 |
| With President of the United States of America Joseph Biden before Russian-US talks. Photo: TASS |
Οι συζητήσεις για την ενίσχυση του ελέγχου των πυρηνικών όπλων συνεχίζονται εδώ και δεκαετίες, αλλά πρόσφατα έχουν υποχωρήσει στο παρασκήνιο, με τις ηγετικές δυνάμεις να εκτοξεύουν άμεσες απειλές η μία κατά της άλλης.
Της Lidia Misnik, μιας ρεπόρτερ με έδρα τη Μόσχα που επικεντρώθηκε στην πολιτική, την κοινωνιολογία και τις διεθνείς σχέσεις - RT.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Παρά τις προφανείς καταστροφικές συνέπειες ενός πυρηνικού πολέμου, στον οποίο οι παγκόσμιοι ηγέτες έχουν επανειλημμένα επισημάνει πως δε θα υπάρχουν νικητές, η Μόσχα και η Ουάσιγκτον συνεχίζουν να προειδοποιούν ότι είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν τα οπλοστάσια τους σε ακραίες συνθήκες.
Οι ειδικοί εξέφρασαν την ελπίδα ότι αυτές οι δηλώσεις δεν είναι παρά απόπειρες εκβιασμού. Ωστόσο, αργά ή γρήγορα, αυτού του είδους η συζήτηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κρίσιμη κατάσταση παρόμοια με την κορύφωση της κουβανικής κρίσης πυραύλων, όταν η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες κρατούσαν ατομικά πιστόλια η μία στο κεφάλι της άλλης.
Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, ολόκληρο το σύστημα των διεθνών συμφωνιών για τον αφοπλισμό έχει ουσιαστικά καταρρεύσει, αφήνοντας ελάχιστες ελπίδες για βελτίωση στο εγγύς μέλλον.
Οι εκκλήσεις του Πούτιν δε βοήθησαν
Τον πρώτο χρόνο της προεδρίας του, το 2000, ο Βλαντιμίρ Πούτιν πρότεινε στη Ρωσία και τις ΗΠΑ να μειώσουν ριζικά τα επίπεδα πυρηνικών κεφαλών – σε 1.500 μονάδες. Σημείωσε πως θα ήταν ρεαλιστικό να επιτευχθεί αυτό μέχρι το 2008 και ότι θα έπρεπε να ήταν δυνατό να συρρικνωθούν ακόμη περισσότερο τα οπλοστάσια και των δύο χωρών στο μέλλον.
Η Ρωσία, σύμφωνα με τον Πούτιν, δεν είδε κανένα εμπόδιο για περισσότερες μειώσεις των στρατηγικών επιθετικών όπλων.
«Αλλά το κύριο πράγμα τώρα είναι η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες να αρχίσουν να κινούνται μαζί ή παράλληλα σε ριζικά χαμηλότερα ανώτατα όρια στις πυρηνικές κεφαλές χωρίς καθυστέρηση», είχε πει ο πρόεδρος.
Η πρόταση του Πούτιν δεν εισακούστηκε ποτέ και έχουν περάσει είκοσι δύο χρόνια. Σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), από τις αρχές του 2022, οι ΗΠΑ είχαν το μεγαλύτερο οπλοστάσιο πυρηνικών όπλων στον κόσμο σε συναγερμό – 1.774 «ανεπτυγμένες» κεφαλές τοποθετημένες σε πυραύλους ή σε βάσεις επιχειρησιακών δυνάμεων. Οι ΗΠΑ διαθέτουν μια πλήρως ανεπτυγμένη πυρηνική τριάδα που περιλαμβάνει στοιχεία αέρα, ξηράς και θάλασσας.
Η Ρωσία έχει μόνο 1.588 αναπτυγμένες κεφαλές, αλλά μεγαλύτερο συνολικό απόθεμα από την Ουάσιγκτον - 5.977 έως 5.428, σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων (FAS).
Άλλα πυρηνικά κράτη έχουν σίγουρα πολύ λιγότερες κεφαλές στη διάθεσή τους. Η Γαλλία, σύμφωνα με το SIPRI, έχει 290 κεφαλές (10 έχουν αναπτυχθεί) και το Ηνωμένο Βασίλειο έχει 225 από το 2022 (60 έχουν αναπτυχθεί).
