Genka Shikerova & Ivan Bedrov - rferl.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Σχεδόν έξι δεκαετίες αργότερα, η προγραμματισμένη οικονομία της Βουλγαρίας μπορεί να είναι παρελθόν προ πολλού, αλλά ο λεγόμενος πρωταθλητής συνεχίζει να διυλίζει το πετρέλαιο σε βενζίνη και άλλα προϊόντα πετρελαίου. Δεν είναι μόνο η μεγαλύτερη τέτοια ενεργειακή επιχείρηση στη Βουλγαρία αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή των Βαλκανίων.
Μια βασική πτυχή, ωστόσο, έχει αλλάξει: η ιδιοκτησία. Το διυλιστήριο στο Μπουργκάς δεν ανήκει πλέον αποκλειστικά στο βουλγαρικό κράτος. Ο ρωσικός ενεργειακός γίγαντας LUKoil είναι πλέον ο κύριος.
Και σχεδόν με όλες τις μετρήσεις, η LUKoil Neftochim Burgas, όπως αποκαλείται τώρα η εταιρεία, έχει τεράστια επιτυχία, δημιουργώντας μερικά από τα υψηλότερα έσοδα στη Βουλγαρία, συνολικού ύψους άνω των 40 δισεκατομμυρίων ευρώ (45,7 δισεκατομμύρια δολάρια) τα τελευταία 15 χρόνια. Η εταιρεία κυριαρχεί στη βουλγαρική αγορά, λέει η Αντιμονοπωλιακή Επιτροπή της χώρας, με σχεδόν όλα τα οχήματα στους δρόμους στη Βουλγαρία να χρησιμοποιούν τα καύσιμα από το διυλιστήριο στο Μπουργκάς.
Αλλά αντί να βγάζει χρήματα, το ρωσικό διυλιστήριο δηλώνει τακτικά ζημιές στη Βουλγαρία. Τουλάχιστον στα χαρτιά.
Τουλάχιστον από το 2006, η εταιρεία αναφέρει τακτικά ετήσιες οικονομικές ζημίες με ελάχιστες εξαιρέσεις. Το 2020, το ποσό ήταν 500 εκατομμύρια λεβ (292 εκατομμύρια δολάρια). Χωρίς δηλωθέντα κέρδη σημαίνει ότι δεν καταβάλλονται φόροι εισοδήματος στα κρατικά ταμεία της Βουλγαρίας.
Το πως τεράστιες πωλήσεις ισοδυναμούν με πενιχρά έσοδα είναι κάτι που δεν υπολογίζεται για όλο και περισσότερους αξιωματούχους στη Βουλγαρία.
"Δέκα χρόνια χωρίς κέρδος, όταν είσαι γίγαντας στη βουλγαρική αγορά...πώς είναι δυνατόν;" ρώτησε πρόσφατα ο Rumen Spetsov, επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Εσόδων.
Τους τελευταίους μήνες, ο υπουργός Οικονομικών και ο επικεφαλής της φορολογικής υπηρεσίας ανέβασαν τις φωνές τους, ζητώντας να ληφθούν μέτρα για να κλείσει το προφανές μεγάλο φορολογικό κενό που οι ειδικοί λένε ότι περιλαμβάνει ένα λογιστικό δόλο γνωστό ως «transfer pricing - μεταβίβαση τιμολόγησης». Ως αποτέλεσμα, τα κέρδη μεταφέρονται, στα χαρτιά, από τη Βουλγαρία στη Ρωσία.
Η LUKoil έρχεται στη Βουλγαρία
Το τελευταίο κεφάλαιο στην ιστορία του διυλιστηρίου του Μπουργκάς χρονολογείται από την ιδιωτικοποίησή του το 1999, όταν η κυβέρνηση ενέκρινε την πώληση του 58 τοις εκατό του κεφαλαίου της Neftochim-Burgas. Ο πλειοδότης ήταν η LUKoil Petrol, θυγατρική του ρωσικού ομίλου ενέργειας και το τίμημα που καταβλήθηκε ήταν 101 εκατομμύρια δολάρια.
Η LUKoil, η δεύτερη μεγαλύτερη ρωσική ενεργειακή εταιρεία μετά την Gazprom, διαχειρίζεται και κατέχει κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και διυλιστήρια, διαπραγματευόμενη ενέργεια σε δεκάδες χώρες.
Ο Ιβάν Κοστόφ, ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας την εποχή της ιδιωτικοποίησης, είπε ότι μόνο ρωσικές εταιρείες είχαν εκφράσει ενδιαφέρον για την απόκτηση του διυλιστηρίου του Μπουργκάς.
