 |
| Ο Σαουδάραβας διάδοχος πρίγκιπας Μοχάμαντ μπιν Σαλμάν και ο ομόλογός του από τα Εμιράτα Μοχάμαντ μπιν Ζάιεντ είναι παλιοί σύμμαχοι των οποίων ο ανταγωνισμός για κυριαρχία στη Δυτική Ασία θερμαίνεται καθώς αναζητούν νέες εδάφη στη μετά το πετρέλαιο εποχή Φωτογραφία: The Cradle |
Πριν από πολλά χρόνια, το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας ήταν σεβαστό μεταξύ των γειτόνων του, κοντινών και μακρινών, ως προστάτης της αραβικής ενότητας και των πιο ιερών τοποθεσιών του Ισλάμ στην Αραβική Χερσόνησο.
Mohammad Salami - The Cradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Αλλά μετά την ίδρυση του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ) το 1998, ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας άρχισε να παίρνει τη μορφή μιας «ανώτερης δύναμης» μεταξύ των στενότερων γειτόνων της. Με τον καιρό, και με τις δικές τους αυξανόμενες περιουσίες, άλλα κράτη του ΣΣΚ άρχισαν να αμφισβητούν το status quo της Σαουδικής υπερδύναμης προκειμένου να σφυρηλατήσουν τις δικές τους γεωπολιτικές κατευθύνσεις και σχέσεις βασισμένες στα εθνικά συμφέροντα.
Ενώ ο ανταγωνισμός μεταξύ των πλούσιων σε πετρέλαιο κρατών είναι έντονος, σήμερα, τα συχνά έντονα διαφορετικά οράματα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) και του σαουδαραβικού βασιλείου δίνουν μορφή στον πιο ισχυρό νέο ανταγωνισμό του Περσικού Κόλπου.
Όπως το Κατάρ, το οποίο άνοιξε τα σύνορά του στο αρχηγείο της Στρατιωτικής Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ (CENTCOM) ως μοχλός κατά των σαουδαραβικών επιταγών και ως μέσο για να επιτύχει τις δικές του περιφερειακές φιλοδοξίες, τα ΗΑΕ έχουν επίσης επενδύσει πολλά σε ένα αμερικανικό απόθεμα, αποτελώντας αναμφισβήτητα τον πιο στενό Άραβα σύμμαχο της Ουάσιγκτον σήμερα.
Το Άμπου Ντάμπι έχει ξοδέψει 4 δισεκατομμύρια δολάρια για την καλλιέργεια της σχέσης του με την Ουάσιγκτον μέσω ομάδων λόμπι και άλλων προσωπικών στρατηγικών επενδύσεων. Ο άφθονος πλούτος των Εμιράτων, οι εκτεταμένες στρατιωτικές τους δαπάνες και η ανάπτυξη μισθοφορικών στρατών που εργάζονται αυτή τη στιγμή στη Λιβύη, την Υεμένη, τη Σομαλία και το Βόρειο Σινά της Αιγύπτου, απέδωσαν καρπούς: τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι σε καλή θέση να αμφισβητήσουν το Ριάντ εντός του ΣΣΚ και να υιοθετήσουν περιφερειακές πολιτικές ανεξάρτητες του βασιλείου.
Αντιπαλότητες συνόρων, πετρελαίου και ξένων κόμβων
Η αντιπαλότητα μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και ΗΑΕ δεν είναι ακριβώς νέα. Το 1974, τα δύο νεοσύστατα έθνη συνήψαν τη Συνθήκη της Τζέντα για να προσπαθήσουν να επιλύσουν ζητήματα συνόρων, γης και πόρων που είχαν ανακύψει μεταξύ τους.
