 |
| solut_rai / pixabay |
Ως
Παγκόσμια
Ημέρα Φιλοσοφίας
έχει καθιερωθεί από την UNESCO
η 3η
Πέμπτη του Νοεμβρίου. Με αφορμή αυτή
την γιορτή των διανοουμένων θα αναφερθώ
στον φιλόσοφο και ψυχολόγο Σωκράτη, ο
οποίος ασχολήθηκε με τον ανθρωπιστικό
χαρακτήρα της φιλοσοφίας, η οποία μέχρι
τότε ήταν φυσιολογία, δηλαδή μελέτη της
φύσης και του σύμπαντος.
Η
Φιλοσοφία πριν τον Σωκράτη – Οι
Προσωκρατικοί Φυσικοί Φιλόσοφοι
Οι
Ίωνες (Μικρασιάτες) φιλόσοφοι (Ιωνική
Σχολή Φιλοσοφίας) και οι Ελεάτες, από
την Ελέα της Κάτω Ιταλίας (Magna
Graecia)
ανέπτυξαν την ελληνική φιλοσοφία δύο
αιώνες πριν την ηθική διδασκαλία του
Σωκράτη.
Στα
μέσα του 6ου αιώνα ο Θαλής,
ο Αναξίμανδρος
και
ο Αναξιμένης
από την Μίλητο της Ιωνίας, ο Ηράκλειτος
από την Έφεσο κ.ά. έχουν ασχοληθεί με
την κοσμολογία, την αστρονομία και τον
αέναο κύκλο της γέννησης και της φθοράς.
Ο κόσμος των πρώτων Μιλησίων φιλοσόφων
είναι απρόσωπος και η ερμηνεία τους
είναι φυσιοκρατική.
Το
πρόβλημα της θείας ουσίας και της
θρησκευτικής συμπεριφοράς των ανθρώπων
θα έρθει στο προσκήνιο με την επόμενη
γενιά των φιλοσόφων: τον Ξενοφάνη
από τον Κολοφώνα της Μικράς Ασίας και
τον Πυθαγόρα
από τη Σάμο. Μεγάλωσαν στην Ιωνία του
6ου αιώνα αλλά εξορίστηκαν για πολιτικούς
λόγους και εγκαταστάθηκαν στην Μεγάλη
Ελλάδα (Νότια Ιταλία).
Ο
Παρμενίδης
ήταν
λίγο νεότερος από τον Ηράκλειτο. Γεννήθηκε
στην Ελέα της νότιας Ιταλίας γύρω στο
520 π.Χ. Ο Πλάτων του αφιερώνει τον ομώνυμο
διάλογο, όπου ο Παρμενίδης εμφανίζεται
να επισκέπτεται σε προχωρημένη ηλικία
την Αθήνα και να διδάσκει φιλοσοφικά
μαθήματα στον νεαρό Σωκράτη.
Η
προσωκρατική φιλοσοφία συνεχίζει να
αναπτύσσεται και κατά τον 5ο αιώνα στην
περιφέρεια του ελληνικού κόσμου. Ο
Εμπεδοκλής
προέρχεται από τον Ακράγαντα (σημ.
Agrigento)
της Σικελίας, ο Αναξαγόρας
από τις Κλαζομενές της Μικράς Ασίας, ο
Φιλόλαος
από
τη Θήβα, ο Διογένης
από την Απολλωνία του Εύξεινου Πόντου,
ο Λεύκιππος
από
τη Μίλητο ή την Ελέα, ο Δημόκριτος
από τα Άβδηρα της Θράκης.
Σωκράτης
ο Αθηναίος
Ήταν
γιος του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης
από το δήμο της Αλωπεκής, της Αντιοχίδος
φυλής. Παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία την
Ξανθίππη, για την οποία πολλά έχουν
γραφεί για τον ιδιότροπο χαρακτήρα της.
Ο Σωκράτης ασχολήθηκε αρχικά με τη
γλυπτική τέχνη, το επάγγελμα του πατέρα
του, ο οποίος ήταν λιθοξόος, πριν το
εγκαταλείψει «χάριν της παιδείας», όπως
έγραψε ο Λουκιανός.
