Η Αμμόχωστος, το θρυλικό Βαρώσι, πάντα θεωρούνταν ως ένας πιθανός χώρος απόβασης των Τούρκων, γιατί εκεί υπήρχε ισχυρός θύλακας Τουρκοκυπρίων. Τελικά η απόβαση των τουρκικών πλοίων έγινε στο Πεντεμίλι, έξω από την Κερύνεια στον Αττίλα 1. Στην Αμμόχωστο, το βράδυ προ της εισβολής, έγινε η αλλαγή σειρών της ΕΛΔΥΚ , που ήταν από καιρό προγραμματισμένη και τα γεγονότα του πραξικοπήματος δεν έπαιξαν ρόλο στην σύμπτωση της ημερομηνίας. Οι νέοι οπλίτες, 450 στον αριθμό, αντικατέστησαν την 19η Ιουλίου ισάριθμους Ελδυκάριους, που θα επέστρεφαν στην Ελλάδα για να απολυθούν. Συνοδεύονταν από τον Αντισυνταγματάρχη Σταυρουλόπουλο και την 19η Ιουλίου 1974 επιβιβάστηκαν στο αρματαγωγό (Α/Γ) ΛΕΣΒΟΣ με πλωτάρχη τον ήρωα – σωτήρα της Πάφου Λευτέρη Χανδρινό.
Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά Φωτεινίδου,
φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτική Φιλοσοφία Α.Π.Θ.
Στις 23 Ιουλίου διανύουμε τη δεύτερη μέρα από τη Συμφωνία της Γενεύης περί κατάπαυσης του πυρός – Εκεχειρία. Οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις έχουν σαφείς και …ανέντιμες εντολές από τα Αρχηγεία(!) των (Α/Ε.Δ. Αθηνών και ΓΕΕΦ – Εθνική Φρουρά Κύπρου) για «όπλα δεσμευμένα», «πυροβόλα δεσμευμένα» «ακινησία και υποχώρηση», δηλαδή εντολές που όχι μόνο άφηναν ανενόχλητους τους Τούρκους να προελάσουν και να «φάνε» όλο το νησί, αλλά και που διακινδύνευαν τις ζωές των Ελλήνων αξιωματικών και στρατιωτών χωρίς στρατηγικό σχέδιο, χωρίς αμυντική ή επιθετική προοπτική και χωρίς εναλλακτική πρόταση διάσωσης σε περίπτωση εγκλωβισμού από τον εχθρό. Αντίθετα οι τουρκικές δυνάμεις έχουν σαφείς και δήθεν …κρυφές εντολές για συνέχιση της επιθετικής τους εκστρατείας στη Μεγαλόνησο. Λόγω …ακινησίας των δυνάμεων, γιατί δεν δόθηκε έγκαιρα διαταγή μετακίνησης και αναδίπλωσης από τον υπεύθυνο για το ζήτημα αυτό Συνταγματάρχη Πούλλο (ο οποίος ανενδοίαστα προέτρεπε (!) τους μαχόμενους πυροβολητές να πέσουν όλοι νεκροί, όπως οι πυροβολητές του Κοσκινά στην Προλεμαϊδα το 1912), εγκλωβίστηκε η 181 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού και μαζί η 191 Πυροβολαρχία Ορεινού Πυροβολικού (Π.Ο.Π.) που τελούσαν υπό τη Διοίκηση του αγνοούμενου ως σήμερα και ήρωα αυταπάρνησης και αυτοθυσίας Αντισυνταγματάρχη ΠΒ Στυλιανού Καλμπουρτζή , στην περιοχή Κάτω Δίκομο και Συγχαρί. Εκεί προσβλήθηκαν από τουρκικά τμήματα που είχαν οργανώσει ενέδρα και έβαλλαν με πυκνά πυρά πεζικού και βλήματα όλμων κατά της Μοίρας, με αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός αξιωματικών και στρατιωτών να σφαγιασθεί. Μετά την προσβολή της 181 Μ.Π.Π. ακολούθησε σκληρή και άνιση μάχη εκ του συστάδην, πρωτοφανής σε αγριότητα, με τους πυροβολητές της 181 Μ.Π.Π. και της 191 Π.Ο.Π. να αρνούνται να εγκαταλείψουν τα πυροβόλα τους και να πέφτουν νεκροί πάνω σε αυτά.
φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτική Φιλοσοφία Α.Π.Θ.
