Dr. Vladislav B. Sotirovic
Μια τρέχουσα ευρωπαϊκή πολιτική ανησυχία αντανακλάται σε πολλά αμφιλεγόμενα ζητήματα και ένα από αυτά είναι το πιο σημαντικό που αντιμετωπίζει η ΕΕ σχετικά με το αν θα δεχτεί ή όχι την Τουρκία ως πλήρες κράτος μέλος (είναι υποψήφιο κράτος από το 1999). Η Τουρκία, από τη μία πλευρά, κυβερνάται ως κοσμική δημοκρατία από μετριοπαθείς ισλαμιστές πολιτικούς ηγέτες, επιδιώκοντας να διαδραματίσει ρόλο γέφυρας μεταξύ της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης. Ωστόσο, η Τουρκία είναι, από την άλλη πλευρά, μια σχεδόν 100% μουσουλμανική χώρα με ένα αυξανόμενο κύμα ισλαμικού ριζοσπαστισμού (ιδίως μετά την ισραηλινή επίθεση του 2023 στη Γάζα και την εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων της Γάζας), περιτριγυρισμένη από τους γείτονες με παρόμοιο πρόβλημα.
Υπάρχουν δύο βασικά επιχειρήματα από όλους εκείνους που αντιτίθενται στην εισδοχή της Τουρκίας στην ΕΕ: 1) Οι μουσουλμάνοι Τούρκοι πολίτες (70 εκατομμύρια) δε θα ενσωματωθούν ποτέ σωστά στο ευρωπαϊκό περιβάλλον που είναι κυρίως χριστιανικό και 2) Σε περίπτωση τουρκικής ένταξης, θα αναβιώσουν οι ιστορικές συγκρούσεις μεταξύ των (Οθωμανών) Τούρκων και των Ευρωπαίων χριστιανών. Εδώ θα αναφερθούμε μόνο σε μία δήλωση κατά της τουρκικής ένταξης: "θα σήμαινε το τέλος της Ευρώπης" (πρώην Γάλλος πρόεδρος Valéry Giscard d'Estaing) - δήλωση που αντικατοπτρίζει σαφώς την άποψη του 80% των Ευρωπαίων που συμμετείχαν σε δημοσκόπηση το 2009 ότι η είσοδος της Τουρκίας στην ΕΕ δε θα ήταν καλό πράγμα. Ταυτόχρονα, μόνο το 32% των Τούρκων πολιτών είχε θετική γνώμη για την ΕΕ και, ως εκ τούτου, η διαδικασία εισδοχής, για την οποία άρχισαν επίσημες και αυστηρές διαπραγματεύσεις ήδη από το 2005, είναι πολύ πιθανό να αποτύχει τελικά.
Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός και η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ
Το ζήτημα της εισδοχής της Τουρκίας στην ΕΕ αντιμετωπίζεται από την πλειονότητα των Ευρωπαίων μέσα από το γυαλί του ισλαμικού φονταμενταλισμού ως μία από τις σοβαρότερες προκλήσεις για την ευρωπαϊκή σταθερότητα και κυρίως την ταυτότητα που βασίζεται κυρίως στις χριστιανικές αξίες και παραδόσεις. Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός εκλαμβάνεται ως μια προσπάθεια υπονόμευσης των υφιστάμενων κρατικών πρακτικών για τον ίδιο ακριβώς λόγο που οι μαχητικοί μουσουλμάνοι (όπως το ISIS/ISIL/DAESH) αγωνίζονται για την αποκατάσταση του μεσαιωνικού ισλαμικού χαλιφάτου και την εγκαθίδρυση θεοκρατικής εξουσίας επί της παγκόσμιας ισλαμικής κοινότητας - της Umma. Παρ' όλα αυτά, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός έγινε για πρώτη φορά αντιληπτός από το δυτικό τμήμα της διεθνούς κοινότητας το 1979, όταν μια φιλοαμερικανική απόλυτη μοναρχία αντικαταστάθηκε από μια σιιτική (σιιτική) μουσουλμανική αντιαμερικανική ημιθεοκρατία στο Ιράν. Με άλλα λόγια, οι Ιρανοί σιίτες μουσουλμάνοι κληρικοί, οι οποίοι ήταν όλο αυτό το διάστημα οι πνευματικοί ηγέτες των Ιρανών, έγιναν τώρα και οι πολιτικοί τους ηγέτες. Η ιρανική ισλαμική επανάσταση του 1979 προκάλεσε πιθανότητες παρόμοιων εξεγέρσεων σε άλλες μουσουλμανικές κοινωνίες, τις οποίες ακολούθησαν προληπτικές ενέργειες εναντίον τους από άλλες κυβερνήσεις.