Κύριο
μέλημα του Σωκράτη ήταν η καλλιέργεια
της ψυχικής αρετής, κυρίως των νέων. Δεν
κόμπαζε για τη σοφία του. Αντίθετα έλεγε
πως «α ούκ οίδα ουδέ οίομαι ειδέναι» ,
δηλαδή πως για όσα δεν γνωρίζω δεν
καμώνομαι πως τα ξέρω. Πίστευε στο
«δαιμόνιο» που είχε μέσα του, δηλαδή
στη φωνή της συνείδησης. Στις συνομιλίες
που έκανε στην Αγορά των Αθηνών εφάρμοζε
την διαλεκτική και «μαιευτική μέθοδο»
για να εκμαιεύσει από τον συνομιλητή
του τις απαντήσεις που είχε ήδη μέσα
του.
Οι
αντίπαλοι του Σωκράτη ήταν πολλοί γιατί
είχε μεγάλη επιρροή στους νέους. Οι
κατήγοροί του Μέλητος, Άνυτος και Λύκων
τον έσυραν με «δημόσια γραφή» σε μια
δίκη – παρωδία για να δικαστεί στην
Ηλιαία. Οι κατηγορίες εναντίον του ήταν
ότι εισήγαγε «καινά δαιμόνια» στην
επικρατούσα θρησκεία, ότι παρέσυρε σε
νεωτερισμούς και επαναστάσεις τη νεολαία
και ότι διαφθείρει τα κρατούντα ήθη.
Φυσικά
καμιά κατηγορία δεν ίσχυε γιατί ο
Σωκράτης πάλευε για να διδάξει στην
κοινωνία την αληθινή δικαιοσύνη, ανδρεία
και τιμιότητα. Εξάλλου το «δαιμόνιο»
του Σωκράτη δεν ήταν πρωτάκουστο στους
Αθηναίους, αφού οι ίδιοι πίστευαν προ
πολλού στον Άγνωστο Θεό. Ας μη ξεχνούμε
ότι στον βωμό με την επιγραφή «αγνώστω
θεώ» δίδαξε τους Αθηναίους ο Απόστολος
Παύλος το 50μ.Χ.
Ο
Πλάτων και ο Ξενοφών έγραψαν «Απολογίες»
του Σωκράτη. Γενικότερα από το έργο των
δύο συγγραφέων μαθαίνουμε πολλά για
τον βίο και την διδασκαλία του δασκάλου
τους.
Στην
«Απολογία» του Πλάτωνα ο Σωκράτης
αναφέρεται σε γεγονότα που μαρτυρούν
την συνέπεια λόγων και έργων στη ζωή
του. Ας ακούσουμε τον ίδιον: «Όταν, εν
καιρώ δημοκρατίας, πρυτανεύουσα φυλή
ήταν η Αντιοχίς και εσείς θελήσατε να
καταδικάσετε σε θάνατο παρανόμως τους
δέκα στρατηγούς [της ναυμαχίας στις
Αργινούσες νήσους] και συλλήβδην να
τους κρίνετε και όχι καθέναν ξεχωριστά
να τον ακούσετε, τότε μόνος εγώ από τους
πρυτάνεις εναντιώθηκα σε εσάς και ψήφισα
ενάντια, ενώ εσείς κοντέψατε να με
λιντσάρετε…
»Όταν
επιβλήθηκε η δικτατορία (ολιγαρχία) των
Τριάκοντα τυράννων με κάλεσαν με τέσσερις
άλλους στην Θόλο [την έδρα των Πρυτάνεων]
με πρόσταξαν να συλλάβω τον Λέοντα τον
Σαλαμίνιο για να καταδικαστεί σε θάνατο.
Ήθελαν πολλούς συνένοχους στις αδικίες
τους. Εγώ, λοιπόν, τότε αγνόησα την εντολή
της πανίσχυρης αρχής του τόπου και ενώ
οι άλλοι τέσσερις συνέλαβαν τον Λέοντα
εγώ πήγα σπίτι μου. Και δεν υπάρχει
αμφιβολία πως θα πλήρωνα με θάνατο την
απείθειά μου εάν εκείνη η αρχή δεν
καταλυόταν από τους δημοκρατικούς μετά
από λίγο καιρό. Και για όλα αυτά υπάρχουν
πολλοί μάρτυρες…»
Τελικά
το δικαστήριο των Αθηναίων και οι
δημαγωγοί καταδίκασαν τον Σωκράτη σε
θάνατο -πίνοντας το κώνειο- το 399 π.Χ.