Λίγα είναι γνωστά για το κινεζικό πυρηνικό οπλοστάσιο, αν και πιστεύεται πως στις αρχές του τρέχοντος έτους, αριθμούσε πάνω από 350 κεφαλές. Έκθεση της Ομοσπονδίας Αμερικανών Επιστημόνων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το απόθεμα του Πεκίνου αυξάνεται.
Όπως και να έχει, η κύρια ένταση στην πυρηνική λέσχη σήμερα είναι μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Πολλοί θεωρούν πως η κατάσταση είναι ασταθής, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη τις ολοένα και πιο μαχητικές δηλώσεις που έρχονται από τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον.
Η κατάσταση θερμαίνεται
Υπό το πρίσμα της σύγκρουσης στην Ουκρανία, η δημόσια ανησυχία για την πιθανότητα μιας παγκόσμιας πυρηνικής σύγκρουσης αυξάνεται. Αυτό συζητήθηκε για πρώτη φορά ενεργά στις 27 Φεβρουαρίου, όταν ο Πούτιν διέταξε τις ρωσικές αποτρεπτικές δυνάμεις να τεθούν σε επιφυλακή. Οι Στρατηγικές Δυνάμεις Αποτροπής αποτελούν τη βάση της μαχητικής ισχύος των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, με σκοπό να αποτρέψουν την επιθετικότητα κατά της Ρωσίας και των συμμάχων της, καθώς και να νικήσουν έναν επιτιθέμενο, συμπεριλαμβανομένου ενός πολέμου με τη χρήση πυρηνικών όπλων.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Μόσχα έχει επανειλημμένα δηλώσει πως το πυρηνικό δόγμα της χώρας δε συνεπάγεται προληπτικά πλήγματα, όπως επιβεβαίωσε και ο ίδιος ο πρόεδρος. Δηλαδή, τα πυρηνικά όπλα θα χρησιμοποιηθούν μόνο εάν ένας επιτιθέμενος εξαπολύσει πυρηνική επίθεση στο ρωσικό έδαφος ή εάν η ίδια η ύπαρξη του κράτους απειλείται λόγω συμβατικής επίθεσης.
Οι αναλυτές έχουν επανειλημμένα επανέλθει στο ερώτημα εάν είναι δυνατή μια πραγματική πυρηνική αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και άλλων κρατών οπλισμένων με ατομικές βόμβες. Τον Αύγουστο, η τότε υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας και υποψήφια για πρωθυπουργός Λιζ Τρας είπε πως θα χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα εάν χρειαστεί. Πριν από αυτό, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken τόνισε ότι η Ουάσιγκτον θα εξετάσει το ενδεχόμενο χρήσης του πυρηνικού της οπλοστασίου μόνο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, όπως για την προστασία των ζωτικών συμφερόντων των ΗΠΑ, των συμμάχων και των εταίρων τους.
Η συζήτηση για πιθανή πυρηνική σύγκρουση επανήλθε στις 21 Σεπτεμβρίου, όταν ο Πούτιν δήλωσε πως η Ρωσία θα χρησιμοποιούσε όλα τα μέσα που είχε στη διάθεσή της εάν αντιμετωπίσει απειλή για την εδαφική της ακεραιότητα. Επεσήμανε το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον πιέζει άμεσα το Κίεβο να επεκτείνει τις εχθροπραξίες σε ρωσικό έδαφος. Ο Πούτιν σημείωσε επίσης πως οι δυτικές χώρες δηλώνουν ανοιχτά ότι η Ρωσία πρέπει να ηττηθεί στο πεδίο της μάχης με κάθε μέσο και να στερηθεί την οικονομική, πολιτική, πολιτιστική και γενικά οποιαδήποτε κυριαρχία.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο, οι δυτικές δυνάμεις χρησιμοποιούν πυρηνικό εκβιασμό, επισημαίνοντας δηλώσεις υψηλόβαθμων εκπροσώπων κορυφαίων κρατών του ΝΑΤΟ για τη δυνατότητα και το επιτρεπτό της χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής κατά της Ρωσίας.