Ποιο μπορεί να είναι το πιο επικίνδυνο σενάριο για την Τουρκία από την ευρωπαϊκή σκοπιά, εάν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις αποτύχουν, είναι, πιθανώς, η τουρκική στροφή προς το μουσουλμανικό κόσμο, ακολουθούμενη από την αυξανόμενη επιρροή του ισλαμικού φονταμενταλισμού, ο οποίος μπορεί να ελεγχθεί σωστά από την ΕΕ, εάν η Τουρκία γίνει κράτος μέλος της λέσχης; Αυτός είναι, ίσως, ο πιο σημαντικός παράγοντας "ασφάλειας" που πρέπει να σημειωθεί όσον αφορά τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας και τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Συγκεκριμένα, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου (στην Ουάσιγκτον και τη Νέα Υόρκη), γινόταν όλο και πιο σαφές πως ήταν προτιμότερο η (ισλαμική) Τουρκία να βρίσκεται εντός της ΕΕ παρά να αποτελεί μέρος ενός αντιδυτικού μπλοκ μουσουλμανικών κρατών.
Γενικά, για τις δυτικές κυβερνήσεις και ιδιαίτερα για τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ, οι σιίτες μουσουλμάνοι θεωρήθηκαν μετά την ιρανική ισλαμική (σιιτική) επανάσταση του 1979 ως οι πιο πιθανοί ισλαμιστές φονταμενταλιστές και θρησκευτικοί τρομοκράτες. Ως εκ τούτου, η καταπίεση των σιιτικών μειονοτήτων από τις σουνιτικές πλειοψηφίες σε αρκετές μουσουλμανικές χώρες σκόπιμα δεν καταγράφεται και δεν επικρίνεται από τις δυτικές κυβερνήσεις. Η περίπτωση των αλεβιτών στην Τουρκία είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα μιας τέτοιας πολιτικής. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, η διοίκηση της ΕΕ δίνει πλήρη προσοχή στο κουρδικό ζήτημα στην Τουρκία, απαιτώντας ακόμη και την αναγνώριση των Κούρδων από την τουρκική κυβέρνηση ως εθνοπολιτισμική μειονότητα (ως διαφορετική από τους εθνοτικούς Τούρκους). Γιατί οι Αλεβίτες υφίστανται από αυτή την άποψη διακρίσεις από τη μειονοτική πολιτική της ΕΕ στην Τουρκία; Η απάντηση είναι επειδή οι Κούρδοι είναι σουνίτες μουσουλμάνοι, αλλά οι αλεβίτες θεωρούνται ως τουρκική παράταξη της (μαχητικής) σιιτικής μουσουλμανικής κοινότητας εντός του ισλαμικού κόσμου.
Στις επόμενες παραγράφους, θα ήθελα να ρίξω περισσότερο φως στο ερώτημα ποιοι είναι οι Αλεβίτες και τι είναι ο αλεβισμός ως θρησκευτική ταυτότητα, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η θρησκεία, αναμφίβολα, έχει αποκτήσει όλο και μεγαλύτερη σημασία τόσο στις μελέτες όσο και στην πρακτική τόσο των διεθνών σχέσεων όσο και της παγκόσμιας πολιτικής. Πρέπει επίσης να έχουμε στο μυαλό μας πως η θρησκευτική ταυτότητα ήταν κυρίαρχη σε σύγκριση με τις εθνικές ή εθνοτικές ταυτότητες για αρκετούς αιώνες, αποτελώντας την κρίσιμη αιτία των πολιτικών συγκρούσεων σε πολλές περιπτώσεις.
Τι είναι ο αλεβισμός;
Οι Αλεβίτες είναι εκείνοι οι μουσουλμάνοι που πιστεύουν στον αλεβισμό, ο οποίος στην πραγματικότητα είναι μια αίρεση ή μορφή του Ισλάμ. Ειδικά στην Τουρκία, ο αλεβισμός είναι μια δεύτερη κοινή αίρεση του Ισλάμ. Ο αριθμός των Αλεβιτών κυμαίνεται μεταξύ 10-15 εκατομμυρίων. Το όνομα της αίρεσης προέρχεται από τον όρο αλεβί που σημαίνει "ο οπαδός του Αλή". Ορισμένοι ειδικοί στις ισλαμικές σπουδές υποστηρίζουν ότι ο αλεβισμός είναι κλάδος του σιιτισμού (σιιτικό Ισλάμ), αλλά, στην πραγματικότητα, η αλεβίτικη Ούμα δεν είναι ομοιογενής και ο αλεβισμός δεν μπορεί να γίνει κατανοητός χωρίς μια άλλη ισλαμική αίρεση - τον μπεκτασισμό. Παρ' όλα αυτά, ο πολιτισμός των Αλεβιτών παρήγαγε πολλούς ποιητές και δημοτικά τραγούδια παράλληλα με το γεγονός πως οι αλεβίτες αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα στην καθημερινή τους ζωή για να ζήσουν σύμφωνα με την πίστη τους στο Ισλάμ.
