thecradle.co - Erman Çete / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο Σουάνγκ κατηγόρησε την Τουρκία για «παράνομη εισβολή στη βορειοανατολική Συρία» και «διέκοψε την υπηρεσία παροχής νερού από τον σταθμό νερού Alouk» που βρίσκεται στην Αλ-Χασάκα και είναι μια κρίσιμη πηγή νερού για σχεδόν 600.000 κατοίκους.
Η κατηγορία του Shuang αντικατοπτρίζει αυτό για το οποίο η συριακή κυβέρνηση διαμαρτύρεται εδώ και δεκαετίες, και ορισμένες κουρδικές ομάδες τα τελευταία χρόνια. Οι διαφωνίες σχετικά με την πηγή νερού μεταξύ της Τουρκίας από τη μια πλευρά και της Συρίας, του Ιράκ (και πιο πρόσφατα του Ιράν) από την άλλη, ήταν ένα από τα πιο πιεστικά προβλήματα ασφάλειας σε αυτό το τμήμα της Δυτικής Ασίας.
Ιστορία διαφωνιών
Το 1923, οι Συμμαχικές δυνάμεις και η νεοσύστατη Δημοκρατία της Τουρκίας υπέγραψαν τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης. Στη Συνθήκη περιλαμβάνεται μια ρήτρα για τους ποταμούς Ευφράτη και Kuveyk και μια διάταξη σύμφωνα με την οποία η Τουρκία πρέπει να συμβουλευτεί το γειτονικό Ιράκ πριν αναλάβει οποιαδήποτε υδραυλική εργασία.
Ωστόσο, το πρόβλημα προέκυψε με το έργο του τουρκικού φράγματος Keban το 1964. Ως αποτέλεσμα της κατασκευής του υδροηλεκτρικού φράγματος –του πρώτου μεγάλου φράγματος που κατασκευάστηκε στον Ευφράτη– τόσο το Ιράκ όσο και η Συρία είχαν ανησυχίες για τη μείωση της στάθμης του νερού του ποταμού.
Αργότερα, το 1976, οι τρεις χώρες έκλεισαν συμφωνία για το έργο του φράγματος Karakaya και η Τουρκία συμφώνησε να απελευθερώσει 500 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο νερού από τον Ευφράτη. Αλλά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, το Ιράκ και η Συρία ισχυρίστηκαν πως αυτός ο όγκος δεν ήταν επαρκής και ζήτησαν από την Τουρκία να αυξήσει τον όγκο του νερού στα 700 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο.
Το τουρκικό μέγα έργο άρδευσης και υδραυλικής ενέργειας, Southeastern Anatolia Project (τουρκικό ακρωνύμιο, GAP), εξακολουθεί να μαστίζει και τις δύο χώρες. Η Τουρκία ξεκίνησε το έργο τη δεκαετία του 1970 με 19 υδραυλικούς σταθμούς (14 από αυτούς στον Ευφράτη) και τη δεκαετία του 1990 μετατράπηκε σε ένα σε μεγάλο βαθμό πολιτικό έργο, που επηρέασε το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και τη Συρία.
Το 1990, για έναν ολόκληρο μήνα, η Τουρκία συγκρατούσε τα νερά του Ευφράτη για να γεμίσει το φράγμα Ατατούρκ. Η Βαγδάτη και η Δαμασκός αντέδρασαν έντονα στη δράση, κατηγορώντας την Άγκυρα ότι χρησιμοποιεί το νερό του Ευφράτη για πολιτικούς σκοπούς.
Η θέση της Τουρκίας για τον Ευφράτη και τον Τίγρη είναι πως αυτοί οι ποταμοί είναι «διασυνοριακοί», που σημαίνει ότι είναι ποτάμια που διασχίζουν τουλάχιστον ένα πολιτικό σύνορο. Ως εκ τούτου, η Άγκυρα βλέπει τα δύο ποτάμια ως μια ενιαία λεκάνη απορροής και μέρος της κυριαρχίας της.
