Από: analyst.gr - Του Παναγιώτη Χατζηπλή
Στην πρώτη περίπτωση δεσμεύεται με τα γεωστρατηγικά τους συμφέροντα που στην πιο ακραία και επιβαρυντική μορφή μπορεί να καταλήξει σε σπατάλη μέσα από την διπλωματία των εξοπλισμών ή και εξυπηρέτησή τους εις βάρος των εθνικών συμφερόντων.
Στην δεύτερη περίπτωση της εγχώριας παραγωγής, η αμυντική βιομηχανία είναι δυνατό να υπάρξει ως υποσύνολο του δευτερογενή και πρωτογενή τομέα. Αυτοί χρειάζονται για την ανταλλαγή πόρων και τεχνογνωσίας ώστε να εξασφαλίζεται αξιόπιστη παροχή εφοδίων, ενέργειας, πυρομαχικών, εξοπλισμών στην ειρήνη αλλά και σε στον πόλεμο. Έτσι βιομηχανία και άμυνα αλληλεξαρτώνται και αλληλοϋποστηρίζονται. Είναι αυτό που στις ΗΠΑ αποκαλείται Στρατιωτικο-Βιομηχανικό Σύμπλεγμα (Military-Industrial Complex). Το ζητούμενο βέβαια είναι τα δυο αυτά να ευθυγραμμίζονται με τις προτεραιότητες της χώρας και όχι τις δικές τους, δηλαδή όχι δημιουργώντας τεχνητή ζήτηση για τα προϊόντα τους, προκαλώντας ζημιογόνες και επικίνδυνες καταχρήσεις.
Βιομηχανοποίηση και οικονομική ανάπτυξη Γερμανίας προπολεμικά
Αυτή
η συνδυασμένη ανάπτυξη την οικονομίας και την αμυντικής βιομηχανίας
σημειώθηκε στην Γερμανία πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αφού παραβίασε ή
απέφυγε του περιορισμούς της συνθήκης των Βερσαλλιών και ξεκίνησε τον
επανεξοπλισμό της με διαφόρους τρόπους μετά το 1933. Αυτό δημιούργησε
οικονομική ανάπτυξη, δουλειές και προέβαλε την εικόνα του κόμματος ως
φορέα της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού (ασχέτως τι έκανε αυτό
αργότερα). Έτσι η Γερμανία είχε την υψηλότερη ανάπτυξη μεταξύ 1930-1940
ανάμεσα στις χώρες της Δύσης.
Πολλοί όμως από τους Γερμανικούς εξοπλισμούς λόγω των περιορισμών αναπτύχθηκαν αρχικά για εμπορικές χρήσεις όπως τα πολιτικά αεροσκάφη που έγιναν μετά μεταγωγικά και μαχητικά (πχ Heinkel 111) ή τα αυτοκίνητα, τα ερπυστριοφόρα μηχανήματα και φορτηγά που εξελίχθηκαν σε τεθωρακισμένα μάχης ή για υποστηρικτικούς ρόλους. Για αυτό χρειάζονταν πολιτική βιομηχανία.
Επίσης η Γερμανία κατασκεύασε αυτοκινητόδρομους (Reichsautobahn) κάτι που παρουσιάστηκε ως εκσυγχρονισμός και διέξοδος απασχόλησης για ανέργους. Οι αυτοκινητόδρομοι φαίνονταν ίσως περιττοί τότε αφού δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και κίνηση, όμως ο σκοπός και αυτών ήταν στρατιωτικός: να εξασφαλίσουν γρήγορες μετακινήσεις για την άμυνα της χώρας. Ήταν επίσης και ένα είδος στρατιωτικής προετοιμασίας για τους πολίτες και τους νεολαίους αν προσέξει κανείς ότι οι εργάτες μετακινούνταν σε στρατιωτικούς σχηματισμού όπου αντί για όπλα κρατούσαν φτυάρια.
