Πέραν των αναμενομένων, αντιαμερικανικών και γενικότερα αντιδυτικών τόνων, και της επίδειξης δύναμης που έκανε με τη μεγαλειώδη συγκέντρωση στο Γενί Καπί, ο Ερντογάν ανέβασε στην εξέδρα, όχι μόνον τους αρχηγούς σύσσωμης της αντιπολίτευσης, με εξαίρεση, ως ήταν φυσικό, το φιλοκουρδικό κόμμα (HDP), αλλά και την -μετά το πραξικόπημα- “ηγεσία” των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Μπορεί να ήταν η πρώτη φορά που όλη η αντιπολίτευση, εκτός του HDP, περιλαμβανομένων και των “συμμάχων” του Ερντογάν, ακροδεξιών “Γκρίζων λύκων”, βρέθηκε μπροστά στον μελλοντικό σουλτάνο για να του δώσει έτσι “όρκο πίστης” (μέχρι νεωτέρας, βεβαίως). Ήταν, όμως, η πρώτη φορά που υποχρεώθηκαν να κάνουν το ίδιο και οι στρατηγοί. Κάτι που σίγουρα μόνον καλές εντυπώσεις δεν μπορεί να προκαλεί στους “Κεμαλικούς”.
Επρόκειτο, λοιπόν, για “επινίκια” συγκέντρωση, και οι εικόνες που ξετυλίχτηκαν στο Γενί Καπί απλά επιβεβαιώνουν την κυριαρχία του Ερντογάν, ή το αύριο είναι αμφίβολο για τον ίδιον; Δεν είναι λίγοι που πιστεύουν ότι έχει μπροστά του μεγάλο και πολύ δύσκολο δρόμο για να κυριαρχήσει. Αν τελικά τα καταφέρει. Πάντως, μέχρι τώρα μεγάλη συγκέντρωση δεν έχει τολμήσει να κάνει στην Άγκυρα, αλλά μόνον στην “φιλική” σε αυτόν Κωνσταντινούπολη. Όπως και να' χει, μετά τη χτεσινή συγκέντρωση, όπου κατά εκτιμήσεις των ερντογανικών μαζεύτηκαν έως και τρία εκατομμύρια κόσμου, σίγουρα όμως δόθηκαν 2,5 εκ. τουρκικές σημαίες, ο Τούρκος πρόεδρος προχωρά αύριο και σε μια επιπλέον κίνηση με ιδιαίτερο συμβολισμό: Συναντάται με τον Πούτιν. Είναι ο πρώτος ηγέτης, τον οποίο συναντά μετά το πραξικόπημα, και σίγουρα κάτι τέτοιο δεν πρέπει να πολυαρέσει στη Δύση. Πόσο μάλλον, όταν αυτό γίνεται αμέσως μετά τις λεκτικές επιθέσεις, κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης, εναντίον των ΗΠΑ και της Γερμανίας.
Ερντογάν – Αθήνα, ηρεμία
Την ίδια στιγμή που οργανώνει μεγαλειώδη -μπολυγουντιανού τύπου- σόου στην Κωνσταντινούπολη ο Ερντογάν, με την οργανωμένη μετακίνηση εκατοντάδων χιλιάδων οπαδών του, αλλά και με τη μεγάλη συμμετοχή οπαδών της αντιπολίτευσης και πολλών κοσμικών, η Τουρκία φροντίζει ώστε να μην προβαίνει στην παραμικρή πρόκληση προς την Ελλάδα. Τους υψηλούς τόνους που ακολούθησε αρχικά ο πρέσβης της Τουρκίας στην Αθήνα, μετά την αποσκίρτηση των 8 στρατιωτικών - πραξικοπηματιών στην Ελλάδα, διαδέχτηκε η σιωπή. Εξαίρεση αποτέλεσε η διαμαρτυρία της τουρκικής πρεσβείας για την ακτιβιστική ενέργεια του “Ρουβίκωνα” να ρίξει μπογιά στο κτίριο της πρεσβείας. Αλλά και πάλι, η διαμαρτυρία κινούταν στα επίπεδα των ... διπλωματικών τόνων. Λέγεται μάλιστα, ότι οι αρχικές διαμαρτυρίες του πρέσβη σε υψηλούς τόνους για τους οκτώ, μάλλον είχαν να κάνουν με την προσπάθειά του να φανεί αρεστός στον “κύκλο Ερντογάν”. Κατά πληροφορίες, ο ίδιος, διπλωμάτης καριέρας, από βρετανίδα μητέρα, και καλός ειδικός στο Κυπριακό, φέρεται να μην πρόσκειται στον Ερντογάν.