Συγκεκριμένα, το Ριάντ διεκδίκησε την πλούσια σε πετρέλαιο Όαση Buraimi και αρνήθηκε να αναγνωρίσει τα Εμιράτα έως ότου η περιοχή αυτή παραχωρηθεί στους Σαουδάραβες. Το Άμπου Ντάμπι συνθηκολόγησε και υπέγραψε τη συνθήκη, αλλά το 2004 αποφάσισε να αμφισβητήσει τους όρους της, ισχυριζόμενο ότι υπάρχουν ασυνέπειες μεταξύ της προσυνθήκης προφορικής συμφωνίας και του πραγματικού κειμένου της εν λόγω συνθήκης. Το ζήτημα παραμένει άλυτο μέχρι σήμερα και αποτελεί σαφές παράδειγμα υπολειπόμενων εντάσεων μεταξύ των γειτονικών εθνών.
Μια άλλη διαμάχη εμφανίστηκε το 2009 όταν το ΣΣΚ συμφώνησε να δημιουργήσει μια κοινή τράπεζα για την προώθηση της οικονομικής ενότητας μεταξύ των κρατών μελών. Αλλά όταν ελήφθη η απόφαση για την ίδρυση της τράπεζας στη σαουδαραβική επικράτεια, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αντιτάχθηκαν, επισημαίνοντας ότι είχαν ζητήσει να φιλοξενήσουν αυτήν την κοινή επιχείρηση για τα προηγούμενα πέντε χρόνια.
Τελικά τα Εμιράτα αποχώρησαν από το σχέδιο και οι διαπραγματεύσεις για το ενιαίο νόμισμα εντός του ΣΣΚ δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.
Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εμπλέκονται επίσης σε έναν οικονομικό πόλεμο για τις πωλήσεις πετρελαίου τη στιγμή που ο κόσμος εργάζεται για να μειώσει την εξάρτησή του από τους υδρογονάνθρακες. Τα τελευταία χρόνια, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχουν ανακοινώσει φιλόδοξα σχέδια για την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη μειώνοντας ριζικά τις εκπομπές άνθρακα.
Οι Ευρωπαίοι ειδικότερα σχεδιάζουν να τερματίσουν την πώληση όλων των οχημάτων που κινούνται με φυσικό αέριο και ντίζελ έως το 2035 και να επιτύχουν μια οικονομία ουδέτερη από εκπομπές άνθρακα έως το 2050.
Αυτό έβαλε τόσο το Άμπου Ντάμπι όσο και το Ριάντ σε έναν αγώνα ανταγωνισμού για την υπερπαραγωγή του άλλου προτού μειωθεί η παγκόσμια ζήτηση και οι ευνοϊκές τιμές πέσουν κάτω από το επίπεδο που απαιτείται για την πλήρωση των κρατικών ταμείων. Αυτός ο αγώνας ενάντια στο χρόνο οδήγησε τα Εμιράτα σε δαπάνες 122 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να αυξήσουν την παραγωγική τους ικανότητα στα πέντε εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας. Οι Σαουδάραβες, με τη σειρά τους, έχουν αρχίσει να επεκτείνουν τις δικές τους παραγωγικές ικανότητες με στόχο την παραγωγή 13 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα.
Εν τω μεταξύ, το καθαρό μερίδιο των εσόδων από πετρέλαιο (ενοίκια πετρελαίου) στο ΑΕΠ της Σαουδικής Αραβίας το 2019 ήταν περίπου 50 τοις εκατό υψηλότερο από αυτό των ΗΑΕ.
Μια πιο πρόσφατη δημόσια διαμάχη μεταξύ των γειτόνων του Περσικού Κόλπου σημειώθηκε τον Ιούλιο του 2021 στη Σύνοδο Κορυφής του ΟΠΕΚ+, κατά την οποία τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξέφρασαν τη σθεναρή τους αντίθεση στην απόφαση της Σαουδικής Αραβίας να διατηρήσει τα επίπεδα παραγωγής πετρελαίου σε χαμηλά επίπεδα μέχρι το Δεκέμβριο του 2022, υποστηρίζοντας πως αυτό ήταν «άδικο» για τα ΗΑΕ.