«Θέλω να υπενθυμίσω σε όσους επιτρέπουν στον εαυτό τους να κάνουν τέτοιες δηλώσεις σχετικά με τη Ρωσία: Η χώρα μας έχει επίσης διάφορα όπλα καταστροφής στη διάθεσή της και σε ορισμένα στοιχεία πιο σύγχρονα από αυτά των χωρών του ΝΑΤΟ. Εάν απειληθεί η εδαφική ακεραιότητα της χώρας μας, σίγουρα θα χρησιμοποιήσουμε όλα τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας για να προστατεύσουμε τη Ρωσία και το λαό μας. Αυτό δεν είναι μπλόφα», είπε ο Πούτιν.
Μετά από αυτό, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Τζέικ Σάλιβαν δήλωσε σε συνέντευξή του στο CBS πως η Ουάσιγκτον θα απαντήσει στη Μόσχα σχετικά με την πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων. Σημείωσε ότι ο Λευκός Οίκος είχε προειδοποιήσει τη Ρωσία για τις καταστροφικές συνέπειες της χρήσης τέτοιων όπλων.
Στις 7 Οκτωβρίου, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βλαντιμίρ Ζελένσκι κάλεσε το ΝΑΤΟ να εξαπολύσει προληπτικά πλήγματα στο ρωσικό έδαφος, μια δήλωση που σαφώς δεν έκανε κάτι για να βελτιώσει την κατάσταση. Ωστόσο, την επόμενη κιόλας μέρα, αρνήθηκε πως εννοούσε τη χρήση πυρηνικών όπλων. Όπως εξήγησε ο Ουκρανός ηγέτης, μιλούσε για νέες κυρώσεις από τις δυτικές χώρες για την αποτροπή πυρηνικού πολέμου.
Αργότερα, ο Ζελένσκι εξέφρασε επανειλημμένα την πεποίθησή του πως ο Πούτιν δε θα χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα στη σύγκρουση στην Ουκρανία.
Ο ίδιος ο Πούτιν είπε στις 27 Οκτωβρίου ότι η Ρωσία δε χρειάζεται να εξαπολύσει πυρηνικό χτύπημα στην Ουκρανία, αφού δεν υπάρχει πολιτικό ή στρατιωτικό νόημα να το κάνει. Επισήμανε για άλλη μια φορά το πυρηνικό δόγμα της Ρωσίας, το οποίο περιγράφει τις περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα.
Είναι δυνατή η χρήση πυρηνικών όπλων;
Πολιτικοί αναλυτές θεωρούν απίθανη ή και πρακτικά αδύνατη την πραγματική χρήση πυρηνικών όπλων από τις ΗΠΑ ή τη Ρωσία. Ο Konstantin Blokhin, κορυφαίος ερευνητής στο Κέντρο Μελετών Ασφάλειας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, απέρριψε τις δηλώσεις σχετικά με την πιθανότητα πυρηνικής επίθεσης στη Ρωσία ως όργανα πληροφοριακής και ψυχολογικής πίεσης - εκβιασμού από τις ΗΠΑ κατά της Ρωσίας. Ο κύριος σκοπός τους, υποστηρίζει, είναι να στείλει στη Ρωσία ένα σαφές μήνυμα ότι αν δεν σταματήσει την ειδική στρατιωτική της επιχείρηση, θα ξεκινήσει ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος –αυτή τη φορά πυρηνικός.
Αλλά αν συμβεί αυτός ο πόλεμος, θα είναι ο τελευταίος στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο πολιτισμός θα κυλήσει πίσω στη Λίθινη Εποχή.
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάτι να χάσουν. Όλοι έχουν κάτι να χάσουν. Δε θα ξεκινήσουν κανέναν πόλεμο και σίγουρα όχι λόγω της Ουκρανίας. Η Ουκρανία είναι ένα αποτρεπτικό όργανο, μια εστία έντασης στα σύνορά μας, τίποτα περισσότερο. Όλα αυτά είναι μπλόφα», είπε ο Blokhin στο RT.
