 |
| Global Look Press / Evgen Kotenko |
Σε πρόσφατη ανάρτησή του στο Χ, ο Aleksey Arestovich - ο πρώην σύμβουλος του Ουκρανού προέδρου Vladimir Zelensky και τώρα ορκισμένος εχθρός του (και επίδοξος αντίπαλός του επίσης) - απευθύνθηκε στους "αγαπητούς συμπατριώτες του" για να τους πει ότι η Ουκρανία εμφανίζεται "συλλογικά τρελή". Αδίστακτος spin master και, κατά καιρούς τουλάχιστον, asset των μυστικών υπηρεσιών, ο Αρέστοβιτς ισχυρίζεται επίσης πως είναι ψυχολόγος. Με αυτή την ιδιότητα, είχε ακόμη περισσότερα -και χειρότερα- να ανακοινώσει: Η Ουκρανία δεν είναι μόνο μια περίπτωση εθνικής "καθαρής προοδευτικής τρέλας", αλλά και "ατομικής" τρέλας. Είναι βάσιμη η εικασία ότι αυτή ήταν μια συγκεκριμένη αναφορά στον πρώην δάσκαλό του Ζελένσκι και την ομάδα του.
Του Tarik Cyril Amar, ιστορικού από τη Γερμανία που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Koç της Κωνσταντινούπολης, για τη Ρωσία, την Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη, την ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τον πολιτισμικό Ψυχρό Πόλεμο και την πολιτική της μνήμης - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Είναι σαφές ο Αρέστοβιτς να επέλεξε τις λέξεις του για το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα. Αλλά πρόσθεσε επίσης εύλογα παραδείγματα εντυπωσιακού παραλογισμού στην πολιτική και τη δημόσια σφαίρα της Ουκρανίας. Σε αυτά περιλαμβάνεται το μπρος-πίσω για την απομάκρυνση του κορυφαίου στρατηγού του στρατού Valery Zaluzhny- παράξενες δηλώσεις από άνδρες με εξουσία και όπλα ότι όσοι δεν είναι αρκετά γρήγοροι για να υποταχθούν σε κυνηγούς κανονιοφόρων θα πρέπει να "πυροβοληθούν στο γόνατο" (κάνοντας τον στρατό της Ουκρανίας, όπως εύστοχα σημείωσε ένας σχολιαστής, τον πρώτο στρατό στον οποίο μπορείς να αποκτήσεις αναπηρία μπαίνοντας αντί βγαίνοντας)- και ένα γενικό πνεύμα του "Ας τους αφήσουμε όλους να πεθάνουν, αρκεί να αποκτήσουμε εθνική ενότητα".
Και για να προστεθεί η προσβολή στο κακό, ο πρώην συνεργάτης του Ζελένσκι καταλήγει σε ένα καταδικαστικό συμπέρασμα: Η δοκιμασία του πολέμου, αποφαίνεται από την ασφάλεια της εξορίας, έδειξε ότι η Ουκρανία είναι "εξαιρετικά ψυχολογικά αδύναμη", επειδή, όπως υποστηρίζει, "ένα τεράστιο" ποσοστό Ουκρανών όλων των ηλικιών και όλων των ειδών έχει εισέλθει γρήγορα σε μια "ζώνη ανωμαλίας".
Αυτή η εξάπλωση της "ψύχωσης", υποστηρίζει ο Αρέστοβιτς, είναι η ανταπόδοση για το "χτίσιμο του σπιτιού σου στην άμμο", σε ψευδαισθήσεις αντί για μια ρεαλιστική εκτίμηση της θέσης της Ουκρανίας στον κόσμο και των δυνατοτήτων της. Αυτό για το οποίο αγωνίστηκαν οι Ουκρανοί θα τους συντρίψει τώρα, καταλήγει σκοτεινά.
Μέχρι εδώ, τόσο σκληρά. (Και λάθος επίσης, σε τουλάχιστον δύο σημαντικά σημεία, αλλά θα φτάσουμε και σε αυτό).