Οι αλεβίτες (τουρκικά: Aleviler ή Alevilik, κουρδικά: Elewî) είναι μια θρησκευτική, υποεθνοτική και πολιτιστική κοινότητα στην Τουρκία που αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα τη μεγαλύτερη αίρεση του Ισλάμ στην Τουρκία. Ο αλεβιτισμός είναι ένας τρόπος ισλαμικού μυστικισμού ή σουφισμού που πιστεύει σε έναν Θεό αποδεχόμενος τον Μωάμεθ ως προφήτη και το Ιερό Κοράνι. Οι αλεβίτες αγαπούν το Ehlibeyt -την οικογένεια του Προφήτη Μωάμεθ-, ενώνουν την προσευχή και την ικεσία, την προσευχή στη γλώσσα τους, προτιμούν το ελεύθερο άτομο αντί της Umma (μουσουλμανική κοινότητα), προτιμούν να αγαπούν τον Θεό αντί του φόβου του Θεού, ξεπερνούν τη Σαρία φτάνοντας στον πραγματικό κόσμο, πιστεύουν στο γνήσιο του ιερού κορανίου αντί του ξυρίσματος. Ο αλεβισμός έχει βρει τη θεραπεία του στην ανθρώπινη αγάπη- πιστεύουν πως οι άνθρωποι είναι αθάνατοι επειδή ένα άτομο φανερώνεται από τον Θεό. Γυναίκες και άνδρες προσεύχονται μαζί, στη γλώσσα τους, με τη μουσική τους που παίζεται μέσω bağlama, με semah. Ο αλεβισμός είναι ένα σύνολο πεποιθήσεων που εξαρτάται από τους κανόνες του Ισλάμ οι οποίοι βασίζονται στο Ιερό Κοράνι, σύμφωνα με τις εντολές του Μωάμεθ- ερμηνεύοντας το Ισλάμ με οικουμενική διάσταση, ανοίγει νέες πόρτες στους ανθρώπους της γης. Το σύστημα πίστης των Αλεβιτών είναι ισλαμικό με ένα τρίπτυχο που αποτελείται από τον Αλλάχ, τον Μωάμεθ και τον Αλί.
Υπάρχουν πολλά ισχυρά επιχειρήματα σχετικά με τη σχέση μεταξύ του αλεβισμού και του σιιτισμού. Ορισμένοι ερευνητές λένε ότι ο αλεβισμός είναι μια μορφή του σιιτισμού, αλλά κάποιοι από αυτούς λένε πως ο αλεβισμός είναι αιρετικός. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο σιιτισμός είναι ο δεύτερος κοινός τύπος του Ισλάμ στον κόσμο μετά τον σουνισμό. Πρόκειται για έναν κλάδο του Ισλάμ ο οποίος αποκαλείται Κόμμα του Αλή για τον λόγο ότι αναγνωρίζει την αξίωση του Αλή να διαδεχθεί τον ξάδελφο και πεθερό του, τον Προφήτη Μωάμεθ, ως πνευματικό ηγέτη του Ισλάμ κατά τη διάρκεια του πρώτου εμφυλίου πολέμου στον ισλαμικό κόσμο (656-661). Στις περισσότερες ισλαμικές χώρες οι σουνίτες αποτελούν την πλειοψηφία, αλλά οι σιίτες αποτελούν περίπου 80 εκατομμύρια πιστούς, ή, με άλλα λόγια, περίπου το 13% του συνόλου των μουσουλμάνων του κόσμου. Οι σιίτες κυριαρχούν σε τρεις χώρες: Ιράν, Ιράκ και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ωστόσο, ο αλεβιτισμός δεν μπορεί να εκληφθεί ως ταυτόσημος με τον σουφισμό, δηλαδή τη μυστικιστική πτυχή του Ισλάμ που προέκυψε ως αντίδραση στην αυστηρή θρησκευτική ορθοδοξία. Οι σούφι αναζητούν την προσωπική ένωση με τον Θεό και οι αντίστοιχοι χριστιανοί ορθόδοξοι στο Μεσαίωνα ήταν οι Μπογκουμίλ.
Αναμφίβολα, ο αλεβισμός έχει κάποια παρόμοια ζητήματα με τον σιιτισμό, αλλά, ταυτόχρονα, υπάρχουν πολλές διαφορές όσον αφορά μια γενική πρακτική του Ισλάμ. Ωστόσο, σε κάποια δυτική βιβλιογραφία, ο αλεβισμός παρουσιάζεται ως κλάδος του σιιτισμού ή, πιο συγκεκριμένα, ως τουρκικός ή οθωμανικός τρόπος του σιιτισμού.
Διάσπαση εντός των μουσουλμάνων
Πρέπει να έχουμε κατά νου σε αυτό το σημείο ότι η ισλαμική επέκταση τον 7ο και 8ο αιώνα συνοδεύτηκε από πολιτικές συγκρούσεις που ακολούθησαν τον θάνατο του προφήτη Μωάμεθ, και το ερώτημα ποιος δικαιούται να τον διαδεχθεί διχάζει τον μουσουλμανικό κόσμο μέχρι σήμερα. Με άλλα λόγια, όταν πέθανε ο Προφήτης, επιλέχθηκε ένας χαλίφης (διάδοχος) για να κυβερνήσει όλους τους μουσουλμάνους. Ωστόσο, καθώς ο χαλίφης δεν είχε προφητική εξουσία, απολάμβανε κοσμική εξουσία αλλά όχι εξουσία στο θρησκευτικό δόγμα. Ο πρώτος χαλίφης ήταν ο Αμπού Μπακρ, ο οποίος θεωρείται μαζί με τους τρεις διαδόχους του ως οι "ορθά καθοδηγούμενοι" (ή ορθόδοξοι) χαλίφηδες. Κυβέρνησαν σύμφωνα με το κοράνι και τις πρακτικές του προφήτη, αλλά, στη συνέχεια, το Ισλάμ διασπάστηκε σε δύο ανταγωνιστικούς κλάδους: σουνίτες και σιίτες.
