Θα πρέπει κανείς να συμπάσχει με τη γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ. Ως η επικεφαλής ουσιαστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει βρεθεί τελευταία να προσπαθεί να διαπραγματευτεί το μέλος της περιοχής με τους αυταρχικούς ηγέτες των δύο γειτονικών δυνάμεων της Ευρώπης – πρώτη της Ρωσίας, τώρα της Τουρκίας – και όλο και περισσότερο, βρίσκεται στο έλεός τους.
Η Μέρκελ υπήρξε για μεγάλο διάστημα συνομιλητής του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν εκ μέρους όχι μόνο της ΕΕ, αλλά και των ΗΠΑ. Σε ένα σημείο της ουκρανικής κρίσης, σταμάτησε να προσφέρεται εθελοντικά. Κατάλαβε ότι ο Πούτιν της έλεγε ψέματα και την έβλεπε ως αντίπαλο που έπρεπε να ξεγελάσει και να υπονομεύσει. Στράφηκε στην ενοποίηση της ΕΕ γύρω από πολιτική απομόνωσης του Πούτιν και του καθεστώτος τους μέσω των κυρώσεων.
Η κατάσταση με τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι κάπως διαφορετική. Σε αντίθεση με τη Ρωσία, η Τουρκία είναι τουλάχιστον ονομαστικά υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ και σε αντίθεση με τον Πούτιν στην Ουκρανία υπάρχει μια συμφωνία που πρέπει να γίνει με τον Ερντογάν για τους πρόσφυγες. Παρ’ όλα αυτά, κι εκείνος παίζει παιχνίδι παρόμοιο με του Πούτιν για να κερδίσει αυτά που θέλει.
Πρακτικά των διαπραγματεύσεων μεταξύ του Ερντογάν και των δύο προέδρων των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ντόναλντ Τουσκ και Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, τον περασμένο Οκτώβριο διέρρευσαν τη Δευτέρα σε ελληνική ιστοσελίδα. Θυμίζουν παζαρέματα σε πάγκο με χαλιά στην Κωνσταντινούπολη, αλλά χωρίς το τσάι και τη γοητεία. Η Ευρωπαϊκή Κομισιόν αρνήθηκε να κάνει σχόλιο για την αυθεντικότητα των πρακτικών. Από τη στιγμή που η αυθεντικότητά τους δεν έχει αμφισβητηθεί από κανέναν από τους συμμετέχοντες, οι σημειώσεις από τη συνάντηση αξίζουν να διαβαστούν.
Ο Τουσκ ξεκινά λέγοντας πως η συμφωνία είναι η ΕΕ να δώσει στην Τουρκία 3 δισεκατομμύρια ευρώ μέσα σε δύο χρόνια σε αντάλλαγμα για μείωση της ροής των προσφύγων προς την ΕΕ, και ότι άκουσε τώρα πως η Τουρκία θέλει 3 δισεκατομμύρια ανά έτος:
Ο Ερντογάν ρώτησε αν η πρόταση θα αφορούσε 3 δισεκατομμύρια ή 6. Όταν ο Γιούνκερ επιβεβαίωσε τα 3 δισεκατομμύρια, ο Ερντογάν είπε πως η Τουρκία δε χρειάζεται τα χρήματα της ΕΕ έτσι κι αλλιώς. «Μπορούμε να ανοίξουμε τις πόρτες προς την Ελλάδα και τη Βουλγαρία ανά πάσα στιγμή και μπορούμε να βάλουμε τους πρόσφυγες σε λεωφορεία.» Εάν λέτε 3 δισεκατομμύρια για δύο χρόνια, δε χρειάζεται να συζητήσουμε περαιτέρω. Η Ελλάδα έλαβε περισσότερα από 400 δισεκατομμύρια ευρώ κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ.
Όταν ο Τουσκ επισημαίνει πως η ελληνική διάσωση δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα αλλά ολόκληρη την ευρωζώνη, ο Ερντογάν διακόπτει, λέγοντας πως αυτή η συμφωνία έχει να κάνει με τη διαφύλαξη της ζώνης Σένγκεν, άλλο ένα ευρωπαϊκό σχέδιο όπως το ευρώ.
