Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com/ / Παρουσίαση Freepen.gr
Το ιστορικό υπόβαθρο
Ο SCO ιδρύθηκε το 2001 ως διάδοχος της Σαγκάης Πέντε, η οποία ιδρύθηκε στις 26 Απριλίου 1996 με την υπογραφή στη Σαγκάη της Συνθήκης για την εμβάθυνση της στρατιωτικής εμπιστοσύνης στις παραμεθόριες περιοχές από τους αρχηγούς κρατών της Κίνας, του Καζακστάν, της Κιργιζίας, της Ρωσίας και του Τατζικιστάν. Στόχος της οργάνωσης ήταν η οικοδόμηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών, ο αφοπλισμός των παραμεθόριων περιοχών και η προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας.
Σε μια συνάντηση των αρχηγών κρατών στη Σαγκάη στις 14-15 Ιουνίου 2001, αποφασίστηκε να μετατραπεί η Σαγκάη Πέντε σε περιφερειακή οργάνωση για την επίτευξη αποτελεσματικότερης συνεργασίας στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, του αυτονομισμού και του ριζοσπαστισμού. Στο πλαίσιο αυτό, εγκρίθηκε κοινή δήλωση με την οποία αποδεχόταν το Ουζμπεκιστάν ως μέλος των Πέντε Μηχανισμών της Σαγκάης. Έξι χώρες μέλη υπέγραψαν τη δήλωση για τον SCO.
Στην πρώτη συνάντηση των πρωθυπουργών του SCO, που πραγματοποιήθηκε στο Αλμάτι στις 14 Σεπτεμβρίου 2001, υπογράφηκε μνημόνιο κατανόησης για τη δημιουργία καλύτερων συνθηκών για την περιφερειακή οικονομική συνεργασία, το εμπόριο και τις επενδύσεις. Ο Χάρτης του SCO, που υπογράφηκε στη σύνοδο κορυφής των αρχηγών κρατών του SCO στην Αγία Πετρούπολη στις 7 Ιουνίου 2002, καθόρισε τους στόχους, τις αρχές, τη δομή, τις δραστηριότητες, τη συνεργασία και τις εξωτερικές σχέσεις του SCO.
Ο SCO περιλαμβάνει επί του παρόντος οκτώ κράτη μέλη (Κίνα, Ινδία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Ρωσία, Πακιστάν, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν), τρία κράτη παρατηρητές που ενδιαφέρονται να προσχωρήσουν στην πλήρη ένταξη (Αφγανιστάν, Λευκορωσία και Μογγολία) και έξι «Εταίρους διαλόγου» (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Καμπότζη, Νεπάλ, Σρι Λάνκα και Τουρκία). Στη Σύνοδο Κορυφής της Ντουσάνμπε στις 17 Σεπτεμβρίου 2021, το Ιράν ανακοινώθηκε ως το ένατο κράτος μέλος του SCO και η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και το Κατάρ έγιναν Εταίροι Διαλόγου. Με τη Σύνοδο Κορυφής του Ντουσάνμπε του 2021, το Ουζμπεκιστάν ανέλαβε την προεδρία του SCO.
Η θέση της Τουρκίας
Στη Σύνοδο Κορυφής της Ντουσάνμπε το 2008, εγκρίθηκε ένας νέος μηχανισμός που ονομάζεται Καθεστώς εταίρου διαλόγου του SCO για να θεσμοθετήσει τις σχέσεις με τρίτες χώρες και διεθνείς οργανισμούς που επιθυμούν να συνεργαστούν με τον SCO αλλά δεν έχουν καθεστώς παρατηρητή. Το καθεστώς του εταίρου του διαλόγου επιτρέπει σε τρίτες χώρες να συμμετέχουν σε περιορισμένη συνεργασία με τον SCO σε συγκεκριμένους τομείς. Το καθεστώς αυτό είναι κάτω από το «καθεστώς παρατηρητή» όσον αφορά τον βαθμό της θεσμικής σχέσης με τον SCO.
Στις 23 Μαρτίου 2011 η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για καθεστώς εταιρικής σχέσης διαλόγου στον SCO, η οποία εγκρίθηκε στη Σύνοδο Κορυφής Αρχηγών Κρατών του SCO που πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο στις 6-7 Ιουνίου 2012. Η διαδικασία επικύρωσης για την αίτηση της Τουρκίας να γίνει εταίρος διαλόγου ολοκληρώθηκε στις 24 Μαΐου 2017. Σύμφωνα με το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών, η εταιρική σχέση προβλέπει την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και SCO σε διάφορους τομείς, κυρίως την περιφερειακή ασφάλεια και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της διακίνησης ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος, καθώς και στον οικονομικό και πολιτιστικό τομέα.
