Από: simerini.sigmalive.com / Μάριος Πούλλαδος
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ρωσική εισβολή αναλύθηκε σε πολλαπλά επίπεδα. Γεωπολιτικό, ενεργειακό, οικονομικό και στρατιωτικό. Υπάρχει ωστόσο μια άλλη, πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή, που αφορά την επικοινωνιακή διάσταση και τον πληροφοριακό πόλεμο, που ξεκίνησε ήδη πολύ πριν από τον πόλεμο και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα εν μέσω των εχθροπραξιών. Στον μεγάλο πληροφοριακό πόλεμο-προπαγάνδα της Ουκρανίας μεγάλοι πρωταγωνιστές είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα ειδησεογραφικά κανάλια, καθώς και τρόπος δημόσιας εμφάνισης των πρωταγωνιστών, Πούτιν και Ζελένσκι.
Παρακολουθώντας προσεκτικά την αντίδραση και την αναπαραγωγή των ρωσικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αναλυτές γίνονται όλο και πιο πεπεισμένοι ότι η Κυβέρνηση Πούτιν έχει υπερεκτιμήσει εντελώς την ικανότητά της για να κερδίσει τον πόλεμο της προπαγάνδας.
Ο ρόλος των influencers
Όπως σημειώνει σε σχετική του ανάλυση ο Δρ Μάθιου Φόρντ, μεσούσης της σύρραξης, οι Ρώσοι βομβαρδίζονται με πολύ αποτελεσματική ρωσόφωνη αντιπολεμική προπαγάνδα. Βλέπουμε το Ουκρανό Πρόεδρο Ζελένσκι να κάνει σχεδόν κάθε ώρα αναρτήσεις σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ από την άλλη οι Ρώσοι βλέπουν ευρέως μερικές μεγάλες διασημότητες με πολύ μεγάλο αριθμό ακολούθων (followers) να τοποθετούνται ενάντια στον πόλεμο.
Ένας από αυτούς είναι ο Γιούρι Νταντ, ο δημοφιλής Ρώσος μπλόγκερ με 5 εκατομμύρια ακολούθους, που μιλάει ενάντια στον πόλεμο και δημοσιεύει εικόνες καταστροφής της Ουκρανίας. Ο ρωσόφωνος ταξιδιωτικός YouTuber, Άντον Πτούσχκιν, με 5,5 εκατομμύρια συνδρομητές, έκανε έκκληση για ειρήνη και ειλικρινή συζήτηση για τους φόβους του ιδίου και της οικογένειάς του. Οι Ρώσοι βλέπουν αυτές τις αναρτήσεις, ακούνε τους συνομηλίκους και τα είδωλά τους να τους μιλάνε σαν κανονικοί άνθρωποι και στα ρωσικά. Το υλικό αυτό διαδίδεται ευρέως και η ρωσική κυβέρνηση δείχνει ουσιαστικά ανίκανη να τους σταματήσει.
Ψυχρή εικόνα Vs ανθρώπινο συναίσθημα
Από την άλλη πλευρά, η ρωσική κυβέρνηση προωθεί μια ολοένα ψυχρή και απρόσωπη εικόνα. Όπως αναφέρει ο Φορντ, το μόνο που βλέπουμε είναι εικόνες του Πούτιν και των στρατηγών του σε τεράστιες λευκές αίθουσες συνεδριάσεων, στολισμένες με επένδυση ροκοκό, σε άγνωστα μέρη. Από την άλλη, ο Ζελένσκι με στρατιωτικά φανελάκια και εμφανίσεις «με τους φίλους» του, μέσα σε μια εμπόλεμη ζώνη, μετατρέπεται σε είδωλο για χιλιάδες Ουκρανούς, άντρες και γυναίκες.
Στους ανθρώπους, όπου απευθύνονται, η ρωσική κυβέρνηση διατηρεί μια βλοσυρή εικόνα που απευθύνεται στην κοινή μάζα. Π.χ. «Η κυβέρνηση ξεκινά μια ειδική επιχείρηση...». Την ίδια ώρα η ουκρανική ηγεσία μιλά με συναίσθημα: «Σας εκλιπαρούμε, Ρώσοι συμπατριώτες μας, να σταματήσετε να επιτίθεστε στις γυναίκες και τα παιδιά μας».
