Την ίδια περίοδο, άλλος ένας διαφωτιστής έγραφε στον γλύπτη Ετιέν Μορίς Φαλκόνε - γνωστός για το έφιππο άγαλμα του Μεγάλου Πέτρου στην Αγία Πετρούπολη - ότι θα «χοροπηδούσε από τη χαρά του» στην ιδέα της σφαγής «50.000 ή 60.000 Τούρκων». Αποστολέας ήταν ένας άλλος λαμπρός εκπρόσωπος του Διαφωτισμού, ο φιλόσοφος Ντιντερό!
Ακόμη και το λεγόμενο «Ελληνικό Σχέδιο» της Μεγάλης Αικατερίνης, της κατάληψης δηλαδή της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους, δεν άφησε αδιάφορο τον Βολταίρο που της έγραφε το 1773 : «Η Αυτοκρατορική σας Μεγαλειότητα δεν είναι φτιαγμένη να κυβερνάει ανόητους, πράγμα το οποίο πάντα μ΄ έκανε να σκεφτώ ότι η φύση σάς έχει προορίσει να κυβερνήσετε την Ελλάδα»!
Εκ πρώτης όψεως, φαίνονται «αδιανόητες» τέτοιες απόψεις για διαφωτιστές. Πολύ περισσότερο που αυτοί οι δύο «τουρκοφάγοι», όπως θα τους αποκαλούσαν σήμερα οι ποικίλοι «ορθοπολιτικοί», ήταν Γάλλοι, και ως γνωστόν η Γαλλία ήταν σταθερά πιστός σύμμαχος των Οθωμανών Τούρκων.
Κι ενώ όμως για τον «βάρβαρο Ασιάτη» Τούρκο οι δύο φιλόσοφοι ήταν ξεκάθαροι (εξυπακούεται σε πολιτισμικό επίπεδο), για τους διαμελισμούς της Πολωνίας, (1792, 1793, 1795) η στάση τους ήταν εντελώς διαφορετική. Εντούτοις, η καλή σχέση τους με την «Πεφωτισμένη Δεσποτεία» του 18ου αιώνα, που στο πρόσωπο της Μεγάλης Αικατερίνης είχε την σημαντικότερη ίσως εκπρόσωπό της, δεν διαταράχτηκε ποτέ. Ίσως γιατί γνώριζαν ότι «η Πολωνία ήταν πολύ κοντά (στη Ρωσία) για να είναι ισχυρή».
Σήμερα, με την βίαιη επιστροφή της ιστορίας στην Ευρώπη και το τέλος του αχαλίνωτου, αλλά για κάποιους κι «ευτυχισμένου καπιταλισμού», βλέπουμε έναν άλλον επιθετικό «Τσάρο», τον Βλαδίμηρο Πούτιν, να τοποθετεί στη ιστορική θέση της Πολωνίας την υπό νατοϊκή επιρροή Ουκρανία, και να φοβάται μήπως ο πάλαι ποτέ οθωμανικός Εύξεινος Πόντος γίνει «νατοϊκός»-αμερικανικός.
Το γεωπολιτικό πρόβλημα της περιοχής μοιάζει με αυτό του παρελθόντος. Μόνο που τώρα, στη παρακμάζουσα (πολιτισμικά, οικονομικά, γεωπολιτικά κ.α.), Ευρώπη δεν υπάρχουν πια Ντιντερό και Βολτέροι, παρά μόνο πειθήνιοι, ιδεοληπτικοί κι επικίνδυνοι «υπνοβάτες» (βλ. Christopher Clark, “ The Sleepwalkers”, 2012), όπως ακριβώς στις παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, το καλοκαίρι του 1914 !