Ποια είναι η πραγματική στρατηγική του Ερντογάν;
Ο Ερντογάν έχει επεκτείνει την πολιτική του εξουσία και τον έλεγχο στους κρατικούς θεσμούς (νομοθετικούς, εκτελεστικούς και δικαστικούς) χάρη στις συνταγματικές τροποποιήσεις που εγκρίθηκαν με δημοψήφισμα το 2010, αλλάζοντας σταδιακά την πορεία της Τουρκίας από τη δημοκρατία στην απολυταρχία. Καθώς ο Ερντογάν έγινε αυταρχικός ηγέτης, οι σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ, τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ άλλαξαν. Καθώς η δημόσια υποστήριξη προς τον Ερντογάν συνεχίζεται, η ΕΕ, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ διατήρησαν κατά κάποιο τρόπο σχέσεις με τον Ερντογάν και κράτησαν την Τουρκία στο δυτικό μπλοκ. Ο Ερντογάν απειλεί τη Δύση ότι θα συνεργαστεί περισσότερο με αυταρχικά καθεστώτα όπως η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν, εάν η Δύση υψώσει τη φωνή της ενάντια στις αντιδημοκρατικές δραστηριότητες του Ερντογάν και αν γίνουν συζητήσεις στη Δύση για μετατόπιση του άξονα της Τουρκίας. Είναι απαραίτητο να αξιολογηθούν οι δηλώσεις του Ερντογάν το 2013 και το 2016 σχετικά με την ένταξη της Τουρκίας στον SCO από αυτή την προοπτική. Αν και η Τουρκία έλαβε το καθεστώς του εταίρου διαλόγου το 2017, δεν έχει συμμετάσχει σε σύνοδο κορυφής της SCO μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, η διαδικασία που ξεκίνησε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία άλλαξε δραματικά το γεωπολιτικό τοπίο. Ο κόσμος εξελίσσεται από μια μονοπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων που κυριαρχείται από μια ενιαία δύναμη σε ένα πολυπολικό πολιτικό σύστημα στο οποίο περισσότερες από μία δυνάμεις μάχονται για κυριαρχία. Ο Ερντογάν πιστεύει πως μπορεί να διατηρήσει τον πολιτικό του έλεγχο συμμαχώντας με τη Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν.
Για το λόγο αυτό, αυτό που είπε ο Ερντογάν μετά τη συνάντηση με τον Πούτιν — «Θα παρευρεθώ στη συνεδρίαση του SCO» — πρέπει να ερμηνευθεί διαφορετικά αυτή τη φορά, επειδή ο Ερντογάν γνωρίζει ότι η ΕΕ και οι ΗΠΑ πιστεύουν πως θα χάσει τις εκλογές του 2023. Ο Ερντογάν χρειάζεται οικονομική υποστήριξη για να κερδίσει τις εκλογές. Σε δηλώσεις που έγιναν μετά τη συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν, φαίνεται ότι ο Πούτιν και ο Ερντογάν συμφώνησαν πως η Ρωσία θα παράσχει οικονομική στήριξη στην Τουρκία σε αντάλλαγμα για την παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας μέσω Τουρκίας. Για να προλάβει πιθανές αντιδράσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ στη συμφωνία με τον Πούτιν, ο Ερντογάν στέλνει ανοιχτά το ακόλουθο μήνυμα στη Δύση: «Αυτή τη φορά δεν μπλοφάρω. Αν με αναγκάσεις, θα φροντίσω αυτή τη φορά η Τουρκία να αλλάξει άξονες από τη Δύση στην Ανατολή».
Στο Έγγραφο Στρατηγικής Αντίληψης που εγκρίθηκε στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη, 28-30 Ιουνίου 2022, το ΝΑΤΟ ορίζει τη Ρωσία ως την πιο κρίσιμη και άμεση απειλή για τους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Η Κίνα αποτελεί πρόκληση για τα συμφέροντα, την ασφάλεια και τις αξίες του ΝΑΤΟ. Υπό αυτές τις συνθήκες, η συμμετοχή της Τουρκίας στη σύνοδο κορυφής του SCO υπό την ηγεσία της Ρωσίας και της Κίνας και η αίτησή της για πλήρη ένταξη θα προκαλέσει σοβαρή απώλεια της αξιοπιστίας του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία δεν μπορεί να είναι μέλος του ΝΑΤΟ και του SCO ταυτόχρονα.
Ο Ερντογάν προσπαθεί να εξασφαλίσει το πολιτικό του μέλλον χρησιμοποιώντας τον χώρο μεταξύ των δυνάμεων που δημιούργησε ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων. Εάν ο μόνος τρόπος για να παραμείνει ο Ερντογάν στην εξουσία είναι να φύγει από το ΝΑΤΟ και να υποβάλει αίτηση για πλήρη ένταξη στον SCO, ο Ερντογάν θα το κάνει αναμφίβολα, ακόμα κι αν ξέρει ότι δεν θα τα καταφέρει.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.