Πεπαλαιωμένη ρωσική συνταγή επικοινωνίας
Οι πολιτικές εκπομπές της ρωσικής κρατικής τηλεόρασης, οι οποίες έχουν καλά νούμερα τηλεθέασης, δεν μιλούν ούτε για ανθρώπους ή άτομα που θα είναι το κλειδί για τη νίκη στον πόλεμο προπαγάνδας. Αντίθετα, το Κρεμλίνο εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την ίδια πεπαλαιωμένη συνταγή με κατηγορίες κατά του ΝΑΤΟ/αμερικανικού ιμπεριαλισμού, που κινούν αργά την κοινή γνώμη ενάντια στον εχθρό. Ωστόσο, αυτό δεν φαίνεται στις μέρες μας να έχει τόσο μεγάλη επίδραση μακροπρόθεσμα εν συγκρίσει με τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η Ουκρανία.
Το αφήγημα της ρωσικής κυβέρνησης μοιάζει περισσότερο με τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ένας αποσπασμένος στα Ανάκτορα τσάρος κατευθύνει τα στρατεύματά του σε έναν αφηρημένο πόλεμο ενάντια στην αυτοκρατορική αντιπολίτευση - παρά με την "πανεθνική" προσπάθεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου όταν, ακόμη και υπό τον Στάλιν, ο πληθυσμός ήταν ενωμένος στην επιθυμία του να πολεμήσει τους Ναζί.
Το ρωσικό Facebook
Όσον αφορά τα ρωσικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εκεί ενδεχομένως να διαδραματίζεται μια πολύ πιο απειλητική στάση για την κυβέρνηση του Πούτιν. Το VKontakte, γνωστό και ως "ρωσικό Facebook", ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από την κυβέρνηση. Ακόμη και σε ορισμένες από τις σελίδες τού παραστρατιωτικού κινήματος που υποστηρίζεται από το κράτος, ο πόλεμος είναι εμφανώς απών.
Δεν υπάρχει καμία προσπάθεια να κινητοποιηθεί ο κόσμος για έναν μεγάλο, παρατεταμένο πόλεμο ή να «μαλακώσει» η γνώμη για να προετοιμαστεί για την ιδέα ότι οι Ρώσοι πρόκειται να πεθάνουν. Στo «ρωσικό Facebook VK», αναλυτές βλέπουν τρία πράγματα: Α) Η απόλυτη αδιαφορία/απουσία αναφορών για τον πόλεμο να είναι εμφανής σχεδόν παντού. Εάν οι άνθρωποι φοβούνται να δημοσιεύσουν δημόσια ή όχι για τον πόλεμο, δεν το ξέρουμε. Β) Ήπια κριτική για τον πόλεμο, κοινή χρήση emoji με ραγισμένη καρδιά κ.λπ. Αυτό δεν είναι πολύ διαδεδομένο αλλά είναι μια ένδειξη των συναισθημάτων που επικρατούν. Το αντιπολεμικό συναίσθημα υπάρχει και εκδηλώνεται και με κινητοποιήσεις στους δρόμους. Γ) Υπάρχουν επίσης και αυτοί που υποστηρίζουν τις αποφάσεις της Κυβέρνησης Πούτιν και τονίζουν ότι πρέπει να τσακίσουν τα «σκυλιά της Δύσης». Ορισμένες απαντήσεις - ειδικά στο Instagram - προέρχονται προφανώς από bots (ψεύτικους αυτοματοποιημένους λογαριασμούς).