Ο διαχωρισμός σουνιτών και σιιτών ξεκίνησε ουσιαστικά όταν ο Αλί ιμπν Άμπι Ταλίμπ (599-661), γαμπρός και κληρονόμος του Μωάμεθ, ανέλαβε το χαλιφάτο μετά τη δολοφονία του προκατόχου του, Οθμάν (574-656). Ο εμφύλιος πόλεμος έληξε με την ήττα του Αλί με τη νίκη του ξαδέλφου του Οθμάν και κυβερνήτη της Δαμασκού, Mu'awiya Ummayad (602-680) μετά τη μάχη του Suffin. Ωστόσο, εκείνοι οι μουσουλμάνοι (όπως οι Αλεβίτες, για παράδειγμα) που υποστήριζαν πως ο Αλί ήταν ο νόμιμος χαλίφης πήραν το όνομα Σιατ Αλί - οι "Παρτιζάνοι του Αλί". Πιστεύουν ότι ο Αλί ήταν ο τελευταίος νόμιμος χαλίφης και, ως εκ τούτου, το χαλιφάτο θα πρέπει να περάσει μόνο σε εκείνους που είναι άμεσοι απόγονοι του προφήτη Μωάμεθ μέσω της κόρης του, Φατίμα, και του Αλί, του συζύγου της. Ο γιος του Αλί, ο Χουσεΐν (626-680), διεκδίκησε το Χαλιφάτο, αλλά οι Ουμμαγιάδες τον σκότωσαν μαζί με τους οπαδούς του στη μάχη της Καρμπάλα το 680. Η πόλη αυτή, σήμερα στο σύγχρονο Ιράκ, είναι ο ιερότερος όλων των τόπων για τους σιίτες μουσουλμάνους (σιιτισμός). Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η οικογενειακή γραμμή του προφήτη Μωάμεθ τερματίστηκε το 873, οι σιίτες μουσουλμάνοι πιστεύουν πως ο τελευταίος απόγονος του Μωάμεθ δεν πέθανε καθώς είναι μάλλον "κρυμμένος" και θα επιστρέψει. Αυτές οι βασικές σιιτικές ερμηνείες της ιστορίας του Ισλάμ ακολουθούνται από τους Αλεβίτες και, ως εκ τούτου, πολλοί ερευνητές θεωρούν απλώς τον αλεβισμό ως μια παράταξη του σιιτισμού..
Ο κυρίαρχος κλάδος του Ισλάμ είναι ο σουνιτικός. Οι σουνίτες μουσουλμάνοι, σε αντίθεση με τους σιίτες αντιπάλους τους, δεν απαιτούν ο χαλίφης να είναι άμεσος απόγονος του προφήτη Μωάμεθ. Αποδέχονται επίσης τα αραβικά φυλετικά έθιμα στην κυβέρνηση. Σύμφωνα με την άποψή τους, η πολιτική ηγεσία βρίσκεται στα χέρια της μουσουλμανικής κοινότητας ως τέτοιας. Παρ' όλα αυτά, εκ των πραγμάτων, η θρησκευτική και πολιτική εξουσία στο Ισλάμ δεν ενώθηκε ποτέ ξανά σε μια πολιτική κοινότητα μετά τον θάνατο του τέταρτου χαλίφη.
Ο αλεβισμός στο Ισλάμ
Οι αλεβίτες πιστεύουν σε έναν Θεό, τον Αλλάχ, και, ως εκ τούτου, ο αλεβισμός, ως μορφή του Ισλάμ, είναι μονοθεϊστική θρησκεία. Όπως όλοι οι άλλοι μουσουλμάνοι, οι αλεβίτες κατανοούν ότι ο Θεός βρίσκεται σε όλα τα πράγματα που υπάρχουν στη φύση. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως υπάρχουν εκείνοι οι Αλεβίτες που πιστεύουν σε καλά και κακά πνεύματα (και είδος αγγέλων) και, ως εκ τούτου, συχνά ασκούν δεισιδαιμονίες προκειμένου να επωφεληθούν από τα καλά και να αποφύγουν τη ζημιά από τα κακά. Για το λόγο αυτό, για πολλούς μουσουλμάνους, ο αλεβισμός δεν είναι πραγματικό Ισλάμ, καθώς είναι περισσότερο μια μορφή παγανισμού εμποτισμένη με τον Χριστιανισμό. Ωστόσο, η πλειονότητα των αλεβιτών δεν πιστεύει σε αυτά τα υπερφυσικά όντα λέγοντας ότι πρόκειται για έκφραση του σατανισμού.