Από την άλλη πλευρά οι ΗΠΑ προσπάθησαν προπολεμικά να ξεπεράσουν την ύφεση του 1930 με το κατασκευαστικό πρόγραμμα New Deal του Ρούσβελτ με κάποια περιορισμένη επιτυχία αφού η ανεργία από το 25% έπεσε στο 14,6% το 1939. Η ανάπτυξη όμως εκτοξεύτηκε την δεκαετία του ’40 με την αμυντική δαπάνη που διοχετεύθηκε στην βιομηχανία. Αυξήθηκε από $1,5 δις το 1940 σε $81,5 δις το 1945 ενώ το Αμερικανικό GNP διπλασιάστηκε από $99,7 δις το 1940 σε $212 δις το 1945 (πηγή). Αυτό όπως είναι φυσικό δημιούργησε και πολλές νέες θέσεις εργασίας που απορρόφησαν εντελώς τους ανέργους της μεγάλης ύφεσης. (πηγή)
Μετά
τον πόλεμο οι ΗΠΑ παρείχαν και τα κεφάλαια για να ανασυνταχθούν οι
κατεστραμμένες Ευρωπαϊκές οικονομίες κάτι που επίσης τους προσέφερε
ζήτηση και ανάπτυξη. To GNP των ΗΠΑ από 200 δις $ το 1940 έφτασε το 500
δις $ το 1960 δηλαδή αυξήθηκε με ένα μέσο ρυθμό 4,7% λόγω της
κατανάλωσης. Ενδεικτικά οι πωλήσεις των αυτοκινήτων τετραπλασιάστηκαν
ώστε το 75% των νοικοκυριών να έχει ένα τουλάχιστον αυτοκίνητο ενώ
αυξήθηκε και η κατασκευή σπιτιών στα προάστια όπου χρησιμοποιούνταν τα
αυτοκίνητα για τις μετακινήσεις. Η αυτοκινητοβιομηχανία παρείχε 1 στις 6
δουλειές (πηγή)
Παράλληλα διατηρήθηκε η αμυντική δαπάνη ως μοχλός οικονομικής δραστηριότητας των ΗΠΑ ως σήμερα, αρκετά χρήσιμη ως οικονομικού εργαλείου ειδικά σε περιόδους ύφεσης και ανεργίας μέσω πρόσληψης στρατιωτών, όσο κυνικό και αν ακούγεται αυτό.(πηγή)
Σημασία Βιομηχανίας για τις Ένοπλες Δυνάμεις
Η έκβαση του Β’ παγκόσμιου πολέμου όμως παρά τις ηρωικές μάχες θεωρείται ότι κρίθηκε από την ασύγκριτα μεγαλύτερη παραγωγική δυνατότητα των ΗΠΑ αλλά και της Σοβιετικής Ένωσης που τελικά εξάντλησαν αυτήν του Άξονα.
Η
Αμερικάνικη βιομηχανία παρείχε τα 2/3 του στρατιωτικού εξοπλισμού των
συμμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: 297,000 αεροπλάνα, 193,000 πυροβόλα,
86,000 τανκς και 2 εκατ. φορτηγά τόσο για ίδια χρήση όσο και για τους
συμμάχους μέσω του προγράμματος Lend Lease. Η βιομηχανική παραγωγή των
ΗΠΑ που ήταν ήδη η μεγαλύτερη παγκοσμίως διπλασιάστηκε κατά την διάρκεια
του πολέμου. (πηγή)
Εκτός από την παραγωγή εξοπλισμών η βιομηχανία παρείχε εφόδια για τον στρατό αλλά και τον γενικό πληθυσμό όπως τρόφιμα, ρούχα και ενέργεια. Για τον ίδιο λόγο είναι σημαντικός και ο πρωτογενής τομέας καθώς οι στρατοί χρειάζονται να τραφούν όπως και ο πληθυσμός. Μάλιστα οι ναζί είχαν προχωρήσει σε ειδικό πρόγραμμα ανασυγκρότησης του πρωτογενούς τομέα υπό κεντρικό σχεδιασμό (Reichsnährstand) αναγνωρίζονται την ανάγκη αυτή. Όμως δεν ήταν αρκετοί οι πόροι και οι ελλείψεις του άξονα σε προμήθειες φάνηκαν για παράδειγμα στην Κατοχή στην Ελλάδα όπως και στην καταναγκαστική εργασία που ενίοτε χρησιμοποιούνταν στην παραγωγή όπως στο υπόγειο εργοστάσιο των V2 Mittelwerk όπου οι εργάτες από στρατόπεδα συγκέντρωσης, υποσιτίζονταν και έπρεπε να αναπληρωθούν.
Σε κάθε περίπτωση ο βομβαρδισμός εργοστασίων και του πρωτογενούς τομέα είναι εξίσου ή και περισσότερο καθοριστικός για τον πόλεμο με αυτόν στο πεδίο της μάχης. Τέλος μια ακόμα ενδιαφέρουσα συμβολή των εργοστασίων στους πολέμους είναι και ότι χρησιμοποιούνται ως καταφύγια και οχυρωματικές θέσεις όπως φάνηκε στο Στάλινγκραντ και πρόσφατα στην Μαριούπολη στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Παραγωγική Κινητοποίηση ΗΠΑ στον Β’ΠΠ
Οι ΗΠΑ δεν είχαν σημαντικές ένοπλες δυνάμεις πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ούτε και σημαντική αμυντική βιομηχανία. Αυτό ήταν μια πολιτική απόφαση. Το 1939 ο Αμερικανικός Στρατός αριθμούσε 174.000 προσωπικό και ήταν αντίστοιχου μεγέθους με της Βουλγαρίας και της Πορτογαλίας. Η Αεροπορία είχε μόνο 1.200 αεροπλάνα και 26.000 άτομα προσωπικό και πολλά από αυτά απαρχαιωμένα. To 1941 λίγο πριν το Περλ Χάρμπορ είχε 6.777 αεροπλάνα από τα οποία τα μισά δεν ήταν μαχητικά. Άρα έπρεπε να παραχθούν καινούρια σχεδόν από το μηδέν (πηγή).