Ταυτόχρονα, στον εναέριο και τον θαλάσσιο χώρο, στο Αιγαίο, επικρατεί πρωτοφανής ηρεμία. Με εξαίρεση μια ημέρα, οπότε κατεγράφη παραβίαση από ένα αεροσκάφος ναυτικής συνεργασίας, που είναι αδιευκρίνιστο εάν εκτελούσε αποστολή του ΝΑΤΟ ή περιπολούσε για να μην περάσουν πραξικοπηματίες στρατιωτικοί στην Ελλάδα, δεν υπάρχει ούτε μια παραβίαση – παράβαση του ελληνικού εναέριου και θαλάσσιου χώρου. Ούτε από μαχητικά αεροσκάφη, ούτε από πλωτά της Ακτοφυλακής. Κατά πληροφορίες, μάλιστα, οι αρμόδιες ελληνικές υπηρεσίες, έχουν “πιάσει” συνομιλίες της τουρκικής πλευράς, όπου δίδονται σαφείς -άνωθεν- εντολές σε αεροσκάφη και σε πλωτά να μην παραβιάσουν την ελληνική επικράτεια. Να σημειωθεί ότι, αντίθετα, πριν το πραξικόπημα, δεν υπήρχε ούτε μια ημέρα που να μην είχαν καταγραφεί παραβιάσεις.
Πρόκειται, άραγε, για “επίθεση φιλίας” εκ μέρους του Ερντογάν, προς την Αθήνα, όπως βεβιασμένα σπεύδουν να εκτιμήσουν ορισμένοι; Είναι εξαιρετικά αμφίβολο. Όπως αρκετά επιδερμική είναι και η προσέγγιση ότι οι στρατηγοί προβόκαραν καθημερινώς στο Αιγαίο, ενώ ο Ερντογάν δεν το ήθελε. Τα πρώτα δείγματα γραφής, άλλωστε, στο Κυπριακό, όπου ο Τούρκος πρωθυπουργός, ούτε λίγο ούτε πολύ, δήλωσε δημόσια ότι “λύση, χωρίς τουρκικές εγγυήσεις, δεν υπάρχει”, δείχνει τη συνέχεια της πολιτικής της Άγκυρας, είτε με στρατηγούς, είτε χωρίς. Ο Ερντογάν, απλά, δεν προβαίνει σε προκλήσεις στο Αιγαίο, επειδή γνωρίζει ότι είναι αδύναμος. Ο ίδιος, μόνον σε επίπεδο κινητοποίησης των φτωχών στρωμάτων της τουρκικής κοινωνίας (με πούλμαν;), και σε μαζικές συγκεντρώσεις, φαίνεται να κερδίζει το επικοινωνιακό παιχνίδι. Κατά τα λοιπά, ο κρατικός μηχανισμός, και ειδικά οι Ένοπλες Δυνάμεις, μετά τις μαζικές εκκαθαρίσεις στελεχών τους, βρίσκονται, όχι μόνον σε κατάσταση αποδυνάμωσης, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, διάλυσης.