Η ουσία του αλεβιτισμού έγκειται στο γεγονός ότι οι Αλεβίτες πιστεύουν πως σύμφωνα με το αρχικό κείμενο του κορανίου, ο Αλί, ξάδελφος και γαμπρός του Μωάμεθ, θα ήταν ο διάδοχος του προφήτη ως αντιβασιλέας του Θεού στη γη ή χαλίφης. Ωστόσο, ισχυρίζονται ότι τα μέρη του αρχικού κορανίου που αφορούσαν τον Αλί αφαιρέθηκαν από τους αντιπάλους του. Σύμφωνα με τους αλεβίτες, το κοράνι, ως θεμελιώδες ιερό βιβλίο για όλους τους μουσουλμάνους, πρέπει να ερμηνεύεται εσωτεριστικά. Γι' αυτούς, υπάρχουν πολύ βαθύτερες πνευματικές αλήθειες στο κοράνι από τους αυστηρούς κανόνες και κανονισμούς που εμφανίζονται στην πλάγια επιφάνεια. Ωστόσο, οι περισσότεροι Αλεβίτες συγγραφείς θα παραθέσουν μεμονωμένα εδάφια του κορανίου ως επίκληση της αυθεντίας για να υποστηρίξουν την άποψή τους για ένα συγκεκριμένο θέμα ή για να δικαιολογήσουν μια συγκεκριμένη θρησκευτική παράδοση των αλεβιτών. Οι αλεβίτες γενικά προωθούν την ανάγνωση του κορανιού μάλλον στην τουρκική γλώσσα παρά στην αραβική, τονίζοντας ότι είναι θεμελιώδους σημασίας για ένα άτομο να καταλαβαίνει ακριβώς τι διαβάζει, πράγμα που δεν είναι δυνατό αν το κοράνι διαβαστεί στα αραβικά. Ωστόσο, πολλοί αλεβίτες δεν διαβάζουν το Κοράνι ή άλλα ιερά βιβλία, ούτε βασίζουν τις καθημερινές τους πεποιθήσεις και πρακτικές σε αυτά, καθώς θεωρούν πως αυτά τα αρχαία βιβλία είναι άσχετα με το σήμερα.
Οι αλεβίτες διαβάζουν τρία διαφορετικά βιβλία. Αν σύμφωνα με τη γνώμη τους δεν υπάρχει σωστή πληροφόρηση στο κοράνι, καθώς οι σουνίτες αλλοίωσαν τα αυθεντικά λόγια του Μωάμεθ, είναι απαραίτητο να αποκαλύψουν τα αυθεντικά μηνύματα του προφήτη με εναλλακτικές αναγνώσεις. Ως εκ τούτου, οι αλεβίτες πιστοί αναζητούν (1.) το Nahjul Balagha, τις παραδόσεις και τα λόγια του Αλί, (2.) τα Buyruks, τις συλλογές δόγματος και πρακτικών αρκετών από τους 12 ιμάμηδες, ιδιαίτερα του Cafer, και (3.) το Vilayetnameler ή το Menakıbnameler, βιβλία που περιγράφουν γεγονότα από τη ζωή μεγάλων Αλεβιτών, όπως ο Haji Bektash. Εκτός από αυτά τα βασικά βιβλία, υπάρχουν κάποιες ειδικές πηγές που συμμετέχουν στη δημιουργία της αλεβιτικής θεολογίας, όπως οι ποιητές-μουσικοί Yunus Emre (13ος-14ος αιώνας), Kaygusuz Abdal (15ος αιώνας) και Pir Sultan Abdal (16ος αιώνας).
Το θεμέλιο του αλεβισμού είναι στην αγάπη για τον Προφήτη και Ehlibeyt. Οι δώδεκα ιμάμηδες είναι θεϊκά δοξασμένοι από τους αλεβίτες. Περιμένοντας την επανεμφάνιση του τελευταίου ιμάμη (μουσουλμάνου θρησκευτικού ηγέτη), οι σιίτες μουσουλμάνοι δημιούργησαν ένα ειδικό συμβούλιο αποτελούμενο από 12 θρησκευτικούς μελετητές (Ουλεμά) που εκλέγουν έναν ανώτατο Ιμάμη. Για παράδειγμα, ο αγιατολάχ ("Άγιος Άνθρωπος") Ρουχολάχ Χομεϊνί (1900-1989) απολάμβανε αυτό το καθεστώς στο Ιράν. Οι περισσότεροι αλεβίτες πιστεύουν πως ο 12ος Ιμάμης, ο Μοχάμεντ Μεχντί, μεγάλωσε κρυφά για να σωθεί από εκείνους που ήθελαν να εξοντώσουν την οικογένεια του Αλή. Πολλοί αλεβίτες πιστεύουν ότι ο Mehdi είναι ακόμα ζωντανός και/ή πως θα επιστρέψει στη γη μια μέρα. Σύμφωνα με τους αλεβίτες, ο Αλί ήταν ο προοριζόμενος διάδοχος του Μωάμεθ και επομένως ο πρώτος χαλίφης, αλλά οι ανταγωνιστές του έκλεψαν αυτό το δικαίωμα. Ο Μωάμεθ σκόπευε η ηγεσία όλων των μουσουλμάνων να προέρχεται διαρκώς από την οικογενειακή του γραμμή (Ehli Beyt), ξεκινώντας από τον Αλί, τη Φατίμα και τους δύο γιους τους, τον Χασάν και τον Χουσεΐν. Ο Αλί, ο Χασάν και ο Χουσεΐν θεωρούνται οι τρεις πρώτοι Ιμάμηδες και οι υπόλοιποι εννέα από τους 12 Ιμάμηδες προήλθαν από τη γενιά του Χουσεΐν. Απλά για να θυμηθούμε, τα ονόματα και οι κατά προσέγγιση ημερομηνίες γέννησης και θανάτου των 12 Ιμάμηδων είναι τα εξής:
Translated with www.DeepL.com/Translator (free version)
İmam Ali (599-661)
İmam Hasan (624-670)
İmam Hüseyin (625-680)
İmam Zeynel Abidin (659-713)
İmam Muhammed Bakır (676-734)
İmam Cafer-i Sadık (699-766)
İmam Musa Kâzım (745-799)
İmam Ali Rıza (765-818)
İmam Muhammed Taki (810-835)
İmam Ali Naki (827-868)
İmam Hasan Askeri (846-874)
İmam Muhammed Mehdi (869-941).