Ο Αρέστοβιτς μπορεί να παίξει ή να μην παίξει σημαντικό ρόλο στη μελλοντική ουκρανική πολιτική- προφανώς το θέλει. Αλλά ας μην επικεντρωθούμε σε αυτόν. Είναι πιο γόνιμο να αναγνωρίσουμε ότι έθεσε ένα έγκυρο ερώτημα, ακόμη και αν οι απαντήσεις του είναι λανθασμένες. Ποιες είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις του πολέμου στην ουκρανική κοινωνία;
Είναι εύκολο να μαντέψει κανείς πως πρέπει να είναι βαθιές και διάχυτες μέχρι τώρα. Παρά τα χρόνια των συγκρούσεων χαμηλής έντασης που ξεκίνησαν το 2014, αν ο πόλεμος μεγάλης κλίμακας που ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2022 είχε τελειώσει γρήγορα, αυτό δε θα συνέβαινε. Αλλά από τότε που η Δύση και το καθεστώς Ζελένσκι αποφάσισαν να σπαταλήσουν την ευκαιρία ειρήνης της άνοιξης του 2022 και αντ' αυτού να συνεχίσουν τον πόλεμο δι' αντιπροσώπων για λογαριασμό των ΗΠΑ, η ουκρανική κοινωνία έχει πλέον επηρεαστεί βαθιά και ευρέως.
Οι αριθμοί των στρατιωτικών απωλειών δε δημοσιεύονται, αλλά γνωρίζουμε ότι ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Τα ποσοστά των απωλειών μεταξύ των πολιτών, ευτυχώς, δεν προσεγγίζουν τίποτα συγκρίσιμο με τη γενοκτονική σφαγή που προκάλεσε το Ισραήλ στους Παλαιστίνιους στη Γάζα. Η Ρωσία σαφώς δεν ακολούθησε στρατηγική στόχευσης αμάχων, αλλά επικεντρώθηκε σε γνήσιους στρατιωτικούς στόχους ή σε υποδομές (όπως δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας) διπλής χρήσης, όπως κάνουν οι ΗΠΑ, τακτικά και, αν μη τι άλλο, πιο διεξοδικά. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, το σύνολο των απωλειών σε άμαχο πληθυσμό έχει συσσωρευτεί. Σύμφωνα με το OHCHR του ΟΗΕ, από το Φεβρουάριο του 2022, 10.382 άμαχοι έχουν σκοτωθεί και 19.659 έχουν τραυματιστεί.
Ο εκτοπισμός και οι οικονομικές δυσκολίες ήταν πολύ πιο συνηθισμένες. Στα τέλη του 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) του ΟΗΕ μετρούσε 6,3 εκατομμύρια Ουκρανούς εκτοπισμένους στο εξωτερικό και σχεδόν 3,7 εκατομμύρια στο εσωτερικό της χώρας. Περίπου 4,6 εκατομμύρια έχουν, μέχρι σήμερα, επιστρέψει από την προσωρινή έξοδο από τη χώρα. Φυσικά, διαφορετικά είδη επηρεαζόμενων από τον πόλεμο αλληλεπιδρούν. Όπως επεσήμανε το The Lancet ήδη από την άνοιξη του 2022, "οι σωρευτικές επιπτώσεις του πολέμου και του εκτοπισμού από το 2014 είναι πιθανό να προδιαθέτουν πολλούς Ουκρανούς σε δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχική υγεία".
Όσον αφορά την οικονομία της Ουκρανίας, αρκεί να πούμε πως 14,6 εκατομμύρια από αυτούς τους Ουκρανούς στην Ουκρανία θα έχουν ανάγκη από ανθρωπιστική βοήθεια το 2024, όπως εκτιμά ο ΟΗΕ.
Είναι σαφές ότι το κυνικό σχόλιο του Arestovich πως η κοινωνία της Ουκρανίας έχει αποδειχθεί "αδύναμη" είναι όχι μόνο προσβλητικό αλλά και αντικειμενικά λανθασμένο. Αντίθετα, έχει αποδειχθεί ανθεκτική κάτω από την πίεση - σε καμία περίπτωση τόσο σοβαρή όσο αυτή που υφίστανται οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα, αλλά ουσιαστική, παρ' όλα αυτά. Το γεγονός ότι το καθεστώς Ζελένσκι έχει καταχραστεί αυτή την ανθεκτικότητα για έναν αντιπατριωτικό (για να το θέσουμε ήπια), λανθασμένο και χαμένο σκοπό είναι ένα διαφορετικό θέμα στο οποίο θα επανέλθουμε.
