Αν και έχει περάσει λιγότερο από μία εβδομάδα, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη αλλάξει το πρόσωπο της Ευρώπης — προς το χειρότερο.
Dimitar Bechev - politico.eu / Παρουσίαση Freepen.gr
Εκτός από την άμεση σύγκρουση, μία από τις χώρες που επλήγησαν περισσότερο είναι η Τουρκία, η οποία επωφελήθηκε από τους ισχυρούς δεσμούς τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Κίεβο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η λεπτή πράξη εξισορρόπησης της Άγκυρας μεταξύ των δύο εταίρων της γίνεται πολύ πιο δύσκολο να διατηρηθεί καθώς οι μάχες εντείνονται και η Δύση εντείνει την πίεση στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Ως μέρος του ΝΑΤΟ και βαριά δύναμη της περιοχής, η Τουρκία βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση να διαλέξει επιτέλους μια πλευρά.
Επί του παρόντος, η Τουρκία προμηθεύεται περίπου το ένα τρίτο των προμηθειών φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Και παρόλο που ο Πούτιν και ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανταγωνίζονται συχνά, έχουν επίσης συνεργαστεί σε επιχειρήσεις στη Συρία, τη Λιβύη και το νότιο Καύκασο. Το 2019, η Άγκυρα προμηθεύτηκε πυραύλους S-400 και από τη Ρωσία, μια απόφαση που έκτοτε δηλητηρίασε τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η Τουρκία εμπορεύεται επίσης σε μεγάλο βαθμό με την Ουκρανία και είχε φιλόδοξα σχέδια για την ενίσχυση της αμυντικής-βιομηχανικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, με τα τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη που αγόρασε η Ουκρανία να πραγματοποιούν επί του παρόντος πλήγματα στα ρωσικά στρατεύματα εισβολής. Η Τουρκία θεωρεί επίσης τον εαυτό της ως συγγενικό κράτος των Τατάρων της Κριμαίας και καταγγέλλει ανοιχτά την προσάρτηση της χερσονήσου από το 2014.
Αφού προσπάθησε να το κάνει και με τους δύο τρόπους τις ημέρες που προηγήθηκαν της εισβολής στην Ουκρανία, η Τουρκία από τότε έχει ήδη λάβει κάποια μέτρα για να αμφισβητήσει τη Ρωσία. Πρώτον, έχει κλείσει τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων για τα πολεμικά πλοία, εκμεταλλευόμενη τα δικαιώματά της βάσει της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936 σε περιπτώσεις πολέμου. Μετά από αίτημα του Ουκρανού προέδρου Volodymyr Zelenskyy στον Ερντογάν, η κίνηση αυτή χαιρετίστηκε και από τις ΗΠΑ, αν και έχει ως επί το πλείστον συμβολικές συνέπειες. Ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας έχει ήδη αναπτυχθεί και, ακόμα κι αν δεν είχε, το Montreux επιτρέπει στα πλοία να επιστρέψουν στο λιμάνι τους. Ωστόσο, το κλείσιμο των στενών εμποδίζει τους Ρώσους να στείλουν επιπλέον πλοία από την ανατολική Μεσόγειο.
Η Τουρκία άνοιξε επίσης τη διπλωματία της για να ανταποκριθεί στην πιο επιθετική της στάση. Πρώτον, ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου περιέγραψε τη σύγκρουση ως πόλεμο — σε αντίθεση με τη ρωσική αφήγηση για spetsoperatsiya , μια «ειδική επιχείρηση». Ακολούθησε μια φλογερή ομιλία του μόνιμου αντιπροσώπου της Τουρκίας στον ΟΗΕ Feridun Sinirlioğlu, στην οποία δήλωσε ότι η διεθνής κοινότητα έχει καθήκον να υπερασπιστεί τους αβοήθητους αμάχους. Ο Ερντογάν χαρακτήρισε τη ρωσική εισβολή «απαράδεκτη» και ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός σταθμός TRT ακολουθεί κριτική στάση και για τη Ρωσία, επαινώντας τη θαρραλέα ηγεσία του Ζελένσκι.
Ωστόσο, η Τουρκία εξακολουθεί να μην εγκαταλείπει τη Ρωσία. Η Άγκυρα δεν έχει προσχωρήσει στις δυτικές οικονομικές κυρώσεις, ούτε έχει κλείσει τον τουρκικό εναέριο χώρο στη ρωσική κυκλοφορία. Ούτε στην Ουκρανία έχει στείλει νέες αποστολές όπλων και υλικών.