Για τους αλεβίτες, το να είσαι πραγματικά καλός άνθρωπος είναι αναφαίρετο μέρος της φιλοσοφίας της ζωής τους. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι αλεβίτες δεν στρέφονται προς τη Μαύρη Πέτρα (Κάαμπα) που βρίσκεται στη Μέκκα της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας και, όπως είναι γνωστό, το μέλος της μουσουλμανικής κοινότητας οφείλει να την επισκέπτεται για το Χατζ τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Η πρώτη νηστεία των αλεβιτών δε γίνεται στο Ραμαζάνι, αλλά στο Μουχαράμ και διαρκεί 12 ημέρες και όχι 30 ημέρες. Η δεύτερη νηστεία για αυτούς είναι μετά τη γιορτή της θυσίας για 20 ημέρες και μια άλλη είναι η νηστεία του Χιζίρ. Στο Ισλάμ, υπάρχει ένας κανόνας, αν κάποιος έχει αρκετά χρήματα, θα πρέπει να δώσει σε έναν φτωχό ένα συγκεκριμένο ποσό, αλλά οι αλεβίτες προτιμούν να δωρίζουν χρήματα σε αλεβιτικές οργανώσεις αλλά όχι σε ιδιώτες. Καθώς δεν πηγαίνουν στη Μέκκα για το Χατζ, επισκέπτονται ορισμένα μαυσωλεία, όπως του Χατζή Μπεκτάς (στο Kırşehir), του Αμπντάλ Μούσα (στο χωριό Tekke, Elmalı, Αττάλεια), του Σουλτάνου Şahkulu (στο Merdivenköy, Κωνσταντινούπολη), του Σουλτάνου Karacaahmet (στο Üsküdar, Κωνσταντινούπολη) ή του Seyit Gazi (στο Eskişehir).
Μπεκτασισμός
Ο Haji Bektash (Bektaş) Wali ήταν ένας Τουρκμένιος που γεννήθηκε στο Ιράν. Μετά την αποφοίτησή του, είχε μετακομίσει στην Ανατολία. Εκπαίδευσε πολλούς μαθητές και ο ίδιος και οι μαθητές του είχαν προσφέρει πολλές θρησκευτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολεμικές υπηρεσίες στο Ahi Teşkilatı. Ο Χατζή Μπεκτάς άρχισε σταδιακά να γίνεται δημοφιλής μεταξύ του οθωμανικού επίλεκτου στρατιωτικού αποσπάσματος - των Τζανισάρων. Παρ' όλα αυτά, δεν ήταν αλεβιτικής καταγωγής, αλλά υιοθέτησε τους κανόνες των αλεβιτών πιστών στην προσωπική του ζωή. Αυτή η αίρεση, ή μια μορφή του Ισλάμ, ιδρύθηκε στο όνομα του Haji Bektash Wali, τα μέλη του οποίου εξαρτώνται από την αγάπη του Αλή και των δώδεκα ιμάμηδων. Ο μπεκτασισμός ήταν δημοφιλής στην Ανατολία και τα Βαλκάνια (ιδίως στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Αλβανία) και είναι ζωντανός μέχρι σήμερα.
Με την πάροδο του χρόνου, ο μπεκτασισμός βελτιώθηκε λαμβάνοντας ορισμένα χαρακτηριστικά από τις παλιές δοξασίες της Ανατολίας και του τουρκικού πολιτισμού. Ωστόσο, ο μπεκτασισμός αποτελεί το σημαντικότερο μέρος του αλεβισμού, καθώς πολλοί κανόνες του μπεκτασισμού ενσωματώνονται στον αλεβισμό. Για τους Αλεβίτες πιστούς, το μαυσωλείο του Haji Bektash Wali στο Nevşehir της Ανατολίας αποτελεί σημαντικό σημείο προσκυνήματος. Τέλος, στην Τουρκία, ο μπεκτασισμός και ο αλεβισμός, στην πραγματικότητα, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ως διαφορετικές έννοιες της ισλαμικής θεολογίας.