Telegram: To τελευταίο προπύργιο
Η ρωσική κυβέρνηση επικρίνεται για την απώλεια του πολέμου προπαγάνδας στο Telegram. Αλλά χρησιμοποιεί επίσης το δίκτυο προς όφελός της: το Sputnik και το Russia Today έγιναν σχεδόν μη προσβάσιμα. Η ρωσική κυβέρνηση ενθαρρύνει τους χρήστες να έχουν πρόσβαση στο Sputnik μέσω Telegram. Αναλυτές εκτιμούν, ωστόσο, ότι τις επόμενες ημέρες/εβδομάδες η ρωσική κυβέρνηση πρόκειται να χάσει εντελώς τη μάχη Telegram. Ωστόσο, εάν οι χρήστες δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε επίσημους ιστότοπους ειδήσεων λόγω επιθέσεων στον κυβερνοχώρο, το Telegram ίσως παραμείνει το μοναδικό μέσο επικοινωνίας. Οι νέοι παίρνουν τα νέα τους από το Instagram, το Twitter, το YouTube. Αποκλείστε τα και, αν καταρρεύσουν τα δικά σας κανάλια, το υλικό υπέρ της Ουκρανίας θα ρέει ελεύθερα σε αυτά τα κανάλια
Απουσία αναφοράς σε ΒΠΠ
Αλλά αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι δεν υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί γύρω από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχει πολλή πολωμένη οργή, παρόμοια με ό,τι βλέπουμε στα σχόλια της Δύσης, αλλά δεν υπάρχει πραγματική αίσθηση ότι οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να κάνουν τις τεράστιες θυσίες που απαιτήθηκαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εάν ο πόλεμος της Ουκρανίας δικαιολογείται από τον «αντιναζισμό», τότε οι άνθρωποι δεν επιλέγουν την ιστορική σύνδεση. Αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό σημείο. Εντοπίζονται πολλές κοινοποιήσεις σχετικά με τις τραπεζικές επιστροφές, τις ουρές των ΑΤΜ, τις διογκωμένες τιμές και τη διαθεσιμότητα καταναλωτικών αγαθών.
Αυτό οδηγεί σε ανοιχτές συγκρίσεις με τη δεκαετία του 1990: ο Πούτιν έχτισε το εμπορικό σήμα του στη σταθερότητα μετά την ανομία και τη φτώχια της δεκαετίας του '90, επομένως αυτά είναι καταστροφικά νέα.
Ο κόσμος δεν είναι έτοιμος να εξαφανιστούν οι αγαπημένες τους διασημότητες που μιλούν εναντίον του πολέμου - και υπάρχουν πολλοί διάσημοι Ρώσοι που το έχουν κάνει. Οι άνθρωποι δεν φαίνονται ακόμη διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν τα iPhone τους λόγω πληθωρισμού και κυρώσεων. Οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι για υπερπληθωρισμό.
Μια δυσκίνητη προπαγανδιστική μηχανή
Αυτό που παρατηρείται, μετά και την πανευρωπαϊκή φίμωση του RT και του Sputnik, είναι μια στάσιμη μηχανή προπαγάνδας. Η ίδια μηχανή ήξερε πολύ καλά με μαεστρία να δημιουργεί χάος, όπως έπραξε αποτελεσματικά όλα τα προηγούμενα χρόνια, αλλά στην τελική είναι μια μηχανή προπαγάνδας μιας αυτοκρατορίας. Δεν είναι ευκίνητη και δεν ξέρει πώς να ανταποκριθεί στα τρέχοντα γεγονότα και στις ισχυρές προσπάθειες και την επικοινωνιακή αντεπίθεση της Ουκρανίας και της Δύσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Δρ Φορντ ισχυρίζεται ότι η σύγκριση του Α' Παγκοσμίου Πολέμου είναι η πιο σημαντική καθώς λίγοι θα περίμεναν ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος θα οδηγούσε στη Ρωσική Επανάσταση 3 χρόνια αργότερα. Η Ρωσική Αυτοκρατορία μπήκε στον πόλεμο χωρίς να μπει στον κόπο να προετοιμάσει πραγματικά τους ανθρώπους της, οι οποίοι ήταν αδιάφοροι για την αιτιολόγηση του πολέμου, τόσο εκ των υστέρων όσο και στην πάροδο του χρόνου. Μετά από λίγες μέρες πολέμου στην Ουκρανία δεν μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα ότι ο Πούτιν είναι καταδικασμένος σε αποτυχία, εγείρονται ωστόσο σοβαροί προβληματισμοί για τη μεσοπρόθεσμη βιωσιμότητα των σχεδίων της Μόσχας.