Αυτό δεν ήταν έκπληξη, καθώς το Μπουργκάς ήταν εξοπλισμένο με τεχνολογία της σοβιετικής εποχής και εξαρτιόταν από το πετρέλαιο που εισαγόταν από τη Ρωσία για διύλιση. Η Σόφια πράγματι φρόντισε να διατηρήσει τη λεγόμενη χρυσή μερίδα στη πρόσφατα ιδιωτικοποιημένη εταιρεία, διασφαλίζοντας, κατ' αρχήν τουλάχιστον, φωνή σε οποιεσδήποτε στρατηγικές αποφάσεις. Περισσότερα από 20 χρόνια αργότερα, ωστόσο, φαίνεται ότι η βουλγαρική κυβέρνηση σπάνια (ή ποτέ) παρενέβη τη φωνή της σε οποιαδήποτε από τις αποφάσεις που έλαβε στη Βουλγαρία η LUKoil.
Με τα χρόνια, η LUKoil ενίσχυσε τον έλεγχό της στο Μπουργκάς, αγοράζοντας περισσότερες μετοχές, ιδίως αυτές που μοιράστηκαν στους εργαζόμενους κατά τη στιγμή της ιδιωτικοποίησης. Σήμερα, ο βασικός μέτοχος της LUKoil Neftochim Burgas είναι η Litasco με 89,97 τοις εκατό και η LUKoil Oil Company με 9,88 τοις εκατό. (Το υπόλοιπο 0,15 τοις εκατό ανήκει σε περισσότερα από 7.700 φυσικά και νομικά πρόσωπα.)
Η Litasco είναι εγγεγραμμένη στην Ελβετία και είναι θυγατρική της LUKoil, η οποία ενεργεί ως αποκλειστικός αγοραστής και πωλητής της στη διεθνή αγορά.
Μηδενικός φόρος;
Δεσπόζουσα θέση στην αγορά, υψηλή ζήτηση, ισχυρά έσοδα. Όλα αυτά ακούγονται σαν μπόνους για κάθε επιχείρηση. Και οι δραστηριότητες της LUKoil στη Βουλγαρία τα απολαμβάνουν όλα αυτά. Ωστόσο, η ρωσική ενεργειακή εταιρεία, όπως δείχνουν οι λογιστικές της καταστάσεις, λειτουργεί με ζημιές στη Βουλγαρία. Και αυτό είναι ανησυχητικό για τη Σόφια, καθώς σημαίνει ότι η LUKoil δεν πληρώνει φόρο εισοδήματος εταιρειών όταν είναι στο κόκκινο.
Το 2011, ο Vanyo Tanov, τότε επικεφαλής της Βουλγαρικής Υπηρεσίας Τελωνείων, παραπονέθηκε ότι το διυλιστήριο ήταν «μηδενικός φορολογούμενος». Ο Tanov είπε ότι το πρακτορείο του διερευνά εάν η LUKoil Neftochim Burgas απομυζόταν από μια "ελβετική θυγατρική που βρίσκεται στην είσοδο και την έξοδο του εργοστασίου", αναφερόμενος προφανώς στη Litasco.
"Αυτή η εταιρεία καθορίζει τελικά τόσο την τιμή του αργού πετρελαίου όσο και την ποσότητα που εξάγεται. Είναι πιθανό να συγκεντρωθούν κέρδη σε αυτήν την εταιρεία και έτσι να κάνει τη LUKoil να φαίνεται ζημιογόνα εταιρεία", δήλωσε τότε ο Tanov σε βουλγαρικά μέσα ενημέρωσης.
Αργότερα, ο Tanov πρωτοστάτησε στις προσπάθειες εγκατάστασης μετρητών σε αγωγούς που συνδέονται με το διυλιστήριο του Μπουργκάς, σε μια προσπάθεια να παρακολουθεί καλύτερα την ακριβή ποσότητα πετρελαίου που εισέρχονταν στο διυλιστήριο.
Τότε, το 2011, η Τελωνειακή Υπηρεσία εξέδωσε μια άνευ προηγουμένου δήλωση «υποψιών ότι η χώρα μας κυβερνάται από ολιγαρχία».
«Απόψε, μια βαριά σκιά ξένων συμφερόντων έχει πέσει πάνω από ένα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ», ανέφερε η Υπηρεσία Τελωνείων στην ανακοίνωση.
«Το μόνο διυλιστήριο με απώλειες στον πλανήτη»
Τα τελευταία 15 χρόνια, το διυλιστήριο του Μπουργκάς ανέφερε κέρδη μόνο σε τρία χρόνια: 2007, 2016 και 2017. Όλα τα άλλα έτη εκείνης της χρονικής περιόδου, το Μπουργκάς ανέφερε ζημία.
Το 2016, ο τότε εκπρόσωπος της LUKoil στη Βουλγαρία, Valentin Zlatev, κλήθηκε ενώπιον μιας επιτροπής στην Εθνοσυνέλευση, το κοινοβούλιο της Βουλγαρίας, για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες σχετικά με τα ύποπτα χαλαρά οικονομικά αποτελέσματα της εταιρείας.