Αλλά ο ανταγωνισμός μεταξύ του Άμπου Ντάμπι και του Ριάντ στο εμπόριο εκτός πετρελαίου είναι επίσης άφθονος. Τον Οκτώβριο, η Σαουδική Αραβία έδωσε άδεια σε 44 διεθνείς εταιρείες να δημιουργήσουν περιφερειακά κεντρικά γραφεία στο Ριάντ σε μια συμφωνία που θα προσθέσει 67 δισεκατομμύρια ριάλ (18 δισεκατομμύρια δολάρια) στην οικονομία. Η προσφορά ήρθε με μια προϋπόθεση: οι εταιρείες που βασίζουν τις δραστηριότητές τους εκτός του βασιλείου θα αποκλειστούν από την κερδοφόρα αγορά της Σαουδικής Αραβίας
Η κίνηση ήρθε ως μέρος της ώθησης του βασιλείου να γίνει περιφερειακός εμπορικός κόμβος και να διεκδικήσει ξένα κεφάλαια και ταλέντα, αγνοώντας το γεγονός ότι πολλές από αυτές τις εταιρείες είχαν ήδη κεντρικά γραφεία στα ΗΑΕ.
Το Ριάντ έχει θέσει ως προθεσμία το τέλος του έτους το 2023 για τις εταιρείες να εγκαταστήσουν κεντρικά γραφεία στη χώρα διαφορετικά κινδυνεύουν να χάσουν τα συμβόλαια της κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας.
Μια καταστροφική συνεργασία στον πόλεμο
Οι υπερβολικά φιλόδοξοι στόχοι του Σαουδάραβα πρίγκιπα διαδόχου Mohammed bin Salman (MbS) και του Abu Dhabi Mohammed bin Zayed (MbZ) να διεκδικήσουν την ηγεσία στην περιοχή, καθώς και ο ανταγωνισμός τους με παλαιότερες περιφερειακές δυνάμεις όπως το Ιράν και η Τουρκία, έχουν ξεδιπλωθεί με τον καταστροφικό τους πόλεμο στην Υεμένη.
Ο εξαετής πόλεμος ξεκίνησε με αντικρουόμενα συμφέροντα και τελικούς στόχους τόσο από το βασίλειο όσο και από τα ΗΑΕ, ανοίγοντας το δρόμο για τη συλλογική του αποτυχία.
Από την πλευρά τους, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα προσπάθησαν να αποκτήσουν τον έλεγχο των λιμανιών και των ναυτιλιακών οδών της Υεμένης, καθώς και των στρατηγικών πλεονεκτημάτων της, όπως το στενό Bab el-Mandeb και η γειτνίασή του με το Κέρας της Αφρικής. Οι Σαουδάραβες, εν τω μεταξύ, ανησυχούσαν περισσότερο για την προστασία των νότιων συνόρων τους από τις πολιτικές ιδεολογίες των Ζαϊντί Σιιτών και του αντιστασιακού κινήματος Ανσαράλα, ιδεολογίες που απορρίπτουν κάθε ξένη επέμβαση στην Υεμένη – μια χώρα που βρίσκεται κάτω από τον αντίχειρα της Σαουδικής Αραβίας για δεκαετίες.
Σε μια ακόμη επίδειξη των αντικρουόμενων συμφερόντων τους, η Σαουδική Αραβία υποστηρίζει το Κόμμα Al-Islah, το παρακλάδι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Υεμένη, ενώ τα ΗΑΕ αντιτίθενται σε αυτό. Αλλά ακόμη πιο κραυγαλέο, ενώ το Ριάντ υποστηρίζει την παράλληλη κυβέρνηση του ανατραπέντος Προέδρου της Υεμένης Abdrabbuh Mansour Hadi στο νότο και βόρειο τμήμα της χώρας, τα ΗΑΕ υποστηρίζουν το Νότιο Μεταβατικό Συμβούλιο (STC), το οποίο έχει βαθιές διαφορές με την κυβέρνηση Χάντι.