Οι ΗΠΑ όμως είχαν πολύ σημαντική αυτοκινητοβιομηχανία με επαναστατικές μεθόδους γραμμής παραγωγής του Χένρι Φορντ με το Model T και που ίσως ενέπνευσε το σκαραβαίο της VW ως φθηνό αυτοκίνητο «του λαού». Η γραμμή παραγωγής του Φορντ δεν απαιτούσε εξειδίκευση των εργατών και άρα παρείχε ευελιξία και προσαρμοστικότητα. Σε αντίθεση στην Γερμανία υπήρχε το τεχνικό προσωπικό ήταν ιεραρχημένο σε ομάδες όπου οι πεπειραμένοι τεχνίτες απολάμβαναν προνόμια από το κόμμα. Λόγω όμως της ευελιξίας της γραμμής παραγωγής η Αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία προσαρμόστηκε πολύ γρήγορα για την παραγωγή όπλων, τανκς μέχρι και πλοίων (πηγή)
Αμυντική Παραγωγή ΗΠΑ-Άξονα στον Β’ΠΠ
Οι ΗΠΑ κατασκευάζανε 3,5 εκατομμύρια αυτοκίνητα το 1941 παραγωγή που σε μεγάλο βαθμό σταμάτησε κατά την διάρκεια του πολέμου και τα εργοστάσια μετατράπηκαν για την παραγωγή πολεμικού εξοπλισμού. Κατασκεύασαν 86.000 αεροπλάνα, 45.000 τανκς, 648.000 φορτηγά όπως και όπλα, πυρομαχικά και εξοπλισμό στρατιωτών (ρούχα κλπ.) (πηγή)
H General Motors, που ο πρόεδρός της William Knudsen ένας Δανοαμερικανός που κυριολεκτικά επιστρατεύτηκε από τον Ρούσβελτ για να οργανώσει την κατασκευή εξοπλισμών, παρήγαγε κατά την διάρκεια του Β’ΠΠ, 38.000 τανκς, 854.000 φορτηγά, 198.000 μηχανές diesel, 13.000 μαχητικά αεροπλάνα, 206.000 μηχανές αεροπλάνων και ακόμα 190,000 κανόνια, 119 εκατ. βλήματα, 1,9 εκατ. πολυβόλα, 39 εκατ. κάλυκες και διάφορα άλλα εξαρτήματα (τουφέκια, πυξίδες, πυροκροτητές κ.α).
Η Φορντ παρήγαγε τα βομβαρδιστικά B-24 Liberators της Consolidated Aircraft για τα οποία εφαρμόστηκε επίσης η γραμμή παραγωγής! Κατασκευάστηκαν 8,685 B-24 στο εργοστάσιο που κατασκευάστηκε ειδικά για τον σκοπό αυτό στην πόλη Ypsilanti (εμπνευσμένο από την μορφή της Ελληνικής επανάστασης) του Μίσιγκαν (το περίφημο Willow Run) με ρυθμό ένα κάθε ώρα! Το B-24 μέχρι σήμερα είναι το μαχητικό με την μεγαλύτερη μαζική παραγωγή 18.000 τεμαχίων από το εργοστάσιο Willow Run της Ford και το εργοστάσιο της Consolidated Aircraft στο San Diego (πηγή)
Τανκ και βοηθητικά οχήματα
Η
Chrysler ηγήθηκε του σχεδιασμού τανκς κατασκευάζοντας το Μ4 Sherman που
ήταν το κύριο τανκς που χρησιμοποίησαν οι ΗΠΑ στον Β’ΠΠ. Ως τότε δεν
είχαν κάποιο τανκ. Για να κατασκευαστεί μάλιστα το Μ4 Sherman
δημιουργήθηκε ειδικά ένα μεγάλο εργοστάσιο εκ του μηδενός (πηγή)
Η Chrysler που δεν είχε εμπειρία στον αμυντικό τομέα κατασκεύασε αρχικά
ένα πιλοτικό μοντέλο το M3, που εξελίχθηκε στο γνωστό Μ4 Sherman για το
οποίο κατασκεύασε και έναν από τους κινητήρες του. Αυτό το έκανε
συνδέοντας μαζί 5 εξακύλινδρους αυτοκινήτων έτσι ώστε να αυξηθεί η ισχύ
πολλαπλασιαστικά με ότι μηχανές υπήρχαν αντί να σχεδιασθεί ένας μεγάλος
κινητήρας από την αρχή κάτι που θα απαιτούσε χρόνο και ήταν αβέβαιης
επιτυχίας. Ένας άλλος κινητήρας που παρείχε η Ford είχε αρχικά
κατασκευαστεί για αεροπλάνα. Δείχνει την σημασία της τεχνογνωσίας και
ότι τα προϊόντα μπορούν να αλλάζουν χρήση και να προσαρμόζονται στην
ζήτηση. (πηγή)
Αν το M4 και έχει υποτιμηθεί για την ελαφρύτερη θωράκιση σε σχέση με τα γερμανικά άρματα, ήταν ευκίνητο, αξιόπιστο και μαζικής παραγωγής κάτι που ίσως ήταν πιο χρήσιμο για την εξέλιξη του πολέμου. Κατασκευάστηκαν 68.800 Μ4 περίπου, κατά την διάρκεια του πολέμου, διαφόρων τύπων (πηγή) Από την άλλη οι Γερμανοί κατασκεύασαν το μισό αριθμό τανκς, μόνο 46,274 (Panzer και Tiger) που έπρεπε αν ανταγωνιστούν και με δυο στρατούς σε δυο μέτωπα, άρα πολύ λιγότερα (πηγή). Να σημειωθεί εδώ ότι τα σχέδια για το Panzer προέκυψαν από την Τσεχική Skoda που είχε μεγάλη βιομηχανική παράδοση και παρήγαγε επίσης κανόνια μετά την κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας από τον άξονα και άλλα όπλα.