Η LUKoil Neftochim Burgas είχε πληρώσει το ισοδύναμο των 78 εκατομμυρίων ευρώ σε εταιρικό φόρο, «αλλά στην πραγματικότητα λειτουργούσε με ζημία τα τελευταία τρία χρόνια (2013, 2014, 2015)», σημείωσε ο Ζλάτεφ.
"Δυστυχώς, υπάρχουν στιγμές που το πετρέλαιο γίνεται τόσο ακριβό που τα καύσιμα που παράγει [από αυτό] είναι φθηνότερα από το πραγματικό πετρέλαιο", είπε ο Ζλάτεφ, ο οποίος είναι γνωστό ότι είχε φιλικές σχέσεις με πολλές από τις πολιτικές ελίτ της Βουλγαρίας, συμπεριλαμβανομένου του πρώην προέδρου Γκεόργκι Παρβάνοφ και του πρώην πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ.
Το 2020, τα υποτιθέμενα οικονομικά προβλήματα του διυλιστηρίου συζητήθηκαν ξανά στο κοινοβούλιο.
"Η LUKoil Neftochim Burgas είναι το μόνο διυλιστήριο στον πλανήτη που χάνει χρήματα", δήλωσε τότε στη συνέλευση ο Ρούμεν Γκέτσεφ, βουλευτής από το Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα.
Ο τότε υπουργός Οικονομικών Vladislav Goranov εξήγησε ότι η Εθνική Υπηρεσία Εσόδων είχε καταγράψει δύο φορές τεράστια αρνητικά αποτελέσματα από το διυλιστήριο. Σύμφωνα με τη βουλγαρική νομοθεσία, εξήγησε ο Goranov, αυτές οι απώλειες θα μπορούσαν να αφαιρεθούν ή να κατανεμηθούν σε πέντε χρόνια.
Η εξήγηση του Γκοράνοφ αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό και αμφιβολίες, ειδικά μεταξύ των μελών του τότε αντιπολιτευόμενου συνασπισμού Δημοκρατικής Βουλγαρίας, που ζήτησε από την υπηρεσία εσόδων της χώρας να αποδεσμεύσει τους ελέγχους της LUKoil Neftochim Burgas.
Ένα δικαστήριο διέταξε την Εθνική Υπηρεσία Εσόδων να αποδεσμεύσει αυτούς τους ελέγχους. Μέχρι σήμερα, παρά τις ερωτήσεις δημοσιογράφων, το πρακτορείο δεν έχει συμμορφωθεί.
Πώς δημιουργούνται οι απώλειες
Οι δραστηριότητες της LUKoil στη Βουλγαρία δεν έρχονται σε αντίθεση ούτε παραβιάζουν ρητά τη νομοθεσία της χώρας, λένε οι ειδικοί, και φαίνεται να εξαρτώνται από μια αποδεκτή λογιστική μέθοδο: τη μεταβίβαση τιμολόγησης. Αυτό που φαίνεται να είναι οικονομικός δόλος χρησιμοποιείται συχνά από εταιρείες που ελέγχουν ολόκληρη τη διαδικασία παραγωγής -- από την προμήθεια πρώτων υλών μέχρι το τελικό προϊόν και την πώλησή του. Και αυτό περιγράφει τέλεια τις δραστηριότητες της LUKoil στη Βουλγαρία.
"Στην περίπτωση της LUKoil, η εταιρεία παράγει αργό πετρέλαιο, το παραδίδει στο διυλιστήριο του Μπουργκάς και στη συνέχεια πουλά καύσιμα", δήλωσε στη Βουλγαρική Υπηρεσία του RFE/RL ο Μάρτιν Βλαντιμίροφ, αναλυτής του Κέντρου για τη Μελέτη της Δημοκρατίας με έδρα τη Σόφια .
Ο Χρίστο Ιβάνοφ, ο συμπρόεδρος της Δημοκρατικής Βουλγαρίας, υποστήριξε το 2020 πως η LUKoil μπορεί να απέφυγε να πληρώσει το ποσό των 500 εκατομμυρίων ευρώ χάρη στη μεταβίβαση τιμολόγησης.
Ο Λιτάσκο είναι ο βασικός παίκτης στις συναλλαγές, εξήγησε ο Βλαντιμίροφ. Αγοράζει αργό πετρέλαιο από τη ρωσική LUKoil και στη συνέχεια το πουλά στο διυλιστήριο του Μπουργκάς. Πίσω από αυτές τις τρεις φαινομενικά ξεχωριστές εταιρείες βρίσκεται η LUKoil. Ενεργώντας ως μεσάζων, η Litasco επιδιώκει να αγοράζει χαμηλά και να πουλάει ψηλά.