Πώς θα διαχειριστείτε τους πρόσφυγες εάν δεν πάρετε τη συμφωνία; Θα σκοτώσετε τους πρόσφυγες;
Ο Τουσκ λέει ότι η ΕΕ μπορεί να γίνει λιγότερο ελκυστική για τους πρόσφυγες, όμως αυτή δεν είναι η λύση που θέλουμε.
Ο Ερντογάν λέει πως η ΕΕ θα βρεθεί αντιμέτωπη με περισσότερα από ένα νεκρό αγόρι στις ακτές της Τουρκίας. Θα υπάρξουν 10.000 ή 15.000. Πώς θα το αντιμετωπίσετε αυτό;
Στη συνέχεια λογομαχούν για μια ετήσια, όχι ιδιαίτερα κολακευτική έκθεση προόδου για την Τουρκία, τη δημοσίευση της οποίας οι ηγέτες της ΕΕ καθυστέρησαν μέχρι το πέρας των εκλογών του Νοεμβρίου για να διευκολύνουν τη συμφωνία για τους πρόσφυγες. Ο Ερντογάν απορρίπτει την έκθεση ως άσχετη με την επιτυχία του κόμματός του στις εκλογές και σε κάθε περίπτωση προσβλητική, και στο σημείο αυτό ο Γιούνκερ ρωτά γιατί ο ίδιος ο Ερντογάν ζήτησε να καθυστερήσει η δημοσίευση αν ήταν έτσι. Η συζήτηση εξελίσσεται από τεταμένη σε οργισμένη.
Ο Ερντογάν ισχυρίζεται πως η ΕΕ «κορόιδευε» την Τουρκία επί 53 χρόνια, αφήνοντάς την αρχικά να επιδιώξει να γίνει μέλος και προσποιούμενη στη συνέχεια πως αξιολογεί την ένταξη. Ο Γιούνκερ επισημαίνει πως για μεγάλο μέρος αυτού του διαστήματος η Τουρκία δεν ήταν δημοκρατία, δηλαδή ακατάλληλη:
Ο Ερντογάν λέει πως ούτε η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο ήτα, κάτι που οδήγησε σε πόλεμο. Ούτε η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία κοκ. Και ο Γιούνκερ δε θα πρέπει να συγκρίνει την Τουρκία με το Λουξεμβούργο. «Το Λουξεμβούργο είναι όσο μια πόλη της Τουρκίας.»
Ξεκάθαρα ενοχλημένος, ο Γιούνκερ διαμαρτύρεται πως – αντίθετα με τα προφανή παράπονα για κακή συμπεριφορά από την Ευρώπη – «σας έχουμε φερθεί σαν σε πρίγκιπα στις Βρυξέλλες»:
Ο Ερντογάν λέει «σαν σε πρίγκιπα; Φυσικά. Δεν εκπροσωπώ χώρα του τρίτου κόσμου».
Ο Ερντογάν λέει «Φυσικά θα έκανα το ίδιο. Αλλά μη μου το τρίβετε στα μούτρα». (Γυρνώντας στον Τουσκ) «Εκπροσωπώ 80 εκατομμύρια ανθρώπους. Τέτοια λόγια από τον Γιούνκερ είναι προσβλητικά.»
Όταν ο Ερντογάν κατηγορεί την ΕΕ πως δεν παίρνει σοβαρά την πρότασή της για ένταξη της Τουρκίας, ή όταν λέει πως «απλά θέλετε να κρατήσουμε τους πρόσφυγες», φυσικά έχει δίκιο. Και η ΕΕ προσπαθεί ουσιαστικά να δωροδοκήσει την Τουρκία για να λύσει το προσφυγικό πρόβλημά της για αυτήν, οπότε η τιμή έχει σημασία. Όμως το εχθρικό κλίμα της διαπραγμάτευσης είναι ενδεικτικό. Δεν έχει δημιουργήσει ακόμη το επιτυχές αποτέλεσμα που μπορεί να χρειάζεται η Μέρκελ για να επιβιώσει πολιτικά, καθώς οι αντιδράσεις κατά της πολιτικής των ανοιχτών συνόρων αυξάνονται στη Γερμανία, και η ΕΕ αρχίζει να φθείρεται κατά μήκος των εσωτερικών συνόρων της. Για αυτόν τον λόγο πήγε να επισκεφθεί τον Ερντογάν στην Τουρκία τη Δευτέρα, αποδίδοντας τιμές για δεύτερη φορά μέσα σε τέσσερις μήνες.