Οι Ιταλοί παρότι είχαν αυτοκινητοβιομηχανία δεν μπόρεσαν να κατασκευάσουν ένα αποτελεσματικό στόλο τεθωρακισμένων. Κατασκεύασαν πολλά μοντέλα με μικρή παραγωγή το καθένα και σχεδιαστικές ατέλειες ενώ αντιμετώπισαν δυσκολίες και με τις πρώτες ύλες (χάλυβα) (πηγή).
Τελικά τους πολέμους τους κερδίζουν ως συνολικές λύσεις οι εξοπλισμοί παρά ως μονάδες. Κανένας θα πρέπει να αξιολογεί την αποτελεσματικότητα ενός όπλου συνολικά ως κόστος παραγωγής, συντήρησης και μαχητικότητα και όχι εξατομικευμένα όπου ίσως να υστερούσε των αντιπάλων. Εξάλλου οι Γερμανοί είχαν πολλά προηγμένα όπλα (πχ Messerschmitt 262, πύραυλο V2 αλλά δεν είχαν την κλίμακα για να κάνουν την διαφορά (αυτή που ενδεχομένως μπορούσαν να επιτύχουν μόνο ορισμένα όπλα μέσω ασύμμετρων πληγμάτων, για παράδειγμα το radar των Βρεττανών και τα πυρηνικά των ΗΠΑ.
Επίσης οι ΗΠΑ δημιούργησαν το περίφημο ελαφρύ όχημα Jeep για εύκολη μεταφορά προσωπικού με συνεργασία της Ford και των AMC-Willys. Κατασκευάστηκαν 639.000 Jeep κατά την διάρκεια του πολέμου ενώ μετά είχαν και λαμπρή εμπορική πορεία (πηγή). Το αντίστοιχο των Γερμανών το Kübelwagen κατασκευαστεί με βάση τον σκαραβαίο της VW (μια ακόμα χρήση της πολιτικής βιομηχανίας).
Οι Γερμανοί διέθεταν επίσης πολύ πετυχημένες μοτοσυκλέτες των BMW και Zundapp που χρησιμοποιήθηκαν για τις μηχανοκίνητες μονάδες τους. Περίπου 18.700 Zundapp KS750 κατασκευάστηκαν για την Βέρμαχτ, 36.000 BMW R12 και 16.000 BMW R75. Πάντως έχει αποσιωπηθεί ότι ο γερμανικός στρατός δεν ήταν τόσο σύγχρονος και μηχανοκίνητος τουλάχιστον στην αρχή και οι μεταφορές γίνονται σε μεγάλο βαθμό με ζώα (πηγή) (σχεδόν 3 εκατ. άλογα και μουλάρια). Ήταν μια αδυναμία που θα μπορούσε να είχε στοιχήσει στην αρχή του πολέμου με την Γαλλία όπου μόνο κάποιες λίγες μηχανοκίνητες μονάδες προχώρησαν ταχύτατα με τον αστραπιαίο πόλεμο (BlitzKrieg) ενώ οι άλλες είχαν μείνει πίσω και καθυστερούσαν.
Από την άλλη οι Αμερικανοί χρησιμοποιήσαν τις μοτοσυκλέτες Harley-Davidson από τις οποίες κατασκευάστηκαν 90.000 (μοντέλο WLA) όταν κατά την μεγάλη ύφεση το 1933 πωλούσαν μόνο 4.000 το 1933. Υπήρξε βέβαια επίσης αξιόλογη παραγωγή μοτοσυκλετών από τους Βρετανούς (BSA M20) και Σοβιετικούς (IMZ-Ural) σε κάποιο βαθμό εμπνευσμένη από τις BMW R71 όπως και η Harley με το αμαξίδιο στο πλάι για το οπλοπολυβόλο.
