ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ
Ο αρχαίος έλληνας συγγραφέας Μένανδρος (342-291 π.x.) είχε διατυπώσει την εξής διαχρονική ρήση: “Τα δάνεια δούλους τους ελεύθερους ποιεί”. Μεμονωμένα άτομα, οικογένειες (νοικοκυριά), επιχειρήσεις και ολόκληρα κράτη, έχουν πλήρη εξάρτηση από τους εγχώριους και ξένους πιστωτές τους, αν δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τα δάνεια που τους οφείλουν. Στην περίπτωση κατά την οποία, τα άτομα, οι οικογένειες, οι επιχειρήσεις και τα κράτη, αδυνατούν να καταβάλλουν τα τοκοχρεολύσια εξυπηρέτησης του χρέους τους, οδηγούνται σε εξαναγκαστική χρεοκοπία και αναπόφευκτα υποτάσσονται στις απαιτήσεις των πιστωτών. Οι χώρες χρεοκοπούν όταν δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην εξυπηρέτηση του εξωτερικού τους χρέους. Το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος συνθέτουν το εξωτερικό χρέος μιας χώρας. Ως εξωτερικό ιδιωτικό χρέος λογίζεται κυρίως το χρέος των τραπεζικοπιστωτικών ιδρυμάτων. Λαμβάνοντας υπόψη όμως ότι το εξωτερικό ιδιωτικό χρέος είναι υπό την εγγύηση του κράτους, προκύπτει ότι το σύνολο του εξωτερικού χρέους της χώρας ουσιαστικά είναι δημόσιο.
Η παγκόσμια οικονομική ιστορία διδάσκει, ότι, όταν μια χώρα χρεοκοπεί, το σύνολο της κοινωνίας μπαίνει σε πρόγραμμα μακροχρόνιας λιτότητας, που συνεπάγεται την εφαρμογή αυστηρών μέτρων πολιτικής για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Μετά την πτώχευση, η χώρα κάθεται στο τραπέζι των συζητήσεων και διαπραγματεύεται με τους πιστωτές, τους όρους και τις προϋποθέσεις εξυπηρέτησης του εξωτερικού της χρέους. Ο πρωταρχικός στόχος των προγραμμάτων λιτότητας είναι η επίτευξη της βιωσιμότητας του χρέους. Ωστόσο, από τις περιπτώσεις πολλών χωρών της διεθνούς οικονομίας συνάγεται και ένα άλλο σημαντικό ιστορικό δίδαγμα, ότι οι ξένοι πιστωτές επιδιώκουν την απλόχερη χορήγηση δανείων σε χώρες με υψηλό εξωτερικό χρέος, ώστε να τις έχουν υπό πλήρη έλεγχο και πολιτικοοικονομική εξάρτηση. Τα στατιστικά στοιχεία του πίνακα πιστοποιούν του λόγου το αληθές. Την περίοδο 1995-2014, χώρες σαν την Ελλάδα, την Ουκρανία, την Τουρκία, το Εκουαδόρ (Ισημερινός), το Μεξικό, τη Βραζιλία, τη Ρουμανία, κ.λπ., παρουσιάζουν εντυπωσιακή άνοδο στο επίπεδο του εξωτερικού τους χρέους, υποδηλώνοντας έτσι την τεράστια εξάρτησή τους από το παγκόσμιο τραπεζικό κεφάλαιο.
Το δείγμα των χωρών που περιλαμβάνεται στον πίνακα, αφορά κράτη με διαχρονικά ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, που συνεπάγονται την ανοδική πορεία του εξωτερικού τους χρέους. Από τεχνοκρατικής άποψης θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι χώρες με ασθενή εθνικά νομίσματα, χρειάζονται σκληρό συνάλλαγμα (δολάρια, ευρώ, γιεν στερλίνες, ελβετικά φράγκα, κ.ά.) για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού τους χρέους και την χρηματοδότηση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η χρηματοδότηση των τοκοχρεολυτικών δαπανών εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους και η κάλυψη του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών γίνεται με δύο τρόπους. Είτε με την προσφυγή της χώρας σε διεθνή δανεισμό, με αναπόφευκτη την περαιτέρω αύξηση του εξωτερικού της χρέους, είτε με συναλλαγματοφόρους πόρους που προέρχονται από εισροές ξένων κεφαλαίων για “άμεσες επενδύσεις” (direct investments).
Οι αξιόλογες άμεσες επενδύσεις στην οποιαδήποτε χώρα της υφηλίου, γίνονται από πολυεθνικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, της Γερμανίας, της Κίνας, της Γαλλίας, κ.λπ., που έχουν τα απαιτούμενα κεφάλαια και την τεχνογνωσία για την υλοποίησή τους. Αυτό σημαίνει ότι χώρες σαν τις Ουκρανία, Ρουμανία, Βραζιλία, Τουρκία, Μεξικό, κ.ά., που δέχονται τα επενδυτικά κεφάλαια των πολυεθνικών επιχειρήσεων, αποκτούν άμεση εξάρτηση από το πολυεθνικό κεφάλαιο. Στην περίπτωση αυτή, ο βαθμός εξάρτησης των χωρών αυτών αυξάνεται στο τετράγωνο, λόγω του ότι από τις διαθέσεις αμφότερων των πιστωτριών χωρών και των πολυεθνικών εταιριών, εξαρτάται η δυνατότητα εξυπηρέτησης του εξωτερικού τους χρέους και η χρηματοδότηση των ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αναμφίβολα, για χώρες σαν την Ελλάδα, το πελώριο εξωτερικό χρέος αποτελεί ρώσικη θηλιά στο λαιμό τους.