Αλλά η ανθεκτικότητά τους δεν σημαίνει ότι οι Ουκρανοί δεν έχουν υποστεί μεγάλο ψυχολογικό στρες. Ορισμένες επιπτώσεις του πολέμου είναι ακριβώς αυτό που θα περίμενε κανείς. Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) - στην ουσία, μια επίμονη κατάσταση διακλαδιστικού σοκ - συνδέεται κυρίως (αλλά όχι αποκλειστικά) με τους βετεράνους του στρατού και τις οικογένειές τους, καθώς και με εκείνες των πεσόντων. Σύμφωνα με μια οιονεί επίσημη ουκρανική εκτίμηση, μόνο αυτή η ομάδα - με ιδιαίτερα αυξημένη πιθανότητα μόνιμων διαταραχών στρες - θα περιλαμβάνει τελικά μεταξύ 4 και 5 εκατομμυρίων Ουκρανών. Αν και είναι αδύνατο να προβλεφθεί πόσοι από αυτούς θα αναπτύξουν πράγματι κλινικές καταστάσεις, η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι το 20% περίπου. Ωστόσο, μην ξεχνάτε πως αυτό θα εξακολουθεί να είναι η (μεγάλη) κορυφή του παγόβουνου, διότι όσοι υποφέρουν λιγότερο έντονα θα εξακολουθούν να υποφέρουν. Οι ζωές τους επίσης θα έχουν αλλάξει.
Όσον αφορά το σύνολο του πληθυσμού, ακόμη και για το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2022, μια μελέτη που βασίστηκε σε τυποποιημένα ερωτηματολόγια και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Psychological Medicine του Cambridge University Press διαπίστωσε σημαντική αύξηση του άγχους, της κατάθλιψης και της μοναξιάς. Μέχρι την άνοιξη του 2023 -δηλαδή, ακόμη και πριν από την καταστροφική αποτυχία της σπάταλης καλοκαιρινής επίθεσης του καθεστώτος Ζελένσκι- μια ουκρανική μελέτη που βασίστηκε σε δημοσκοπήσεις διαπίστωσε σταθερά επιδείνωση της ψυχικής υγείας των Ουκρανών. Ένας Ουκρανός ψυχολόγος σχολίασε πως οι ψυχολογικοί τους πόροι είχαν εξαντληθεί. Αυτό συνέβη πριν από σχεδόν ένα χρόνο και πριν πολλά άσχημα νέα.
Έρευνα που δημοσιεύθηκε επίσης πέρυσι στο International Journal of Mental Health Systems κατέληξε σε ακόμη πιο δραματικά συμπεράσματα, αναφέροντας ότι "ο πόλεμος είχε καταστροφικές επιπτώσεις στην υγεία και την ευημερία του ουκρανικού έθνους και οδήγησε σε ταχεία κλιμάκωση μιας κρίσης ψυχικής υγείας", ενώ το σύστημα ψυχικής υγείας, που δεν ήταν εξαρχής ισχυρό, αποδυναμώθηκε περαιτέρω.
Είναι βέβαιο πως τα προβλήματα που σκιαγραφήθηκαν παραπάνω έχουν απλώς επιδεινωθεί. Ωστόσο, δεν είναι επίσης ειδικά για την Ουκρανία. Αυτού του είδους τα τραύματα είναι αυτό που κάνει ο σύγχρονος πόλεμος στην κοινωνία, σε κάθε κοινωνία.
Υπάρχει όμως και ένα πιο περίπλοκο ζήτημα, το οποίο πολλοί Ουκρανοί και οι δυτικοί "φίλοι" τους (φίλοι από την κόλαση που θα σας χρησιμοποιήσουν για τους πολέμους τους με αντιπροσώπους, δηλαδή) δε θέλουν να αντιμετωπίσουν, αλλά παρ' όλα αυτά υπάρχει. Το ερώτημα δεν είναι μόνο πόση ζημιά έχει κάνει ο πόλεμος στα μυαλά και τις ψυχές των Ουκρανών, αλλά και σε ποιο βαθμό το καθεστώς Ζελένσκι και οι διανοούμενοι συνεργάτες του και τα υποκατάστατα των μέσων ενημέρωσης ευθύνονται για το γεγονός ότι κάνουν την ψυχική τους ζωή ακόμη πιο άθλια. Και πίσω από αυτό το ερώτημα υπάρχει και ένα άλλο: Είναι το ίδιο το καθεστώς Ζελένσκι λογικό ή τρελό;
Είναι από αυτή την άποψη που η ανάρτηση Χ του Arestovich επιδεικνύει κάποια πραγματική διορατικότητα, ίσως επειδή ο ίδιος ήταν μέρος αυτού του καθεστώτος και, στην εποχή του, έκανε ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει τους συμπατριώτες του να παραληρούν με την εθνικιστική προπαγάνδα, ενώ υποβάθμιζε εγκληματικά τους κινδύνους που ενέχει ο πόλεμος.