Έκανε έναν παραλληλισμό με το πρόγραμμα Star Wars, το οποίο αναπτύχθηκε υπό τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν και προέβλεπε τη δημιουργία ενός εκτεταμένου αμυντικού συστήματος που ενσωματώνει δορυφόρους οπλισμένους με λέιζερ, συστήματα αντιβαλλιστικών πυραύλων αέρος και εδάφους και ηλεκτρομαγνητικά όπλα. Ο κύριος στόχος του ήταν να αναχαιτίσει διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους που εκτοξεύτηκαν από την ΕΣΣΔ ή άλλους πιθανούς αντιπάλους.
Η Ουάσιγκτον ήλπιζε ότι η συνειδητοποίηση πως η συντριπτική πλειονότητα των κεφαλών που εκτοξεύτηκαν προς τις ΗΠΑ θα καταστρεφόταν, θα ανάγκαζε την ΕΣΣΔ να αποδεχθεί το γεγονός πως μια πυρηνική αντιπαράθεση θα ήταν απελπιστική.
«Εκείνες τις εποχές, τα πράγματα ήταν πολύ ίδια με τώρα. Αλλά τότε, το πιστεύαμε. Και τώρα, ο στόχος είναι να μας τρομάξουν ώστε η Ρωσία να σταματήσει τις ενέργειές της. Επομένως, θα πρέπει να το εξετάσουμε με ψυχραιμία. Κανείς δε θα ξεκινήσει πυρηνικό πόλεμο εξαιτίας της Ουκρανίας», είπε ο Blokhin.
Συνέκρινε επίσης αυτό που συμβαίνει σήμερα με την κουβανική κρίση των πυραύλων, αλλά σημείωσε ότι τη δεκαετία του 1960, η αντιπαράθεση ήταν πιο οξεία.
«Η Ουκρανία είναι μια μακρινή χώρα για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ η Κούβα είναι κοντά. Ήταν το περίστροφο του Χρουστσόφ στραμμένο στο κεφάλι του Κένεντι. Και η ανθρωπότητα ήταν στα πρόθυρα. Σήμερα δεν τίθεται θέμα παραλληλισμού», είπε.
Σύμφωνα με τον Βλαντιμίρ Βασίλιεφ, ανώτερο ερευνητή στο Ινστιτούτο Αμερικανικών και Καναδικών Σπουδών στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, θα ήταν πρόωρο και βιαστικό να τεθεί ανοιχτά το ζήτημα της χρήσης πυρηνικών όπλων. Το κύριο ερώτημα είναι η πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων σύμφωνα με τις γραμμές της κουβανικής πυραυλικής κρίσης.
Σύμφωνα με τον Βασίλιεφ, οι ελπίδες της Αμερικής πως η στρατιωτική επιχείρηση της Ρωσίας θα λειτουργούσε υπέρ του Κιέβου και της συλλογικής Δύσης και ότι τα δισεκατομμύρια δολάρια σε βοήθεια που αποστέλλονται στην Ουκρανία θα οδηγούσαν σε στρατηγική ήττα για τη Ρωσία, δεν έχουν δικαιωθεί.
«Από αυτή την άποψη, τίθεται το ζήτημα μιας σχετικής ηρεμίας ή ακόμη και παράλυσης. Ίσως η Δύση αναμένει πως στο εγγύς μέλλον θα είναι σε θέση να κλιμακώσει τις εντάσεις και ότι αυτό μπορεί τελικά να ξεφύγει από τον έλεγχο. Και όταν συμβεί αυτό, η απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων θα ήταν η τελευταία λύση», είπε στο RT, προσθέτοντας ότι η Δύση θα καταφύγει σε αυτήν την απειλή εάν θεωρήσει επιτυχημένη τη χειμερινή εκστρατεία της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ο Βασίλιεφ σημείωσε ότι είναι δύσκολο να πει κανείς πώς ακριβώς θα προκληθεί η Δύση σε αυτό, αλλά ίσως το θέμα του να τεθεί ο κόσμος στο χείλος μιας πυρηνικής σύγκρουσης και η αναβάθμιση της σύγκρουσης σε μια ορισμένη ποιοτική φάση, θα αναγκάσι τη Ρωσία να υποχωρήσει, αυτό συζητιέται τώρα.