Το Ιράκ και η Συρία, από την άλλη πλευρά, βλέπουν τους δύο ποταμούς ως «διεθνείς» και ξεχωριστές οντότητες. Αναζητώντας μια διπλωματική λύση, η Τουρκία προσπάθησε να αμβλύνει την πολιτική αντίδραση στη δεκαετία του 1980 με τη σύσταση κοινών επιτροπών με το Ιράκ και τη Συρία για την αντιμετώπιση του ζητήματος.
Οπλοποίηση του νερού
Η Τουρκία απορρίπτει σταθερά τον ισχυρισμό ότι χρησιμοποιεί τις πηγές νερού ως πολιτικό όπλο. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια κενά σε αυτή την αφήγηση.
Μετά από μια κοινή συμφωνία ασφαλείας με τη Συρία, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Χικμέτ Τσετίν επέμεινε ότι οι δεσμεύσεις της Τουρκίας εξαρτώνται από την πίστη της Συρίας στη συμφωνία.
Το 1987, ο τότε Πρόεδρος Τουργκούτ Οζάλ απείλησε τη Δαμασκό με διακοπή της πρόσβασης στον Ευφράτη, εάν η τελευταία συνεχίσει να υποστηρίζει το PKK, το οποίο η Άγκυρα, μαζί με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, θεωρούν τρομοκρατική οργάνωση.
Σε μια περίπτωση επικράτησε ο παραλογισμός. Υιοθετώντας το νομικό δόγμα της απόλυτης εδαφικής κυριαρχίας, ο τότε Τούρκος Πρόεδρος Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ δήλωσε ότι «οι πόροι της Τουρκίας είναι της Τουρκίας. Οι πετρελαϊκοί πόροι είναι δικοί τους (των Αράβων). Δε λέμε ότι μοιραζόμαστε τους πετρελαϊκούς πόρους τους και δεν μπορούν να πουν πως μοιράζονται τους υδάτινους πόρους μας».
Περισσότερο από νερό
Σύμφωνα με μια έκθεση του 2002 από μια διερευνητική αποστολή για το φράγμα Ilisu της Τουρκίας, σε αντίθεση με τους τουρκικούς ισχυρισμούς ότι παρείχε 500 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο νερού στους γείτονές του, η ροή νερού του ποταμού Jarablus μειώθηκε σε περίπου 300 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο.
Αν και η Τουρκία απορρίπτει τον ισχυρισμό πως ελέγχει τα ύδατα του Ευφράτη και του Τίγρη σε βάρος του Ιράκ και της Συρίας, το πρόβλημα μεταξύ των παρόχθιων κρατών δεν αφορά μόνο τη στάθμη των υδάτων και την πρόσβαση.
Η απόρριψη βιομηχανικών και αστικών απορριμμάτων στα ποτάμια είναι ένα από τα κύρια παράπονα των κατάντη χωρών όπως το Ιράκ και η Συρία. Η αλατότητα τόσο στον Ευφράτη όσο και στον Τίγρη αυξήθηκε σημαντικά τη δεκαετία του 2000.
Σύμφωνα με μια έκθεση του ΟΗΕ το 2013, τα συνολικά διαλυμένα στερεά (TDS) ήταν περίπου 300 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm) στο φράγμα Atatürk στον Ευφράτη και αυξήθηκαν στα 600 ppm στα σύνορα Συρίας-Ιράκ – πολύ υψηλότερη από τη συνιστώμενη συγκέντρωση TDS για χρήση άρδευσης.
Μετά τον πόλεμο της Συρίας
Σήμερα, οι πηγές νερού της Συρίας μπορούν να χωριστούν σε τρεις περιοχές ελέγχου: υπό τη συριακή κυβέρνηση, τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία φατρίες τζιχαντιστών και την υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ «αυτόνομη κυβέρνηση».
Το Μάιο του 2014, η Άγκυρα άρχισε να μειώνει σταδιακά τη ροή του νερού του Ευφράτη σε διάστημα έξι ημερών. Το αποτέλεσμα ήταν μια μείωση κατά 1,6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα στη λίμνη Άσαντ και στον κοντινό υδροηλεκτρικό σταθμό, μειώνοντας τη λειτουργία οκτώ στροβίλων σε τρεις.