Είναι ενδεικτικό ότι το ένα τρίτο των πιλότων των F-16, διώκεται, απολύθηκε ή βρίσκεται σε δυσμένεια. Πρόκειται, δηλαδή, για την αιχμή του δόρατος της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας, οι οποίοι έχουν “εκπαιδευτεί” από τους Έλληνες πιλότους, κατά τις αναχαιτίσεις, επί σειρά ετών. Ότι οι τουρκικές ΕΔ, παρά τις εκκαθαρίσεις, διαθέτουν ακόμα και πολλά τεχνικά μέσα (π.χ. αεροσκάφη, πλοία, κ.ο.κ.), και έμψυχο δυναμικό, ισχύει. Αλλά, τα πλήγματα που έχει καταφέρει ο Ερντογάν σε όλη τη δομή της πυραμίδας, από την κορυφή μέχρι αξιωματικούς σε επίπεδο σχηματισμού (συνταγματάρχες, ταγματάρχες), είναι τεράστια. Να σημειωθεί ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των υψηλόβαθμων αξιωματικών, από βαθμό ταξιάρχου και πάνω, έχουν απομακρυνθεί. Δεν αποκλείονται, επίσης, σύμφωνα με εκτιμήσεις, και νέες, έκτακτες κρίσεις στις ΕΔ, οπότε θα καρατομηθούν και άλλοι. Εκτός των άλλων, η ατμόσφαιρα που υπάρχει στους κόλπους των ΕΔ, χαρακτηρίζεται ως “αρρωστημένη”. Παντού, δίπλα σε όσους αξιωματικούς θεωρούνται “ύποπτοι” - συμπαθούντες τους πραξικοπηματίες ή εν πάση περιπτώσει αντι-Ερντογάν, υπάρχουν “ρουφιάνοι” που παρακολουθούν κάθε τους κίνηση. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι φυσικό να μην μπορεί να λειτουργήσει κανένας στρατός.
Τις τελευταίες ημέρες, παλιοί υψηλόβαθμοι Τούρκοι αξιωματικοί, μιλώντας σε τουρκικά ΜΜΕ, εξέφρασαν την εκτίμηση ότι για να οργανωθούν και πάλι οι τουρκικές ΕΔ έτσι όπως ήταν πριν, θα χρειαστούν περί τα δέκα χρόνια. Κατά εκτιμήσεις Ελλήνων διπλωματών και στρατιωτικών, εάν γίνουν εντατικές εργασίες και οργανωθούν σωστά, οι ΕΔ της γείτονος θα χρειαστούν από τρία έως πέντε χρόνια. Κοινή πεποίθηση είναι ότι τον Ερντογάν δεν τον ενδιαφέρει σε ποια κατάσταση θα οδηγηθεί το αξιόμαχο των ΕΔ, αρκεί να τις ελέγξει με το οποιοδήποτε κόστος, ώστε να μην ξαναοργανώσουν σε βάρος του πραξικόπημα. Και αυτό κάνει.
“Ξεδόντιασμα”
Για όσους γνωρίζουν πως λειτουργεί το στράτευμα, και πόσο μεγάλη σημασία έχει η συνοχή του, ξέρουν ότι στην πραγματικότητα τα ρήγματα που έχουν δημιουργηθεί από τη μαζική απομάκρυνση αξιωματικών είναι πολύ σοβαρά. Και στους μάχιμους σχηματισμούς, αλλά και στους επιτελικούς αξιωματικούς. Για να μην μιλήσει κανείς για τους αξιωματικούς που κρατούσαν τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και τις Δυτικές χώρες. Εκεί, έχει γίνει πραγματικό πογκρόμ. Λέγεται ότι, μεταξύ των άλλων, ο εκπρόσωπος της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ απομακρύνθηκε. Ως προς τα ελληνικού ενδιαφέροντος, φαίνεται ότι μάλλον “φαγώθηκε” ο βοηθός του στρατιωτικού ακολούθου της τουρκικής πρεσβείας, ενώ ο επικεφαλής και τα υπόλοιπα μέλη της, μάλλον τελούν υπ' ατμόν.