Το 2019, η συγκεκριμένη διαμάχη εκτυλίχθηκε όταν το STC απέκτησε τον έλεγχο της πόλης Άντεν, που ήταν η έδρα της παράλληλης διοίκησης του Χάντι. Καθώς ξετυλίγονταν οι συγκρούσεις μεταξύ του STC και των πιστών του Hadi, τα στρατεύματα των ΗΑΕ αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν στη μάχη για να παράσχουν βοήθεια στο STC, σε μια μάχη που έληξε με περισσότερους από 300 νεκρούς και τραυματίες.
Με το STC να ενισχύεται και τελικά να μπορεί να κηρύξει αυτονομία στο Άντεν τον Απρίλιο του 2020, τα ΗΑΕ απέσυραν τις δυνάμεις τους από το πεδίο της μάχης και κατευθύνθηκαν νότια για να εξασφαλίσουν τα λιμάνια της Υεμένης για τον εαυτό τους.
Πέρα από τον ρόλο τους στην Υεμένη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν επίσης επιδιώξει διπλωματικές σχέσεις στην περιοχή σε αντίθεση με τη Σαουδική Αραβία. Πιο πρόσφατα, τα Εμιράτα κατέβαλαν προσπάθειες να βελτιώσουν τους δεσμούς τους με το Ιράν, την Τουρκία, τη Συρία, ακόμη και το Ισραήλ, χώρες τις οποίες το Ριάντ κρατά σε σημαντική απόσταση.
Το ασφαλές τρένο για την Τεχεράνη
Τον περασμένο μήνα, ο διπλωματικός σύμβουλος του προέδρου των ΗΑΕ, Ανουάρ Γκαργκάς, μίλησε για αποκλιμάκωση της σύγκρουσης με το Ιράν, λέγοντας: «Έχουμε λάβει μέτρα για την αποκλιμάκωση των εντάσεων [με το Ιράν] καθώς δεν έχουμε συμφέρον για αντιπαράθεση, η περιοχή θα πλήρωνε το τίμημα μιας τέτοιας αντιπαράθεσης για τις επόμενες δεκαετίες», είπε στους ακροατές στο Στρατηγικό Debate του Άμπου Ντάμπι.
Η Σαουδική Αραβία δεν μπορεί να επιλύσει τόσο γρήγορα τις διαφορές της με την Ισλαμική Δημοκρατία – που επιδεινώθηκαν κατά τη διάρκεια των πολέμων στην Υεμένη και στη Συρία – με την οποία έχει έναν ιστορικό περιφερειακό ανταγωνισμό. Το πλεονέκτημα των ΗΑΕ σε τέτοια σενάρια είναι ότι απολαμβάνουν την ευελιξία να επιλύουν τις εντάσεις χωρίς να χάνουν το πρόσωπό τους – δεν θεωρείται ότι «ηγούνται» αυτών των συγκρούσεων, σε αντίθεση με τους Σαουδάραβες, και δε θεωρούν το Ιράν «απειλή», επίσης σε αντίθεση με τους Σαουδάραβες.
Επιπλέον, το Άμπου Ντάμπι έχει καλούς λόγους να διατηρεί λειτουργικές σχέσεις με το Ιράν, μια χώρα με την οποία έχει σημαντικές εμπορικές σχέσεις, εν μέρει λόγω της μεγάλης ιρανικής κοινότητας που ζει στα ΗΑΕ και των τοπικών επενδύσεών τους. Άλλοι λόγοι για την εστίαση της χώρας στην οικονομική διπλωματία αντί για επιθετικά μέτρα περιλαμβάνουν την επιθυμία της κυβέρνησης των ΗΠΑ να προωθήσει τις πυρηνικές συνομιλίες με το Ιράν και την ικανότητα της Τεχεράνης να επηρεάσει τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν και σε άλλα βασικά περιφερειακά κράτη.