Επίσης οι ΗΠΑ κατασκεύασαν φορτηγά διαφόρων μεγεθών κάτι πολύ σημαντικό για τον πόλεμο για την μεταφορά προμηθειών (πηγή). Tο ενδιαφέρον εδώ είναι ότι το βασικό Γερμανικό φορτηγό, το Opel Blitz κατασκευάζονταν από την θυγατρική της General Motors στην Γερμανία με βάση Αμερικανικό μοντέλο της Buick κάτι που δεν σταμάτησε με τον πόλεμο και συνέχισε να κατασκευάζεται και για πολλά χρόνια μετά. Είναι μια από τις ιστορίες που συζητούνται ως προς την στάση που κράτησαν κάποιες Αμερικανικές εταιρίες, που είχαν δραστηριότητες στην Γερμανία (Πχ IBM, Coca Cola)
‘Όπλα και πυρομαχικά
Στα εργοστάσια της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας κατασκευάστηκαν επίσης τουφέκια, πολυβόλα όταν τα γερμανικά τα κατασκεύαζαν εξειδικευμένες εταιρίες του αμυντικού τομέα (Rheinmetall και Mauser που είχαν σημαντική παράδοση κατασκεύαζαν και κανόνια και η Αυστριακή Steyr). Η τεχνογνωσία και εδώ της αυτοκινητοβιομηχανίας (σε μηχανουργικές διαδικασίες) αποδείχτηκε πολύτιμη.
Για παράδειγμα το βασικό οπλοπολυβόλο του Αμερικανικού στρατού το M1919 κατασκευάστηκε από ένα εργοστάσιο της GM (Saginaw Steering Gear) που έφτιαχνε συστήματα διεύθυνσης (τιμονιού). Το εργοστάσιο μετέτρεψε το αρχικό σχέδιο της Browning για μαζική παραγωγή έτσι ώστε να χρειάζονται λιγότερα εξαρτήματα και υλικά και λιγότερες εργατοώρες (από 76 σε 19) και αυτό με μικρά περιθώρια ανοχών. Έτσι το κόστος ανά τεμάχιο έπεσε από τα 667$ στα 54$ εξοικονομώντας μεγάλα ποσά στην κυβέρνηση και μεγάλους όγκους παραγωγής (κατασκευάστηκαν 412.000 κομμάτια) (πηγή)
Το
Saginaw μαζί με 3 άλλα εργοστάσια της GM (AC Sparkplug (παρήγαγε πριν
μπουζί και αντλίες), Frigidaire (οικιακές ηλεκτρικές συσκευές),
Brown-Lipe-Chapin (προφυλαχτήρες και φανάρια) παρήγαγαν 1 εκατομμύριο
οπλοπολυβόλα κατά τον Β’ΠΠ (Μ1919 και Μ2) (πηγή)Δείχνει
την αξία της πολιτικής τεχνογνωσίας και δυναμικότητας. Σήμερα το
εργοστάσιο της Saginaw είναι Κινεζικών συμφερόντων (Nexteer και παράγει
εξαρτήματα για πολλές αυτοκινητοβιομηχανίες διεθνώς, ενώ η ιστορική
θυγατρικής της GM Fisher, στο Ντιτρόιτ που κατασκεύαζε αμαξώματα και
στον πόλεμο οβίδες σήμερα δεν υπάρχει…
Επίσης εργοστάσια της αυτοκινητοβιομηχανίας μετατράπηκαν για παραγωγή καλύκων για σφαίρες και οβίδες, όπως της Chrysler στο Evansville την Ιντιάνα. Συνολικά οι ΗΠΑ κατασκεύασαν πυρομαχικά αξίας 204 εκατ. $, τριπλάσια ποσότητα από τα 70 εκατ. $ του άξονα (πηγή). Ενδεικτικά οι ΗΠΑ κατασκεύασαν 106.848 οβίδες μεταξύ 1940-1945 ξεκινώντας εκ του μηδενός και φθάνοντας το 1944 τα 36.893 οπότε φαίνεται ότι η ανάπτυξη ήταν εκθετική και ο πόλεμος των προμηθειών είχε κριθεί (με βάση επίσημα απολογιστικά στοιχεία παραγωγής ΗΠΑ Official munitions production of the US 1940-1945, civilian production administration, May 1, 1947).
Αεροπλάνα
ΟΙ
ΗΠΑ κατασκεύασαν κατά την διάρκεια του πολέμου 324.750 αεροπλάνα
(διάφορα μοντέλα των Grumman, Boeing, Lockheed, Martin, Consolidated,
Douglas κ.α) από τα οποία 96,318 στο απόγειο της παραγωγής τους το 1944
ξεκινώντας σχεδόν από το μηδέν αλλά ξεπερνώντας όλες τις άλλες χώρες.
Συγκριτικά, η ΕΣΣΔ κατασκεύασε 157,126 ξεκινώντας σε υψηλότερο σημείο από τις ΗΠΑ με 10,382 (είχε αεροναυτική παράδοση που εξελίχθηκε επίσης και αργότερα με τι Sukhoi, Yakovlev, Mikoyan, Ilyushin, Tupolev, Beriev, Kamov και η Ουκρανική Antonov ενώ και η Sikorsky των ΗΠΑ (κατασκεύασε το πρώτο μαζικής παραγωγής ελικόπτερο στον Β’ΠΠ το R-4, προήλθε από Ρώσο μετανάστη).