Ο Τούρκος ακαδημαϊκός Ozkan Gokcan τόνισε ότι ο ΟΗΕ, η συριακή κυβέρνηση και οι κουρδικές φατρίες έχουν κατηγορήσει την Τουρκία πως συγκρατεί τα νερά του Ευφράτη. Σύμφωνα με τον Gokcan, μια πτυχή της μείωσης των επιπέδων του νερού σχετίζεται με την άνοδο των θερμοκρασιών.
Ωστόσο, πιστεύει ότι το πρόβλημα του νερού είναι σαφώς και πολιτικό εργαλείο στα χέρια της Τουρκίας. "Ένα σημαντικό ορόσημο από αυτή την άποψη ήταν ο έλεγχος του φράγματος Teshrin από τις SDF το 2015. Η κατάληψη του φράγματος Teshrin έχει συμβολική σημασία", ισχυρίζεται, λόγω της επιτυχίας της Συριακής Αμυντικής Δύναμης (SDF) υπό την ηγεσία των Κούρδων στη δυτική όχθη του τον Ευφράτη. Η Τουρκία από την πλευρά της χάραξε μια «κόκκινη γραμμή» στην ικανότητα των SDF να διασχίσουν τη δυτική όχθη του Ευφράτη.
Ο Λιβανέζος ερευνητής Mohamad Hasan Sweidan λέει πως η Τουρκία έχει γεωπολιτικούς στόχους στη Συρία και προσπαθεί να ελέγξει τις πόλεις που συνορεύουν με τα δύο κράτη. «Η αποδυνάμωση της συριακής κυβέρνησης είναι ένας από τους κύριους στόχους της Τουρκίας στη Συρία και η Συρία εξαρτάται από τον Ευφράτη για άρδευση και πόσιμο νερό», υποστηρίζει ο Sweidan.
Ο Sweidan αναφέρει έναν άλλο λόγο: «Σήμερα, η Τουρκία είναι μια ανερχόμενη δύναμη στην περιοχή, γεγονός που την καθιστά σε συνεχή ανάγκη να εδραιώσει την οικονομική, στρατιωτική και δημογραφική της θέση. Αυτό δημιουργεί μια αυξανόμενη ανάγκη για ενίσχυση των υποδομών και του βιώσιμου ενεργειακού εφοδιασμού στη χώρα, προκειμένου να εξυπηρετηθεί η αναπτυσσόμενη οικονομία και ο πληθυσμός της».
Ισραηλινά συμφέροντα
Στις 4 Μαρτίου 2004, το Ισραήλ και η Τουρκία υπέγραψαν συμφωνία σύμφωνα με την οποία η Τουρκία θα πουλούσε το νερό του ποταμού Manavgat στο Ισραήλ. Χαιρετίζοντας την εξέλιξη, ο τότε υφυπουργός του Ισραήλ στο Υπουργείο Εξωτερικών Yoav Biran είπε: «Αυτή δεν είναι απλώς μια οικονομική συμφωνία. Έχει στρατηγική, πολιτική και διπλωματική σημασία. Για πρώτη φορά, μια χώρα πουλά νερό σε μια άλλη χώρα». Ωστόσο, η πώληση τουρκικού νερού στο Ισραήλ απέτυχε.
Η άρδευση και οι πηγές νερού είναι βασικά στοιχεία ασφάλειας για τη σιωνιστική ιδεολογία. Η σιωνιστική αντιπροσωπεία στην ειρηνευτική διάσκεψη των Βερσαλλιών μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1919-1920) άσκησε πίεση υπέρ της συμπερίληψης ολόκληρης της λεκάνης απορροής των ποταμών Ιορδάνη και Γιαρμούκ εντός των συνόρων της προτεινόμενης εθνικής κατοικίας για τους Εβραίους στην Παλαιστίνη. Οι Σιωνιστές ηγέτες ζήτησαν επίσης το κατώτερο τμήμα του ποταμού Λιτάνι στο νότιο Λίβανο.
Καθώς η γεωργία και ο έλεγχος των υδάτινων ρευμάτων είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του κράτους του Ισραήλ, το νερό και η πολιτική αναπόφευκτα συγχωνεύτηκαν με τη γεωπολιτική. Ομοίως, ο έλεγχος των πηγών νερού ως κατοχική οντότητα είναι κρίσιμος για το Ισραήλ.