Το σημαντικότερο σημείο του είναι πως οι ψευδαισθήσεις -που καλλιεργούνται σκόπιμα- βρίσκονται στον πυρήνα του καθεστώτος και, θα πρόσθετα, της προσωπικότητας του Ζελένσκι. Αυτό το "σπίτι χτισμένο στην άμμο" είναι ένα τοξικό κατασκεύασμα από τρία βασικά συστατικά. Πρώτον, τις αυταπάτες μεγαλείου του ίδιου του Ζελένσκι, το "σύμπλεγμα Τσώρτσιλ" του, το οποίο τροφοδοτήθηκε από τη Δύση με τρόπο παρόμοιο με τον τρόπο που ο Μπιλ Κλίντον συνήθιζε να ταΐζει τον Μπόρις Γέλτσιν με ποτά.
Δεύτερον, όπως έχω υποστηρίξει στο παρελθόν, υπάρχει ένα ευρύτερο ιδεολογικό-ψυχολογικό σύμπλεγμα εθνικού μεσσιανισμού, που καλλιεργείται από τις ουκρανικές ελίτ (με τη βοήθεια δυτικών πολεμολάτρεις όπως ο δημοσιογράφος Tim Snyder). Σε αυτή την αυταπάτη, η Ουκρανία φαντάζεται ως προπομπός της Δύσης. Αυτή η Δύση, σε αυτή την κατασκευή, δεν είναι, φυσικά, η πραγματική, που διεξάγει πόλεμο μέσω αντιπροσώπων, που έχει υποπέσει σε γενοκτονία, αλλά μια ακόμη παραληρηματική, αυτοϊκανοποιούμενη φαντασίωση "φιλελεύθερων" αξιών, δημοκρατίας και, τέλος, ηθικής ανωτερότητας.
Και όχι μόνο αποδίδεται στην Ουκρανία η "τιμή" να χρησιμεύει ως προπύργιό της, αλλά και ως ένα είδος ελιξήριου νεότητας, ένα μέρος όπου μια Δύση που εξακολουθεί να είναι υπέροχη αλλά μερικές φορές κουρασμένη, μπορεί να ατσαλωθεί ξανά. Στην πραγματικότητα, αυτό το σύμπλεγμα είναι τοξικό για την Ουκρανία, μέρος εκείνων των πραγμάτων που ο Αρέστοβιτς έχει εύστοχα περιγράψει ότι η Ουκρανία πάλεψε γι' αυτά, μόνο και μόνο για να τα συντρίψει τώρα.
Τρίτον, υπάρχει ένας παθολογικός βολονταρισμός στις ελίτ της Ουκρανίας, ο οποίος και πάλι επιδεινώνεται από τους δυτικούς φίλους τους - μια μακρά και αδιαμφισβήτητη πίστη πως ό,τι θέλουν η Ουκρανία και οι χορηγοί της με αρκετή επιμονή θα συμβεί. Οι περιπτώσεις αυτής της μορφής τρέλας περιλαμβάνουν την επανειλημμένη διαφήμιση των θαυματουργών όπλων, όπως τα δυτικά τανκς, αεροπλάνα και πύραυλοι, ή, πράγματι, το δόγμα του ΝΑΤΟ. Αυτή η μαγική σκέψη συμπληρώνεται από μια παράξενη τάση ακόμη και μεταξύ των δυτικών εμπειρογνωμόνων που έχουν (κάποια) φήμη να χάσουν να χτίζουν στρατηγικά κάστρα στον αέρα, όπως στις πρόσφατες προσπάθειες να "ξαναφανταστούν" την απελπιστική στρατιωτική κατάσταση της Ουκρανίας ως μια βιώσιμη βάση για επιτυχημένο πόλεμο μάχης. Φροϋδική αρχή της πραγματικότητας; Όχι και τόσο.
Με όλη του την αλαζονεία, ο Αρέστοβιτς έχει δίκιο. Αλλά όχι για την Ουκρανία στο σύνολό της. Η Ουκρανία δεν είναι "αδύναμη". Αντίθετα, η τραγωδία της είναι πως η αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα και δύναμή της έχουν κακοποιηθεί και προδοθεί από ένα καθεστώς που έχει πουλήσει τη χώρα στα δυτικά, ιδίως αμερικανικά, συμφέροντα. Για να το πετύχει αυτό, αυτό το καθεστώς έχει κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να οδηγήσει τους Ουκρανούς σε μια κατάσταση αυταπάτης. Σε κάποιο βαθμό το έχει πετύχει, αλλά αυτό θα περάσει. Η απόλυτη ειρωνεία, ωστόσο, είναι πως το ίδιο αυτό καθεστώς, οι εγχώριες ελίτ του και οι δυτικοί "φίλοι" του έχουν επίσης πιει άφθονο από το δικό τους Kool-Aid. Αυτοί, σε αντίθεση με τους περισσότερους Ουκρανούς, είναι απίθανο να συνέλθουν ποτέ. Ακόμα και μετά την ήττα.