων –ειδικά για ασθενείς με καρκίνο, που χρειάζονται αιμοκάθαρση, υψηλή αρτηριακή πίεση και διαβήτη, εκτός από τα αναισθητικά – λόγω απόσυρσης ξένων παραγωγών φαρμάκων από τη Συρία και αδυναμία εισαγωγής πρώτων υλών και εργαστηριακών αντιδραστηρίων για την παραγωγή φαρμάκων σε τοπικό επίπεδο.
Αν και τα φάρμακα και οι ιατροτεχνολογικές συσκευές δεν υπόκεινται άμεσα σε κυρώσεις, η ασάφεια και η πολυπλοκότητα των διαδικασιών αδειοδότησης και ο φόβος των παραγωγών και των προμηθευτών για κυρώσεις διασφαλίζουν πως η πρόσβαση σε λύσεις που σώζουν ζωές καθίσταται πολύ δύσκολη – ειδικά μετά την υιοθέτηση του νόμου Captagon της Ουάσιγκτον.
Γεωργία και επισιτιστική ασφάλεια
Λόγω των ελλείψεων νερού και ενέργειας και των οικονομικών και εμπορικών περιορισμών, η ποσότητα των γεωργικών εισροών όπως λιπάσματα, σπόροι, φυτοφάρμακα, ζωοτροφές και ανταλλακτικά για γεωργικά μηχανήματα έχουν μειωθεί. Η γεωργική παραγωγή της Συρίας μειώθηκε από 17 εκατομμύρια τόνους ετησίως το 2000-2011 σε 11,9 εκατομμύρια τόνους το 2021.
Οι συγκομιδές σιταριού μειώθηκαν από 3,1 εκατομμύρια τόνους το 2019 σε λιγότερο από 1,7 εκατομμύρια τόνους το 2022. Ενώ η Συρία ήταν ιστορικά εξαγωγέας σιταριού, τώρα το εισάγει μέσω ενός δικτύου ενδιάμεσων, γεγονός που αυξάνει σημαντικά την οικονομική επιβάρυνση της Δαμασκού.
Μια στρατηγική για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του Ισραήλ
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δικαιολογούν τις κυρώσεις τους στη Συρία ως μέσο άσκησης πίεσης στις χώρες «απατεώνες» για να αναγκάσουν μια αλλαγή στις πολιτικές τους. Η εκτεταμένη εμπειρία αυτής της πολιτικής των ΗΠΑ σε πολλές χώρες, ωστόσο, δείχνει ξεκάθαρα ότι οι κυρώσεις είναι κυρίως ένα πολιτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται για την υποταγή των κυβερνήσεων καταστρέφοντας τους πληθυσμούς τους.
Οι κυρώσεις κατά της Συρίας οδήγησαν σε σοβαρή επισιτιστική κρίση, με 12 εκατομμύρια Σύριους –πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού– να αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια και 2,4 εκατομμύρια να υποφέρουν από σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP).
Αυτές οι κυρώσεις εξαντλούν τους πόρους ζωής του συριακού λαού, που η Δαμασκό πιστεύει πως σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη σύγκρουσή της με το Ισραήλ, με το Τελ Αβίβ να θεωρείται ο μεγαλύτερος ωφελούμενος από την αργή καταστροφή της Συρίας. Η Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ για τα μονομερή μέτρα καταναγκασμού και τα ανθρώπινα δικαιώματα θα παρουσιάσει την τελική της έκθεση σχετικά με τον αντίκτυπο των κυρώσεων στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του 2023.