Από το Μάρτιο ως τον Αύγουστο του ζοφερού κατοχικού έτους 1943 έγιναν οι οργανωμένες εκτοπίσεις των Εβραίων κατοίκων της Θεσσαλονίκης με εντολές των Γερμανών ναζί.
Από τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης ξεκίνησαν σε 19 αποστολές (Μαρτίου – Αυγούστου 1943) τα «τραίνα θανάτου» για 50.000 Έλληνες Εβραίους, οι οποίοι εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης Άουσβιτς – Μπίρκεναουστην Πολωνία και στην Γερμανία.Το 96% των Εβραίων της Θεσσαλονίκης δεν ξαναγύρισε στις εστίες του.
Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Τιμώντας την ιστορία των εθνικών και θρησκευτικών ομάδων, που συχνά αποτελούν το «αντίπαλο δέος» για την πλειοψηφία μιας χώρας με συγκεντρωτικό και ανελεύθερο πολιτικό καθεστώς, κατανοούμε τα κοινωνικά και ψυχολογικά αίτια που οδηγούν τους ανθρώπους σε ακραίες συμπεριφορές και αποτρέπουμε την επανεμφάνισή τους.
Εκτός από τον Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς πρέπει να καλλιεργήσουμε στη συλλογική μας μνήμη και να καθιερώσουμε με τους επίσημους κρατικούς κ.ά. θεσμούς το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Ποντίων και Μικρασιατών από το κεμαλικό καθεστώς.
Η υστεροβουλία και ο φανατισμός πρέπει να καταδικάζονται από όλες τις πλευρές ώστε κανείς λαός να μη γίνει ποτέ ξανά «αποδιοπομπαίος τράγος» που φορτώνεται τις αμαρτίες άλλων. Μεγάλες ευθύνες έχουν κυρίως τα δημόσια πρόσωπα, οι ταγοί, όπως λέμε, των εθνών. Μερίδιο ευθύνης έχει η οικογένεια, η εκπαίδευση και τα κοινωνικά πρότυπα εν γένει.
Μεγάλη εντύπωση μου προκάλεσε η αφήγηση του γνωστού Θεσσαλονικέα συγγραφέα Γιώργου Ιωάννου (1927-1985) για τους Εβραίους της συμπρωτεύουσας επί γερμανικής κατοχής. Ο Ιωάννου ζούσε κοντά σε αυτούς και ήταν αυτόπτης μάρτυρας του εκτοπισμού τους από τα γκέτο της πόλης.
Ο πατέρας του, που ήταν μηχανοδηγός τραίνου που μετέφερε Εβραίους μέχρι την Νις της Σερβίας, έλεγε: «Τους πηγαίνουν με τα εμπορικά βαγόνια κατάκλειστα, χωρίς τροφή και νερό, ακόμη και χωρίς αέρα. Μας αναγκάζουν να σταματούμε στις ερημιές για να γίνει το ξάφρισμα. Μέσα από τα βαγόνια κλωτσάνε και φωνάζουν. Για να βγάλουν τους πεθαμένους…»
Τα γκέτο, δηλαδή οι συνοικίες με οπλισμένους φρουρούς που απαγόρευαν την ελευθερία στις κινήσεις και δραστηριότητες των Θεσσαλονικέων Εβραίων,ήταν στη ΒαρώνουΧιρς, στην Ιουστινιανού, το μεγάλο μεταξύ των οδών Εθνικής Αμύνης και 25ης Μαρτίου κ.ά. Με γερμανική διαταγή της 6ης Φεβρουαρίου 1943 οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης υποχρεώθηκαν να φορέσουν το κίτρινο άστρο του Δαβίδ που έπρεπε να προμηθευθούν από την Ισραηλιτική Κοινότητα.
Η συνοικία ΒαρώνουΧιρς στον Βαρδάρη, κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό, μετατράπηκε σε σημείο συγκέντρωσης απομονωμένο από τον υπόλοιπο πληθυσμό, ώστε να μη μπορεί κανείς να παρακολουθεί τον εκτοπισμό των ντόπιων Εβραίων. Το πρώτο τραίνο με τους Θεσσαλονικείς Εβραίους, κυρίως κατοίκους του συνοικισμού ΒαρώνουΧιρς, ξεκίνησε στις 15 Μαρτίου 1943 και έφθασε στο Άουσβιτς στις 20 του ίδιου μήνα.
Όπως αναφέρει η ιστορικός Ρένα Μόλχο στο βιβλίο της «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων», από τα 2.800 άτομα που μεταφέρθηκαν, τα 2.191 εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων αμέσως μετά την άφιξή τους.
Στην «Παλιά Οβριακή» συνοικία στο κέντρο της Θεσσαλονίκης κατοικούσαν το 1941 πολλοί Εβραίοι, καταστηματάρχες οι περισσότεροι, μικρομεσαίοι επαγγελματίες. Το μάντρωμα χιλιάδων ανθρώπων έγινε στο τμήμα της Ιουστινιανού από την Χαλκέων ως τη Βενιζέλου, που σχηματίζει, μαζί με την οδό Σιατίστης, ένα Ταύ. Φρουρά ήλεγχε τις τρεις εξόδους του.
Οι Εβραίοι κλεισμένοι στα σπίτια τους καρτερούσαν. Δεν μπορούσαν να πάνε ούτε στα μαγαζιά τους ούτε στους συγγενείς τους, αν αυτοί έμεναν σε άλλο γκέτο. Τις νύχτες ακούγονταν πνιχτές ψαλμωδίες από τα σκοτεινά διαμερίσματά τους.
Ο Ιωάννου αναφέρει χαρακτηριστικά: «Στους δρόμους του γκέτο, εκτός από εμάς, κυκλοφορούσαν, και μάλιστα με ζωηρότητα, ορισμένοι νεαροί Εβραίοι, με ένα κίτρινο περιβραχιόνιο στο μπράτσο. Ήταν ένα είδος πολιτοφυλακής που τους είχε ορίσει η Εβραϊκή Κοινότητα και οι Γερμανοί. Η κινητικότητα και η αυτοπεποίθηση που είχαν τους έκανε ύποπτους στα μάτια μας. Ίσως να εποφθαλμιούσαν τις περιουσίες των συμπατριωτών τους…»