Η Γερμανία κατασκεύασε 119,371 αεροσκάφη (Dornier, Focke-Wulf, Heinkel , Junkers Messerschmitt κ.α.) ξεκινώντας από τα 8.295 το 1939. Η Ιαπωνία κατασκεύασε 76,320 αεροσκάφη συνολικά (Kawasaki, Mitsubishi, Nakajima (μετέπειτα Subaru), ξεκινώντας και αυτή ψηλότερα από τις ΗΠΑ, από τα 4,467. Στο απόγειο της προσπάθειας το 1944 οι ΗΠΑ κατασκεύαζαν 96,318 αεροπλάνα η Γερμανία 39.808 δηλ. τα μισά των ΗΠΑ ενώ ήταν και κάτω από συνεχή βομβαρδισμό, ενώ η Ιαπωνία 28.120. (πηγή) Οι ΗΠΑ δηλαδή ήταν πολύ πίσω από τις δυνάμεις του άξονα και θα μπορούσε κάλλιστα να υποτιμηθεί από πολλούς αλλά ανέτρεψε την εικόνα πολύ γρήγορα.
Πλοία (πολεμικά και εμπορικά)
Το ναυτικό ήταν βασικής σημασίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για την κυριαρχία στην Ασία αλλά και την τροφοδοσία της Ευρώπης. Και εδώ οι ΗΠΑ δημιουργήσαν πολεμικό ναυτικό σχεδόν εκ του μηδενός ξεπερνώντας τα 1.200 πολεμικά πλοία κατά την διάρκεια του πολέμου από λιγότερα από 100 πριν. Από αυτά τα 141 ήταν αεροπλανοφόρα διαφόρων τύπων. Συγκριτικά η Ιαπωνία είχε 167 πλοία με 17 αεροπλανοφόρα.
Οι ΗΠΑ βρέθηκαν στο τέλος του πολέμου με 803 πολεμικά πλοία, οι Βρετανοί με 518, οι σοβιετικοί με 227, οι Γερμανοί με 202, οι Ιταλοί με 77 (από 261 στην αρχή) και οι Ιάπωνες με 91 (πηγή) Οι Γάλλοι είχαν πριν την συνθηκολόγησή τους 176 πολεμικά. Συνολικά οι ΗΠΑ ναυπήγησαν κατά την διάρκεια του πολέμου 2.658 μεγάλα πλοία σε σχέση με 398 του άξονα (πηγή) Και σε αυτό το σημείο θα μπορούσαν δηλαδή οι ΗΠΑ να υποτιμηθούν πριν τον πόλεμο αλλά τελικά επισκίασαν τους αντιπάλους που δεν μπορούσαν ούτε να αναπληρώσουν τις απώλειες.
Επίσης οι ΗΠΑ ναυπήγησαν και πολλά εμπορικά πλοία χωρητικότητας συνολικά 33,,9 εκατ. τόνων όταν οι Ιάπωνες 4,1 εκατ. τόνων (πηγή). Συνολικά οι σύμμαχοι χρησιμοποίησαν στον πόλεμο 47.118 εμπορικά πλοία χωρητικότητας 46,8 εκατ. μετρικών τόνων ενώ ο άξονας 12,762 χωρητικότητας 2,63 εκατ. μετρικών τόνων (πηγή) Αυτό ήταν κρίσιμο για να καλυφθούν οι απώλειες στον Ατλαντικό και στα άλλα θέατρα του πολέμου ώστε να ανεφοδιάζονται οι πολεμικές μονάδες. Να σημειωθεί ο ρόλος των Ελλήνων ναυτικών και εφοπλιστών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αφού μετάφεραν 40 εκατ. τόνους εφοδίων με απώλεια 2.000 ναυτικών και 350 πλοίων υπό ελληνική σημαία (πηγή)).
Στην αντίπαλη πλευρά οι Γερμανοί προχώρησαν σε μαζική κατασκευή υποβρυχίων αν και δεν δε ήταν χωρίς προβλήματα. Ναυπηγήθηκαν 1.162 υποβρύχια κατά τον πόλεμο από τα 785 καταστράφηκαν με 28.000 νεκρούς σε σύνολο 40.900 των πληρωμάτων. Τελικά εξαντλήθηκαν από τις απώλειες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρόγραμμα ναυπηγήσεων των ΗΠΑ είχε στόχο αρχικά τα 200 πλοία το 1941 αλλά τελικά ναυπηγήθηκαν πάνω από 6.000 πλοία από τα οποία 2.600 liberty τα οποία κατασκευάζονταν μαζικά, μέσα σε 30 μέρες κατά μέσο όρο, συναρμολογώντας τμήματα που είχαν κατασκευαστεί σε άλλα εργοστάσια (πηγή) Πολλά από τα liberty, δόθηκαν μετά στους Έλληνες εφοπλιστές για να αναπληρώσουν τις απώλειες τους, θεμελιώνοντας μια σχέση που κρατάει εδώ και καιρό. Για τις ναυπηγήσεις χρησιμοποιήθηκαν άνω των 100 ναυπηγείων και 500 άλλων επιχειρήσεων για τα μικρότερα σκάφη (όπως περισσότερα από 40.000 αποβατικά και άλλων τύπων πχ περιπολικά)(πηγή) Αυτό αποκαλύπτει και την οικονομική δραστηριότητα που προκάλεσε το ναυπηγικό πρόγραμμα.