Προβλήματα και δυσκολίες των αλεβιτών στην οθωμανική ιστορία και την Τουρκία
Όταν ιδρύθηκε το οθωμανικό κράτος στα τέλη του 13ου αιώνα και στις αρχές του 14ου αιώνα, δεν υπήρχαν θρησκευτικές προστριβές εντός του Ισλάμ. Εκείνη την εποχή, οι αλεβίτες κατείχαν πολλές καρέκλες στα κρατικά ιδρύματα. Οι Τζανησαρίοι (αρχικά η σωματοφυλακή του Σουλτάνου) ήταν μέλη του μπεκτασισμού, πράγμα που σημαίνει πως ακόμη και ο Σουλτάνος ανεχόταν πλήρως έναν τέτοιο τρόπο ερμηνείας του Κορανίου και της πρώιμης ιστορίας του Ισλάμ. Ωστόσο, με τον τρόπο που το οθωμανικό κράτος εμπλεκόταν στη διαδικασία ιμπεριαλιστικού μετασχηματισμού με την προσάρτηση των γύρω επαρχιών και κρατών, ο σουνιτισμός αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη σημασία, επειδή οι σουνίτες μουσουλμάνοι γίνονταν σαφής πλειοψηφία του οθωμανικού σουλτανάτου και, ως εκ τούτου, ο σουνιτισμός ήταν πολύ πιο χρήσιμος για την κρατική διοίκηση και το σύστημα διακυβέρνησης. Το οθωμανικό κράτος ενεπλάκη στην Ανατολή στην αλυσίδα των συγκρούσεων με την αυτοκρατορία των Σαφαβιδών (Περσία, σημερινό Ιράν, 1502-1722) - μια χώρα με σαφή πλειοψηφία των μουσουλμάνων που εξέφραζαν τον σιιτισμό, δηλαδή μια μορφή του Ισλάμ που μοιάζει πολύ με τον αλεβισμό. Η ομάδα των αλεβιτών, οι οποίοι παραπονέθηκαν ότι ήταν περισσότερο σουνίτες στο Οθωμανικό Σουλτανάτο, έγινε συμπαθής στον Σαφαβίδη Σάχη Ισμαήλ Α΄ (1501-1524) και στο κράτος του, καθώς βασιζόταν στον αλεβισμό. Η εχθρότητα μεταξύ των Οθωμανών αλεβιτών και των οθωμανικών αρχών έγινε πιο εμφανής το 1514, όταν ο Οθωμανός σουλτάνος Σελίμ Α΄ (1512-1520) εκτέλεσε περίπου 40.000 αλεβίτες μαζί με τους Κούρδους, ενώ πήγαινε να δώσει μια αποφασιστική μάχη στο Τσαλντιράν (23 Αυγούστου) στο Ιράν εναντίον του Σάχη Ισμαήλ Α΄. Μέχρι το τέλος του Οθωμανικού Σουλτανάτου το 1923, οι αλεβίτες καταπιέζονταν από τις αρχές ως θρησκευόμενοι πιστοί που δεν ταίριαζαν στην επίσημη σουνιτική θεολογία του Ισλάμ.
Μετά το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1923, οι αλεβίτες ήταν ευτυχείς στα πρώτα χρόνια της νέας Τουρκικής Δημοκρατίας, η οποία διακήρυξε διακηρυκτικά το διαχωρισμό της θρησκείας από το κράτος, πράγμα που πρακτικά σήμαινε ότι δεν υπήρχε καμία επίσημη κρατική θρησκεία στη χώρα. Ο αλεβίτικος πληθυσμός της Τουρκίας υποστήριξε τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις με μεγάλη ελπίδα πως η κοινωνική τους θέση θα βελτιωθεί. Ωστόσο, μετά τα πρώτα χρόνια του νέου κράτους, άρχισαν να αντιμετωπίζουν κάποιες δυσκολίες ως, εκ των πραγμάτων, θρησκευτική μειονότητα. Η δεκαετία του 1960 ήταν πολύ σημαντική για την τουρκική κοινωνία για τρεις τουλάχιστον λόγους: (1.) Η μετανάστευση είχε αρχίσει από την ύπαιθρο προς τις πόλεις μετά από μια νέα διαδικασία εκβιομηχάνισης- (2.) Η μετανάστευση στο εξωτερικό κυρίως στη Δυτική Γερμανία σύμφωνα με τη γερμανοτουρκική τη λεγόμενη συμφωνία Gastarbeiter- και (3.) Ένας περαιτέρω εκδημοκρατισμός της πολιτικής ζωής. Κατά συνέπεια, το 1966, οι αλεβίτες είχαν ιδρύσει το δικό τους πολιτικό κόμμα - Birlik Partisi (Κόμμα Ενότητας). Το 1969, οι αλεβίτες ως μειονοτική ομάδα έστειλαν οκτώ μέλη στο Κοινοβούλιο σύμφωνα με τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών. Ωστόσο, το 1973, το κόμμα είχε στείλει μόλις ένα μέλος στο Κοινοβούλιο και τελικά, το 1977, το κόμμα είχε χάσει την αποτελεσματικότητά του. Το 1978, στο Maraş και το 1980, στο Çorum, εκατοντάδες αλεβίτες δολοφονήθηκαν ως συνέπεια της σύγκρουσης με τον πλειοψηφικό σουνιτικό πληθυσμό, αλλά η πιο διαβόητη σφαγή αλεβιτών συνέβη το 1993 στις 2 Ιουλίου στη Σίβας, όταν 35 αλεβίτες διανοούμενοι δολοφονήθηκαν στο ξενοδοχείο Madimak από μια ομάδα θρησκευτικών φονταμενταλιστών.