Η ρητορική που έρχεται από την Άγκυρα είναι πως η Τουρκία είναι πιστό μέλος του ΝΑΤΟ αλλά πρέπει επίσης να φροντίζει τα εθνικά της συμφέροντα. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι ο Ερντογάν εξακολουθεί να θέλει να είναι μεσολαβητής μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, μια προσφορά που έκανε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στην Ουκρανία στις αρχές Φεβρουαρίου. Τώρα που ο πρώτος γύρος συνομιλιών μεταξύ των δύο πλευρών, που διεξήχθη στα σύνορα Ουκρανίας-Λευκορωσίας, δεν οδήγησε σε κατάπαυση του πυρός, συζητά το θέμα και με τον Πρόεδρο της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο. Το πιο σημαντικό, ο Ζελένσκι ανέφερε ήδη την Κωνσταντινούπολη ως πιθανή τοποθεσία για διαπραγματεύσεις.
Ο Ερντογάν έχει καλούς λόγους να εργαστεί προς την αποκλιμάκωση — και είναι κυρίως οικονομικοί. Ο πόλεμος έχει ήδη επιβαρύνει τη ρωσική οικονομία καθώς οι κυρώσεις πλήττουν το ρούβλι και αυτό είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσει την Τουρκία, η οποία εξαρτάται από τη Ρωσία για έσοδα από τον τουρισμό καθώς και μια εξαγωγική αγορά για κατασκευαστικές υπηρεσίες και γεωργικά αγαθά. Μια άνοδος στις τιμές της ενέργειας θα είχε ακόμη πιο καταστροφικές επιπτώσεις στους απλούς Τούρκους των οποίων τα εισοδήματα και οι αποταμιεύσεις έχουν ήδη καταβροχθιστεί από τον αφανή πληθωρισμό φέτος.
Για να μην ξεχνάμε, ο Ερντογάν παλεύει για επανεκλογή το 2023. Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται είναι ένας πόλεμος σε συνδυασμό με μια οικονομική κατάρρευση. Και η προοπτική να παρασυρθεί το ΝΑΤΟ ή η Ρωσία να εξαπολύσει ένα προσφυγικό κύμα από τη Συρία είναι ακόμη πιο τρομακτική για τον Τούρκο ηγέτη.
Το πρόβλημα είναι ότι ο Πούτι δεν δείχνει σημάδια ανόδου. Ο Ρώσος ηγέτης απείλησε εμμέσως πως θα χρησιμοποιήσει πυρηνικό οπλοστάσιο εναντίον της Δύσης και οι ρωσικές δυνάμεις διπλασιάζονται στην Ουκρανία, βομβαρδίζουν και εκτοξεύουν πυκνοκατοικημένες περιοχές αμάχων στο Χάρκοβο, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη. Παρά τις ηρωικές προσπάθειες των Ουκρανών υπερασπιστών, οι Ρώσοι προελαύνουν και στο Κίεβο.
Ο Πούτιν θέλει μια στρατιωτική νίκη, όχι μια διευθέτηση. Μόλις πάρει την ουκρανική πρωτεύουσα, τότε ίσως είναι πρόθυμος να μιλήσει ξανά με τη Δύση. Αλλά θα περιμένει ένα τηλεφώνημα από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, όχι από τον Ερντογάν ή τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν.
Ο Ερντογάν θα ήθελε να δει την Τουρκία ως κινητήριο μοχλό και δονητή στην ευρωπαϊκή γεωπολιτική. Έτοιμος μεταξύ της Ρωσίας και της δυτικής συμμαχίας, ο Τούρκος ηγέτης έπαιξε εδώ και καιρό μεταξύ τους, αποσπώντας την καλύτερη συμφωνία για τον εαυτό του. Ωστόσο, όταν πρόκειται για τον νέο πόλεμο, είναι πλέον πολύ στο έπακρο.
Δεν είναι κακό να παίζει η Τουρκία τον ειρηνοποιό, φυσικά. Με την ευκαιρία, θα πρέπει όλοι να ελπίζουμε ότι ο Ερντογάν θα τα καταφέρει. Ωστόσο, για να συμβεί αυτό, η Ουκρανία θα πρέπει πρώτα να μπορέσει να σταματήσει τη ρωσική επίθεση με τη βοήθεια της Δύσης. Όσο ο Πούτιν πιστεύει ότι μπορεί να κερδίσει, δε θα λάβει υπόψη του τις εκκλήσεις του Ερντογάν για αυτοσυγκράτηση.