Βιομηχανία στην Σοβιετική Ένωση
Αξίζει να σημειώσουμε ότι και στην Σοβιετική Ένωση η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε σημαντικά κατά την διάρκεια του πολέμου και ήταν κρίσιμη για την νίκη (όπως επίσης και η βοήθεια από το πρόγραμμα Lend Lease των ΗΠΑ). Σημαντική ήταν επίσης η ύπαρξη πόρων και η μετατόπισή της βιομηχανίας στην ενδοχώρα μακριά από τα θέατρα του πολέμου.
Είχε όμως προηγηθεί η εκβιομηχάνιση με τους μπολσεβίκους, ένας νεωτερισμός για την αγροτική οικονομία της εποχής. Αυτό έγινε με δυο πενταετή σχέδια 1928-1932 και 1932-1937 με το πρώτο να εστιάζει στην μεταποίηση με 50 βιομηχανίες και στην εντατικοποίηση γεωργία ενώ το δεύτερο στην βαριά βιομηχανία με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης αν και υπάρχει κάποιες αμφιβολίες για τα πραγματικά νούμερα (από 3,5% έως 20% αναλόγως την πηγή) (πηγή) Σε αυτό χρησιμοποιήθηκαν και παραδείγματα από το εξωτερικό. Λέγεται πχ ότι η χαλυβουργία Azovstal στην Μαριούπολη δημιουργήθηκε το 1930 στα πρότυπα μεγάλης χαλυβουργία στο Gary της Indiana.
Με βάση αυτή τη βιομηχανική δυναμικότητα οι Σοβιετικοί κατάφεραν να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν 58.000 Τ-34 τανκς που αποτέλεσαν την βάση του στρατού τους έχοντας ξεκινήσει από παράγωγή από μόνο 131 Τ-28 τανκς το 1939. Όμως για να το επιτύχουν αυτό επέλεξαν επίσης την μαζική τυποποιημένη παραγωγή με ένα μόνο μοντέλο χωρίς παραλλαγές που κοστίζουν σε χρόνο και υποστήριξη. Έτσι μπορούσαν να παράγουν ένα T-34 με 35,000 εργατοώρες όταν το τεχνολογικά εξεζητημένο και με μεγάλη ισχύ Tiger που κατασκευάζονταν από ιεραρχημένες ομάδες τεχνιτών χρειάζονταν 300.000 εργατοώρες. Τελικά οι Σοβιετικοί κατασκεύασαν 98.000 τανκς μεταξύ 1941-1945 ενώ οι Γερμανοί 44.000. Άρα οι Σοβιετικοί ήταν περισσότεροι πρακτικοί και ευέλικτοι και άρα τελικά πιο αποτελεσματικοί.
Συμπέρασμα: πόλεμος οικονομικών συστημάτων
Λέγεται ότι ο Β’ΠΠ ήταν αναμέτρηση δυο οικονομικών συστημάτων και όχι στρατών όπως ίσως είναι όλοι οι πόλεμοι (Industrial warfare). Αυτό εξάλλου αποτελεί και την αρχή της γεωοικονομίας. Οι πόλεμοι μπορεί να γίνονται συμβατικά ή οικονομικά αλλά τα ζητούμενα είναι παρόμοια: πρόσβαση σε πόρους και εδάφη, επιρροή, συγκέντρωση εσόδων και τεχνογνωσία-προσωπικού (Theory and Practice of Geo-Economics, from Turbo-Capitalism: Winners and Losers in the Global Economy. Luttwak, Edward N., New York, HarperCollins Publishers, 1999). Διαφέρουν μόνο στα μέσα που το επιτυγχάνουν δηλαδή στρατιωτική βία αντί οικονομική όπως δασμοί, έλεγχος της τεχνογνωσίας κ.α..
Η ύπαρξη την βιομηχανικής δυναμικότητας όπως και η απόσταση από τα πεδία μάχης ήταν κρίσιμη για την επιτυχία των ΗΠΑ. To αξιοθαύμαστο όμως είναι πόσο γρήγορα έγινε αυτή η αύξηση της παραγωγής στις ΗΠΑ κάτι που αποδεικνύει την σημασία της τεχνογνωσίας που είχε ήδη αναπτυχθεί ειδικά στην αυτοκινητοβιομηχανία εκεί.
Θέλουμε να προλάβουμε όποιον σκεφτεί ότι αυτές οι τεχνολογίες είναι ξεπερασμένες άρα δεν έχει σημασία να μελετάμε τι έγινε. Γιατί ναι, μπορεί σήμερα να έχει αλλάξει η τεχνολογία αλλά η παραγωγή γίνεται από την βιομηχανία και οι συνεργίες συνεχίζουν ίσως και σε μεγαλύτερο βαθμό.