Υπό τη συμφωνία για τους πρόσφυγες, ο Ερντογάν υποτίθεται πως θα σταματούσε τη ροή των σύρων προσφύγων που κατευθύνονται προς την Ευρώπη και κυρίως τη Γερμανία. Αυτό δεν έχει συμβεί. Μέχρι στιγμής φέτος, 71.000 αιτούντες ασύλου έχουν πραγματοποιήσει το πρώτο μέρος του ταξιδιού από την Τουρκία στην Ελλάδα, 30 φορές περισσότεροι απ’ ότι την ίδια περίοδο πέρυσι, όταν δεν είχε ακόμη ξεκινήσει η ανθρώπινη παλίρροια. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία θα λάμβανε χρήματα και επιτάχυνση της εξέτασης της αίτησής για ταξίδια χωρίς βίζα για τούρκους πολίτες στην ΕΕ. Δεν έχουν υλοποιηθεί πολλά από αυτά.
Εάν αυτό ήταν όλο το πρόβλημα, η Μέρκελ θα μπορούσε εύκολα να διαπραγματευτεί την πραγματοποίηση της συμφωνίας. Όμως υπάρχουν κι άλλα. Αντιμετωπίζοντας τις δύο μεγάλες δυνάμεις στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ, η Μέρκελ έχει βρεθεί παγιδευμένη μεταξύ ευέξαπτων απολυταρχών, κανένας εκ των οποίων δε μοιράζεται τα ιδεώδη της ΕΕ για τη δημοκρατία, ενώ και οι δύο επιθυμούν να αναστατώσουν το μεταπολεμικό status quo στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Είναι απίθανο ο Πούτιν να σταματήσει να βομβαρδίζει κατά μήκος των συριακών συνόρων με την Τουρκία όπως απαίτησε τη Δευτέρα η Μέρκελ, όχι μόνο επειδή προωθεί τους στόχους του στη Συρία, αλλά και επειδή δημιουργώντας εκατοντάδες χιλιάδες νέους πρόσφυγες θα προωθήσει τους στόχους του και στην Τουρκία και την Ευρώπη. Το χάος θα αποσταθεροποιήσει δύο εχθρούς, τον Ερντογάν και τη Μέρκελ, και θα δημιουργήσει τριβές στο εσωτερικό της Ευρώπης, πιθανώς δίνοντας τέλος στην ενωμένη στάση της κατά της Ρωσίας σε όλα τα ζητήματα, από τις κυρώσεις, μέχρι τους αγωγούς φυσικού αερίου, μέχρι την Ουκρανία.
Ο Ερντογάν, την ίδια στιγμή, θα απομυζήσει από την καγκελάριο της Γερμανίας ότι μπορεί, και όχι μόνο σε χρήμα. Ο πρόεδρος της Τουρκίας θέλει στήριξη για την ατζέντα του στη Συρία – στα διαρρεύσαντα πρακτικά μιλά για το πώς τα χρήματα της ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία ζωνών ανάσχεσης, για τις οποίες προσπαθεί να πείσει τη Δύση να τον βοηθήσει να δημιουργήσει στη Συρία, χωρίς αποτέλεσμα. Είναι πολύ πιθανό οι ζώνες ανάσχεσης να βοηθήσουν στη Συρία, επίσης όμως θα θολώσουν τα σύνορα Τουρκίας και Συρίας, τη νομιμότητα των οποίων αμφισβητεί επανειλημμένα η κυβέρνηση του Ερντογάν. Αναφέρεται επίσης στη μάχη της Τουρκίας ενάντια στους κούρδους τρομοκράτες, στην οποία θέλει να συμπεριλάβει τους κούρδους πολεμιστές της Συρίας που έχουν συμμαχήσει με τη Δύση.
Όπως σημειώνει ο πολιτικός επιστήμων Soli Ozel, «Αυτή δεν είναι μια σχέση συνεργασία, είναι διαπραγμάτευση λύτρων».
Το πολιτικό μέλλον της Μέρκελ μπορεί να βρίσκεται στα χέρια δύο ηγετών που, παρ’ ότι σε σύγκρουση αυτή τη στιγμή, έχουν περισσότερα κοινά μεταξύ τους παρά με εκείνη, σε όρους δημοκρατικών αξιών, γεωπολιτικών στόχων και προσωπικού στυλ. Δεν είναι καλό σημείο να βρίσκεται κανείς.