Αναμφίβολα, οι αλεβίτες πιστοί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα στην Τουρκία σήμερα σε σχέση με την ελευθερία της θρησκευτικής έκφρασης και την αναγνώριση ως ξεχωριστή πολιτιστική ομάδα. Για παράδειγμα, το θρησκευτικό πρόγραμμα σπουδών δεν έχει καμία πληροφορία για τον αλεβιτισμό αλλά μόνο για το σουνιτισμό, πράγμα που σημαίνει ότι ο αλεβιτισμός δε μελετάται σε τακτική βάση στην Τουρκία. Ο αλεβισμός αγνοείται βαθιά από τη διοίκηση της Τουρκίας, για παράδειγμα, από την Προεδρία Θρησκευτικών Υποθέσεων (ιδρύθηκε το 1924), η οποία είναι ένας θεσμός που ασχολείται με τα θρησκευτικά ζητήματα και προβλήματα, αλλά στην πράξη λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες του σουνιτικού Ισλάμ. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και κάποιες βελτιώσεις της πολιτιστικής ζωής των αλεβιτών, καθώς, για παράδειγμα, πολλά ιδρύματα και άλλες δημόσιες διαισθήσεις πολιτών έχουν ανοίξει για να την υποστηρίξουν. Παρ' όλα αυτά, οι αλεβίτες, όπως και οι Κούρδοι, δεν αναγνωρίζονται ως ξεχωριστή εθνοπολιτισμική ή θρησκευτική ομάδα στην Τουρκία λόγω της τουρκικής αντίληψης περί έθνους (millet) που κληρονομήθηκε από το Οθωμανικό Σουλτανάτο, σύμφωνα με την οποία, όλοι οι μουσουλμάνοι στην Τουρκία αντιμετωπίζονται ως εθνογλωσσικοί Τούρκοι. Η κατάσταση μπορεί να αλλάξει, καθώς η Τουρκία επιδιώκει την ένταξη στην ΕΕ και, ως εκ τούτου, πρέπει να γίνουν αποδεκτές ορισμένες απαιτήσεις της ΕΕ, μεταξύ άλλων και η χορήγηση μειονοτικών δικαιωμάτων στους αλεβίτες και τους Κούρδους.
Συμπεράσματα
Ο αλεβισμός είναι μια αίρεση του Ισλάμ και παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με τον σιιτισμό. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί μέρος του σιιτισμού στο σύνολό του. Ο πολιτισμός των αλεβιτών έχει πλούσια κληρονομιά σε ποιήματα και μουσικούς λόγω του λατρευτικού τους στυλ. Στην Ανατολία, ο μπεκτασισμός συνδέεται συνήθως με τον αλεβισμό.
Οι αλεβίτες ζούσαν στο Οθωμανικό Σουλτανάτο και τη διάδοχό του, τη Δημοκρατία της Τουρκίας, συνήθως με προβλήματα, καθώς με τη θρησκεία τους δεν ταίριαζαν με την επίσημη (σουνιτική) έκφραση του Ισλάμ.
Σήμερα, οι αλεβίτες στην Τουρκία αγωνίζονται για να γίνουν σεβαστοί ως ξεχωριστή θρησκευτική-πολιτιστική ομάδα που μπορεί να επιδεικνύει ελεύθερα τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής της. Στην πραγματικότητα, οι αλεβίτες δεν μπορούσαν να εκφραστούν ελεύθερα επί αιώνες, συμπεριλαμβανομένης και της σημερινής Τουρκίας, η οποία θα πρέπει να μάθει να εφαρμόζει τόσο τα δικαιώματα των μειονοτήτων όσο και τη δημοκρατία.
Τέλος, αν η Τουρκία θέλει να ενταχθεί στην ΕΕ, σίγουρα θα πρέπει να παράσχει το μέγιστο των απαιτούμενων προτύπων προστασίας όλων των μειονοτήτων, συμπεριλαμβανομένων και των θρησκευτικών και πολιτιστικών μειονοτήτων. Αυτό μπορεί να είναι μια ευκαιρία για τους αλεβίτες στην Τουρκία να βελτιώσουν τη θέση τους στην κοινωνία..
Dr. Vladislav B. Sotirovic
Ex-University Professor
Research Fellow at Centre for Geostrategic Studies
Belgrade, Serbia
www.geostrategy.rs
sotirovic1967@gmail.com © Vladislav B. Sotirovic 2024
Personal disclaimer: The author writes for this publication in a private capacity which is unrepresentative of anyone or any organization except for his own personal views. Nothing written by the author should ever be conflated with the editorial views or official positions of any other media outlet or institution.