Σε όλα αυτά, να προστεθεί ότι πλέον οι τρείς αρχηγοί και το ίδιο το ΓΕΕΘΑ (Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων – ΓΕΕΔ) περνούν εξ' ολοκλήρου στον έλεγχο του Ερντογάν και της κυβέρνησής του, η Στρατοχωροφυλακή, που είναι η κύρια δύναμη που επί δεκαετίες μάχεται τους Κούρδους εντός της Τουρκίας, περνάει στο υπουργείο Εσωτερικών. Στο ίδιο υπουργείο περνάει και η Ακτοφυλακή που δρα στο Αιγαίο. Η κυβέρνηση, επίσης, ξεδοντιάζοντας τις έως πρότινος πανίσχυρες τουρκικές ΕΔ, παίρνει τα στρατιωτικά νοσοκομεία, τις αμυντικές βιομηχανίες, κ.ο.κ. Και σα να μην έφταναν όλα αυτά, λόγω της στήριξης στον Ερντογάν κατά το πραξικόπημα, αναβαθμίζεται θεαματικά ο ρόλος της Αστυνομίας, ενώ περνά στον έλεγχο της κυβέρνησης και η “ανεξέλεγκτη” έως πρότινος μυστική υπηρεσία της Τουρκίας, ΜΙΤ. Κυριολεκτικό ξεδόντιασμα, δηλαδή. Ωστόσο, όπως είναι φυσικό, για να ξαναστηθεί όλος αυτός ο τεράστιος μηχανισμός στα πόδια του, υπό νέο “αφεντικό”, θα χρειαστεί πολύς χρόνος. Εάν, πάντα, τα καταφέρει ο Ερντογάν να ελέγξει αυτό το “τέρας”.
Όλα αυτά, άραγε, σημαίνουν ότι έχει εκλείψει ο φόβος για ένα επεισόδιο στο Αιγαίο; Όλα δείχνουν ότι έχει μειωθεί, εξαιτίας της αδυναμίας και των μεγάλων προβλημάτων στις τουρκικές ΕΔ, αλλά βέβαιον είναι ότι σε περίοδο αστάθειας και αναταραχής, ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν μπορεί να αποκλειστεί. Πάντως, Έλληνες στρατιωτικοί διαβεβαιώνουν ότι και μέτρα έχουν ληφθεί, και η συγκυρία είναι υπέρ των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.
Μεγάλες προκλήσεις
Εκείνο που περισσότερο δείχνει να φοβάται σήμερα η Αθήνα, είναι το Μεταναστευτικό και το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει το “χαρτί” αυτό ως εκβιασμό ο Ερντογάν, εάν δεν κλείσει συμφωνία για την απελευθέρωση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες, τον Οκτώβριο. Έτσι, με αγωνία περιμένουν τι θα δείξει κυρίως ο Σεπτέμβριος, αλλά και ο Αύγουστος. Έως τώρα, αν και σε ποσοστιαίο επίπεδο, η αύξηση στις αφίξεις μεταναστών μετά το πραξικόπημα, είναι ιδιαίτερα μεγάλη (+80% μετά το πραξικόπημα), αριθμητικά είναι μικρή. Ήταν περί τους εκατό εβδομαδιαίως και τώρα είναι περίπου 600-700. Σε αυτή την περίπτωση, η Αθήνα ετοιμάζει το ονομαζόμενο Plan B, το οποίο προβλέπει αύξηση της χωρητικότητας των κέντρων φιλοξενίας σε άνω των εκατό χιλιάδων θέσεων. Σήμερα, εκτιμάται ότι στην Ελλάδα είναι περί τους 50-55 χιλιάδες μετανάστες, αφού ίσως έως και δέκα χιλιάδες έχουν φύγει μέσω άλλων βαλκανικών χωρών, πληρώνοντας τεράστια ποσά στα δουλεμπορικά κυκλώματα.