Επισήμανε πως από τις 24 Φεβρουαρίου, όταν ξεκίνησε η στρατιωτική επίθεση, δεν υπήρξε καμία ουσιαστική αλλαγή στη σύγκρουση. Τώρα, ωστόσο, τα περιθώρια προμήθειας της Ουκρανίας με στρατιωτικό εξοπλισμό μειώνονται, η υποδομή της ουκρανικής οικονομίας καταστρέφεται και η σύγκρουση γίνεται υβριδική, οπότε «είναι πολύ πιθανή μια προσπάθεια της Δύσης να αρπάξει ένα πυρηνικό πιστόλι.
«Η Δύση μπορεί να φέρει τον κόσμο στο χείλος μιας παγκόσμιας σύγκρουσης, για να δει ποιος θα αναβοσβήσει πρώτος και να χρησιμοποιήσει αυτό το γεγονός για να δημιουργήσει στοιχεία στρατηγικής καμπής στην πορεία της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία. Ίσως η Δύση να εξετάζει πραγματικά τέτοια σχέδια σήμερα λόγω μάλλον περίπλοκων οικονομικών εκτιμήσεων», είπε ο Βασίλιεφ.
Δε φαίνεται αφοπλισμός
Υπό το φως των σημερινών γεγονότων, πολλοί επιστρέφουν στην ομιλία του Πούτιν στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου το 2007, όπου έθεσε το θέμα του αφοπλισμού, ένα θέμα που εξακολουθεί να είναι επίκαιρο σήμερα.
«Κανείς δεν αισθάνεται ασφαλής! Γιατί κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από το διεθνές δίκαιο όπως πίσω από έναν πέτρινο τοίχο. Μια τέτοια πολιτική είναι, φυσικά, καταλύτης για μια κούρσα εξοπλισμών... Ο πιθανός κίνδυνος αποσταθεροποίησης των διεθνών σχέσεων συνδέεται με την προφανή στασιμότητα στον τομέα του αφοπλισμού», δήλωσε ο Ρώσος πρόεδρος στο Μόναχο.
Έχουν περάσει πάνω από 15 χρόνια, αλλά η δήλωση του Πούτιν έχει γίνει, αν μη τι άλλο, μόνο πιο επίκαιρη. Έκτοτε, έχουν γίνει πολλά: η Συνθήκη Ανοιχτών Ουρανών και η Συνθήκη INF για την εξάλειψη των πυραύλων μέσου βεληνεκούς και μικρού βεληνεκούς έχουν τερματιστεί και γενικά, όπως πιστεύουν πολλοί ειδικοί, ολόκληρο το σύστημα διεθνών συμφωνιών για τον αφοπλισμό καταρρέει.
Μετά τη λήξη της Συνθήκης INF, απομένει μόνο μία διμερής συνθήκη για τον έλεγχο των όπλων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας - η Συνθήκη για τα μέτρα για την περαιτέρω μείωση και τον περιορισμό των στρατηγικών επιθετικών όπλων (Νέα START), η οποία ισχύει έως το 2026.
«Η εκτέλεσή της είναι ακόμα παγωμένη γιατί δεν υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, δεν υπάρχει διαφάνεια, διαβουλεύσεις. Νομίζω ότι δε θα υπάρξει αφοπλισμός στη ζωή μας. Το νέο START θα παραταθεί, αλλά κανένα νέο έγγραφο δε θα υπογραφεί», είπε ο Blokhin.
Ο Βασίλιεφ δεν είναι πλέον αισιόδοξος και πιστεύει επίσης πως δεν υπάρχουν προοπτικές για πυρηνικό αφοπλισμό. Σημείωσε ότι το σύστημα των διεθνών συμφωνιών είναι πολύπλοκο, αλλά σήμερα έχει καταστραφεί όλος ο μηχανισμός και οι χώρες δεν έχουν κανένα κίνητρο να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα μονομερώς.
«Κατά κανόνα, ασχολούνται μονομερώς με τον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών τους δυνάμεων. Από την άποψη της πιθανότητας πυρηνικής σύγκρουσης, σήμερα δεν έχει νόημα να μιλάμε για αφοπλισμό», είπε.