Διατηρώντας φιλικές σχέσεις με το Ιράν, τα ΗΑΕ επιδιώκουν να επιτύχουν μια ισορροπία δυνάμεων με τους Σαουδάραβες, καθώς η Τεχεράνη θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμη σε περίπτωση σοβαρής διαμάχης με το Ριάντ. Το Κατάρ έκανε σχεδόν το ίδιο, χρησιμοποιώντας την ιρανική βοήθεια για να μειώσει τις επιπτώσεις των κυρώσεων κατά τη διάρκεια του οικονομικού αποκλεισμού 2017-2021 που επέβαλε στη Ντόχα το βασίλειο.
Όσον αφορά το Ισραήλ, λόγω του κεντρικού του ρόλου στον ισλαμικό κόσμο, η Σαουδική Αραβία δεν μπορεί να συνάψει ειρήνη με το Ισραήλ ανοιχτά. Τα ΗΑΕ, ωστόσο, έχουν λιγότερους περιορισμούς, όπως αποδεικνύεται από την υπογραφή των λεγόμενων Συμφωνιών του Αβραάμ τον Σεπτέμβριο του 2020.
Γνωρίζοντας καλά την περιορισμένη εμβέλειά του στη γεωπολιτική αρένα, η εξομάλυνση των δεσμών του Άμπου Ντάμπι με το Ισραήλ είναι μια προσπάθεια να μειώσει την ευπάθεια του σε περιφερειακές απειλές, όπως αεροπορικές επιδρομές στις υποδομές του. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ παρέχουν επίσης στα Εμιράτα άμεση υποστήριξη των ΗΠΑ, ακόμη και ενάντια στις δικτατορικές πολιτικές της Σαουδικής Αραβίας.
Το τουρκικό δίλημμα
Η σχέση μεταξύ Άγκυρας και Άμπου Ντάμπι έχει βελτιωθεί τον τελευταίο χρόνο. Στα τέλη Νοεμβρίου, ο MbZ συναντήθηκε με τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Άγκυρα μετά από 10 χρόνια εντάσεων, σε μια προσπάθεια να επιλύσουν τον ανταγωνισμό τους καθώς τα ΗΑΕ έχουν γίνει ο μεγαλύτερος περιφερειακός εμπορικός εταίρος της Τουρκίας.
«Από το 2019 έως το 2020, οι εξαγωγές των ΗΑΕ προς την Τουρκία αυξήθηκαν περισσότερο από 110 τοις εκατό και το συνολικό εμπόριο αυξήθηκε κατά 21 τοις εκατό», δήλωσε στις 25 Νοεμβρίου ο Σουλτάν μπιν Αχμέντ Αλ Τζάμπερ, υπουργός Βιομηχανίας και Προηγμένης Τεχνολογίας των ΗΑΕ .
Το Άμπου Ντάμπι ελπίζει επίσης να χρησιμοποιήσει τη σημαντική επιρροή της Άγκυρας στο Αζερμπαϊτζάν, την Παλαιστίνη, την Κεντρική Ασία και τα Βαλκάνια για να επεκτείνει τις εμπορικές σχέσεις πέρα από τη Δυτική Ασία. Τα ΗΑΕ γνωρίζουν επίσης την επιρροή που έχει η Τουρκία στο Αφγανιστάν και είναι πρόθυμα να αντιμετωπίσουν τους Σαουδάραβες και σε αυτόν τον τομέα.
Είναι σημαντικό, κατά την προετοιμασία της μετά το πετρέλαιο εποχής, τόσο τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όσο και η Σαουδική Αραβία όχι μόνο αγωνίζονται να ενισχύσουν τη στρατηγική τους επιρροή σε άλλους περιφερειακούς παίκτες, αλλά πρέπει να κατανοήσουν πώς θα μοιάζει η ζωή σε έναν κόσμο ουδέτερο από άνθρακα.