Μέσα σε αυτή την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, μπορεί να κοιμάται ήσυχη η Ελλάδα, επειδή οι Ένοπλες Δυνάμεις της γείτονος είναι αποδυναμωμένες; Μάλλον, όχι. Να σημειωθεί ότι η Τουρκία έχει ήδη υϊοθετήσει για τα επόμενα πέντε χρόνια ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα – μαμούθ. Και βέβαια, αυτό δεν είναι “παιδί” των στρατιωτικών, αλλά και του ίδιου του Ερντογάν. Ο τελευταίος, εφόσον θελήσει να κάνει πράξη τις αλυτρωτικές, μεγαλοσχήμονες, νεο-οθωμανικές πολιτικές του στη Μέση Ανατολή, στα Βαλκάνια και τον Καύκασο, δεν μπορεί παρά να στηριχτεί σε ισχυρές -σε τεχνικά μέσα- και προσωπικό Ένοπλες Δυνάμεις. Βεβαίως, ακόμα κι αν καταφέρει να τις δημιουργήσει, δεν είναι σίγουρη η επιτυχία των ενδεχόμενων γεωπολιτικών βλέψεών του. Πόσο μάλλον, όταν στην περιοχή υπάρχουν δυνάμεις, όπως το Ισραήλ, το Ιράν, η Ρωσία, και αναμφισβήτητα η Δύση (και κυρίως οι ΗΠΑ), που έχουν αντιτιθέμενα συμφέροντα. Εξάλλου, είναι πολύ αμφίβολο εάν η Δύση θα μπορέσει ποτέ να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι την “Κούβα της Μεσογείου”, την κυβερνάει το Νο1 των Αδελφών Μουσουλμάνων, όπως λέγεται για τον Ερντογάν.
Όλα δείχνουν, λοιπόν, ότι η Τουρκία θα περάσει μια μεταβατική φάση (εάν, βέβαια, κερδίσει την παρτίδα ο Ερντογάν), που ίσως χαρακτηριστεί από την εσωστρέφεια. Κι' αυτό, παρά τις χτεσινές κορώνες Ερντογάν στη συγκέντρωση για την “οικοδόμηση μιας ισχυρότερης Τουρκίας”, ή τις σημαίες του Αζερμπαιτζάν, της Βοσνίας (!) και του Ιράκ που ανέμιζε το πλήθος. Μένει να αποδειχτεί, πάντως, στο άμεσο και στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, εάν στόχος του είναι να οικοδομήσει μια “επιθετική”, νεο-οθωμανική Τουρκία προς όλες τις κατευθύνσεις ή να πάει σε κινήσεις συνεννόησης, ακόμα και συμβιβασμού σε αρκετά θέματα. Προς το παρόν, η συγκυρία του επιβάλλει να είναι συγκρατημένος και να μην ανοίγει άσκοπα μέτωπα. Ήδη, έχει ένα εντός της Τουρκίας, με τους Κούρδους, και δυο ακόμα, στο Ιράκ και στη Συρία. Στο “μέτωπο” προς το Αιγαίο, έως τώρα, δείχνει ... ηρεμία.
Τα επόμενα χρόνια, είτε κερδίσει ο Ερντογάν είτε όχι, θα είναι κρίσιμα για τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις. Και εάν μεν ο “κουμπάρος” θελήσει να προβεί σε κινήσεις “καλής θέλησης” προς την Αθήνα, έχει καλώς. Εάν αντίθετα, καταφέρει να ισχυροποιηθεί, και να παίξει, ως συνήθως, τον ρόλο της περιφερειακού νταή στην περιοχή, η Ελλάδα θα πρέπει να είναι έτοιμη για όλα. Το γεωπολιτικό παζλ της ευρύτερης γειτονιάς μας έχει υποστεί τόσο μεγάλες ρωγμές και κραδασμούς, ιδίως μετά τις τελευταίες εξελίξεις στην Τουρκία, που πλέον τίποτα δεν θυμίζει την περιοχή μας έτσι όπως ήταν ακόμα και στο πρόσφατο παρελθόν. Άρα, και οι προκλήσεις για τη χώρα μας είναι τεράστιες. Και δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί, εάν είναι υποχείριο του κάθε διαπλεκόμενου γραφειοκράτη των Βρυξελλών, ή αποικία χρέους των κάθε λογής Σόϊμπλε.