«Η διαφορά πηγαίνει στη Litasco, η οποία είναι εγγεγραμμένη στην Ελβετία, όπου ο φόρος κερδών/εισοδήματος [εταιρειών] είναι πολύ χαμηλός και υπάρχουν νομικές επιλογές που επιτρέπουν να μη φορολογείται αυτό το κέρδος και να πηγαίνει απευθείας στη Ρωσία», εξήγησε ο Βλαντιμίροφ.
Τι γίνεται με την κρατική εποπτεία;
Κατά τη διάρκεια όλων των ετών του ελέγχου της LUKoil στο διυλιστήριο του Μπουργκάς, το βουλγαρικό κράτος, ως μέτοχος μειοψηφίας, διατήρησε μια θέση στο εταιρικό συμβούλιο της εταιρείας. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, η πολιτική ελίτ της Βουλγαρίας απολάμβανε στενούς δεσμούς με τους Βούλγαρους εκπροσώπους της LUKoil.
Το 2011, ο Μπορίσοφ, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Βουλγαρίας μεταξύ 2009 και 2021, είπε «ο Ζλάτεφ είναι φίλος μου», αναφερόμενος στον πρώην εκπρόσωπο της LUKoil στη Βουλγαρία, Βαλεντίν Ζλάτεφ. Ο Vagit Alekperov, ο πρόεδρος της LUKoil, αντιμετωπίστηκε σχεδόν σαν βασιλικό πρόσωπο κατά τις προηγούμενες επισκέψεις του στη Βουλγαρία, όπου συναντήθηκε με ανώτατους ανώτερους Βούλγαρους αξιωματούχους.
Η RFE/RL ζήτησε σχόλια από τον Zlatev σχετικά με το εάν Βούλγαροι αξιωματούχοι του είχαν θέσει ποτέ φορολογικά ζητήματα. Δεν ανταποκρίθηκε.
"Η LUKoil συνεισέφερε περισσότερο στον [κρατικό] προϋπολογισμό και στη συνέχεια υπήρξαν πολλά αδύνατα χρόνια", εξήγησε στο RFE/RL ο Σπας Γκαρνέφσκι, ο πρώτος Βούλγαρος εκπρόσωπος που συμμετείχε στο διοικητικό συμβούλιο μετά την ιδιωτικοποίηση του διυλιστηρίου το 1999.
Ο Rumen Ovcharov, ο οποίος εκπροσώπησε τη Βουλγαρία στο διοικητικό συμβούλιο του διυλιστηρίου μεταξύ 2013 και 2017, τόνισε πως η σημαντική επένδυση της LUKoil στη Βουλγαρία, της απέφερε ορισμένα ανείπωτα προνόμια. Ο Οβτσάροφ δήλωσε στο RFE/RL ότι δεν ήταν δυνατό να «μεταβεί πολύ βαθιά στις οικονομικές καταστάσεις της εταιρείας».
Ωστόσο, με την αυξανόμενη πολιτική πίεση στη Βουλγαρία, η LUKoil ανακοίνωσε το 2021 ότι θα τερματίσει τη λογιστική πρακτική της μεταβίβασης τιμολόγησης ή θα προσφύγει ενάντια στο πόρισμα της Εθνικής Υπηρεσίας Εσόδων πως είναι υπόχρεη να πληρώσει φόρο ύψους 260 εκατομμυρίων ευρώ.
Αλλά αυτό μπορεί να είναι απίθανο, καθώς η εταιρεία μπορεί να χρησιμοποιήσει προηγούμενες καταγεγραμμένες ζημίες, συμπεριλαμβανομένου του ισοδύναμου των 250 εκατομμυρίων ευρώ μόνο το 2020, για να το αντισταθμίσει.
Ο Spetsov είπε το Νοέμβριο του 2021 ότι η υπηρεσία του διενεργούσε τεράστιο έλεγχο των εργασιών της LUKoil στη Βουλγαρία.
Ο Βούλγαρος υπουργός Οικονομικών Arsen Vassilev είπε στο RFE/RL ότι ο έλεγχος της LUKoil Neftochim Burgas δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, προσθέτοντας πως ο πρωθυπουργός Kiril Petkov και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι συναντήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2021 με τον Vadim Vorobyov, πρώτο εκτελεστικό αντιπρόεδρο της LUKoil.
Παρά την αναταραχή της δραστηριότητας, ο Βλαντιμίροφ του Κέντρου για τη Μελέτη της Δημοκρατίας, αμφιβάλλει πολύ αν θα αλλάξει κάτι.
«Πρόκειται για ένα παγκόσμιο σχέδιο που εφαρμόζεται από όλες τις ρωσικές εταιρείες», είπε ο Βλαντιμίροφ. «Τα κέρδη επιστρέφουν πάντα στη Ρωσία».