Για παράδειγμα τα τηλεκατευθυνόμενα βλήματα που εξελίχθηκαν σε διαστημικούς πυραύλους και η σχετική τεχνολογία με τους δορυφόρους σε συστήματα ναυσιπλοΐας και εντοπισμού (όπου κάθε υπερδύναμη έχει το δικό της (GPS, Galileo, Glonass, Beidou). Τα αυτόνομα οχήματα και τα ρομπότ που σήμερα είναι στα αρχικά βήματα (πχ Tesla, Boston Dynamics) στο μέλλον θα χρησιμοποιούνται σε αυτόνομα τανκς, αεροπλάνα, σκάφη και φυσικά drone). Επίσης μελλοντικά όπλα λέιζερ θα βασιστούν σε τεχνολογία που σήμερα έχει εμπορικές χρήσεις σε κατεργασίες μετάλλων. Η Κίνα κατάφερε να αναπτύξει σύστημα ηλεκτρομαγνητικής εκτόξευσης αεροσκαφών για το νέο αεροπλανοφόρο χρησιμοποιώντας ως πηγή ενέργειας στροβιλοκινητήρες κάτι που δεν θεωρούνται δυνατό (οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν πυρηνικούς αντιδραστήρες) και έγινε λόγω της εμπορικής τεχνογνωσίας που είχε αναπτύξει.
Επίσης συστήματα τηλεπικοινωνιών και κυβερνοασφάλεια έχουν εμπορικές και πολεμικές χρήσεις (εξάλλου το ιντερνετ εφευρέθηκε από την DARPA όπως και άλλα). Ακόμα αν θέλετε και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συρράξεις για ψυχολογική χειραγώγηση (ως η σύγχρονη προπαγάνδα ή κατασκοπεία) και για υβριδικούς αλλά και εμπορικού πολέμους. Για παράδειγμα πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι ο στρατός του Καναδά χρησιμοποίησε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για χειραγώγηση της κοινής γνώμης κατά την πανδημία με δοκιμή σχετικών εργαλείων προπαγάνδας (πηγή) όπως επίσης έχει πρακτικές χειραγώγησης έχουν αναφερθεί και από το ΝΑΤΟ (πηγή) και για την Ρωσία και άλλους.
Τα συστήματα βιολογικού πολέμου εφάπτονται με αυτά της ιατρικής έρευνας κ.α. Συνεπώς είναι σημαντικό μια χώρα να έχει τουλάχιστον λύσεις σε όλα αυτά. Το καλό βέβαια είναι ότι αυτά τα «όπλα» δεν απαιτούν μεγάλες κλίμακες παραγωγής αλλά από την άλλη βασίζονται σε τεχνογνωσία που δεν είναι επίσης εύκολο να αναπτυχθεί.
Άλλες συνέργειες υπάρχουν σε υποστηρικτικές λειτουργίες των ένοπλων δυνάμεων. Για παράδειγμα στις προμήθειες όπου αποτελεί την ίδια τεχνογνωσία με τα logistics, ή το μηχανικό σώμα (στην Ελλάδα η ΜΟΜΑ είχε συμβάλλει πολύ στην οδοποιία), τηλεπικοινωνίες και φυσικά εμπορική ναυτιλία. Η σημασία της φάνηκε με τον πόλεμο στην Ουκρανία, την μεταφορά LNG κ.α. Η ναυτιλία είναι από μόνη της ένα γεωστρατηγικό όπλο, απλά η Ελλάδα δεν έχει εκμεταλλευτεί την σχέση με την θάλασσα όπως και πολλά άλλα….
Θα ήταν ένα ξεχωριστό θέμα να διερευνηθούν τα είδη της σύγχρονης εμπορικής βιομηχανίας που θα πρέπει να αναπτύξει η Ελλάδα για να υποστηρίξει σύγχρονα αμυντικά όπλα. Αυτή η μελέτη είναι ευθύνη της πολιτείας να την κάνει ή να δεχτεί εμπεριστατωμένες μελέτες των ιδιωτικών φορέων και από εκεί και πέρα να αφήσει ελεύθερους του Έλληνες να αναπτύξουν τους τομείς αυτούς με επαρκή χρηματοδότηση.
Σίγουρα υπάρχουν ικανότητες για αυτό και ακόμα και σήμερα παρά την απαξίωση, έλλειψη χρηματοδότησης και γραφειοκρατική επιβάρυνση υπάρχουν μικρές Ελληνικές εταιρίες που προσπαθούν σε πείσμα της γενικής απαξίωσης της παραγωγής στα ηλεκτρονικά, ρομποτική αλλά και στα οχήματα και την αεροναυπηγική (drone) και φυσικά τα πολύ σημαντικά ναυπηγεία που είναι σε αδράνεια όπως και η κρατική αμυντική βιομηχανία εξάλλου σε μεγάλο βαθμό.