Ο πρώην πρωθυπουργός Αριέλ Σαρόν υποστήριξε κάποτε ότι ο πόλεμος των έξι ημερών δεν ξεκίνησε το 1967, αλλά δυόμισι χρόνια νωρίτερα, όταν το Ισραήλ αποφάσισε να δράσει κατά της εκτροπής του ποταμού Ιορδάνη (μετά την έναρξη του The Headwater από τον Αραβικό Σύνδεσμο Σχέδιο Εκτροπής).
Η πρόσφατη βελτίωση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και της Τουρκίας οδηγεί σε πιθανές κοινές προσπάθειές τους να διασφαλίσουν ότι η Συρία θα παραμείνει ένα αδύναμο κράτος, στερημένο βασικών πόρων.
Σύμφωνα με τον Sweidan, τα τουρκικά και τα ισραηλινά συμφέροντα συγκλίνουν στη Συρία. «Αν και δεν υπάρχουν υλικές αποδείξεις για τη συμπαιγνία μεταξύ των δύο μερών, κοιτάζοντας την ιστορία των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, τις φιλοδοξίες και τους στόχους τους στην περιοχή και τα συμφέροντά τους στη Συρία και τους πόρους της, μπορεί κανείς να υποστηρίξει μια [λογική] συμπαιγνία», ισχυρίζεται.
Ο Γκοκτζάν συμφωνεί πως, ενώ απτές αποδείξεις συμπαιγνίας μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας σε θέματα ύδατος είναι ελλιπείς, «όταν εξετάζουμε την τρέχουσα κατάσταση, η Τουρκία και το Ισραήλ έχουν ήδη λόγο στις πηγές νερού που τροφοδοτούν τα εδάφη της Συρίας μειώνοντας τα νερά του Ευφράτη και κρατώντας τα Υψίπεδα του Γκολάν υπό κατοχή».
«Ως εκ τούτου, η συμπαιγνία δεν είναι κάτι κρυφό», προσθέτει.
Το νερό ως πυλώνας εθνικής ασφάλειας
Εκτός από την οικονομία, το πιο έντονο εσωτερικό ζήτημα στην Τουρκία είναι το προσφυγικό. Τόσο η κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση συζητούν τώρα ανοιχτά τον επαναπατρισμό των Σύριων προσφύγων πίσω στη χώρα τους.
Φαίνεται όμως ότι φυσικά αίτια όπως η ξηρασία και η πολιτική νερού της Τουρκίας περιπλέκουν το θέμα.
Σύμφωνα με έκθεση του Γραφείου Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ, «από τον Απρίλιο/Μάιο του 2021, η ανθρωπιστική κατάσταση στο βορειοανατολικό Χαλέπι καθώς και στις επαρχίες Deir Ezzor, Al-Hasakah και Al-Raqqa έχει επιδεινωθεί περαιτέρω λόγω σημαντικά μειωμένης διαθεσιμότητας νερού και πρόσβασης».
Οι πηγές νερού έχουν γίνει σωσίβιο και για την εθνική ακεραιότητα. Μια πιθανή τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στην περιοχή Ταλ Ριφάατ θα μπορούσε να επηρεάσει κρίσιμα την παροχή νερού στο Χαλέπι, τη μεγαλύτερη βιομηχανική πόλη της Συρίας. Τούρκοι αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι η κατάληψη του Ταλ Ριφάατ θα διευκόλυνε την επιστροφή των Σύριων προσφύγων.
Ο Γκοκτσάν τονίζει πως οι πηγές νερού αποτελούν πόρους εθνικής ασφάλειας στη Δυτική Ασία: «Είναι πολύ πιθανό να υπάρξουν περισσότερες εντάσεις και συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό μεταξύ των κρατών της Μέσης Ανατολής στο εγγύς μέλλον».
Καθώς οι φιλόδοξοι στόχοι της Τουρκίας προς την περιοχή και η λειψυδρία συνεχίζονται, είναι πιθανό να δούμε περισσότερες συγκρούσεις –ακόμα και πολέμους– να αναδύονται για τις πηγές νερού.