Στην Αμμόχωστο οι Τουρκοκύπριοι του θύλακα έχουν οχυρωθεί στο Κάστρο και στα Τείχη της Παλαιάς Πόλης και αμύνονται έναντι των ανδρών της Εθνοφρουράς που τους πολιορκούν, με πενιχρά όμως αποτελέσματα. Όπως έλεγε ο Ανθυπολοχαγός Πάνος Ιωαννίδης στον συγγραφέα του βιβλίου «Κύπρος η μεγάλη Προδοσία, εκδ. Πελασγός» Κ. Αλ. Δημητριάδη, από πλευράς Ελληνοκυπρίων υπήρχε μια «επιστράτευση – παρωδία» , με ανύπαρκτα μέσα, με Στρατιωτική Διοίκηση που άκουγε στο όνομα του Σχη Κ. Ζαρκάδα, ο οποίος ήταν προδοτικά υπάκουος στο ΓΕΕΦ και είχε πει το εξής αμίμητο: «Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει, δεν χρειάζεται να είμαστε προκλητικοί»! Εξαίρεση μέσα στο χάος ήταν το ανήσυχο βλέμμα των Κυπρίων μονίμων και εφέδρων αξιωματικών και οπλιτών, που αντιλήφθηκαν ότι «κάτι δεν πάει καλά» και άρχισαν να οργανώνουν μεταξύ τους Ομάδες Μάχης. Φωτεινή εξαίρεση από τους Ελλαδίτες Αξιωματικούς απετέλεσε κατά τον Αττίλα 1 ο Ανχης (ΠΖ) Ανδρέας Μουζάκης, που ηγήθηκε της μοναδικής ελληνοκυπριακής επίθεσης για την κατάληψη του πολυβολείου στο τουρκικού Λύκειο. Εκεί, έξω από τα Τείχη της Αμμοχώστου, σκοτώθηκε ο ηρωικός Ανχης Ανδ. Μουζάκης. Δυστυχώς δεν στάλθηκαν ενισχύσεις για την κατάληψη της παλαιάς Πόλης Αμμοχώστου, ενώ είχαν πανικοβληθεί οι Τούρκοι και ήταν ευκαιρία να τους κάμψουν οι ελληνικές δυνάμεις. Ο Σχης Ζαρκάδας είπε πάλι το εξής ανεκδιήγητο: «Άμεση υποχώρηση, η κατάληψη της παλαιάς πόλης δεν είναι δική σας δουλειά(!) Σας διατάζω να υποχωρήσετε αμέσως»! Με αυτή τη διαταγή η ευκαιρία για κατάληψη της εντός των Τειχών Παλαιάς Πόλης της Αμμοχώστου, χάθηκε οριστικά.
Με τον Αττίλα 2, στις 13 ως τις 15 Αυγούστου 1974, άρχισε η δεύτερη φάση της Εισβολής στην πόλη της Αμμοχώστου με βομβαρδισμό από τουρκικά αεροπλάνα. Η πολύ μεγάλη απώλεια για την προστασία της πόλης ήταν ο φόνος του έμπειρου, τίμιου και γενναίου, επικεφαλής των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Αμμόχωστο, Ανχη (ΠΒ) Εμμανουήλ Χατζηδάκη, διοικητή της 173 ΜΑ/ΤΠ (Μοίρα Αντιαρματικού Πυροβολικού). Θεωρείται βέβαιο ότι υπήρξε θύμα της προδοσίας του Α/ΕΔ (Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων Ελλάδος) και των ανδρών του ΟΗΕ. Οι Κυανόκρανοι γνώριζαν τον τόπο του Αρχηγείου του Χατζηδάκη ( στο υπόγειο μιας ημιτελούς οικοδομής) γιατί οι ίδιοι είχαν απέναντι το δικό τους στρατόπεδο. Στις 22 Ιουλίου 1974 ένα τουρκικό αεροπλάνο έριξε ρουκέτα ακριβώς στο σημείο του στρατηγείου του άξιου τιμονιέρη, σκοτώνοντας τον Χατζηδάκη και άλλους δύο αξιωματικούς. Η ευθύνη και η προδοσία των Κυανοκράνων αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οδηγούσαν τα τουρκικά άρματα από χωματόδρομο που δεν είχε νάρκες, με αποτέλεσμα τα εχθρικά τανκς να βρίσκονται στα μετόπισθεν των ελληνικών δυνάμεων και να τις περικυκλώνουν!
Η Αμμόχωστος αφέθηκε «ανοχύρωτη πολιτεία»! Στις 15 Αυγούστου 1974 ο βομβαρδισμός της πόλης εντάθηκε, οι Τούρκοι πύκνωναν τα πυρά από τα Τείχη (αυτά που θα μπορούσαν λίγες μέρες πριν να καταλάβουν οι Έλληνες) και τα τουρκικά άρματα προέλαυναν σε μια πόλη έρημη… Όσοι μείνανε να υπερασπιστούν το Βαρώσι (Ανθγοί Γ. Αρέστης, Π. Ιωαννίδης και οι οπλίτες τους!) κράτησαν για λίγο, μέσα σε συνθήκες κολασης, το ηθικό υψηλό. Στη συνέχεια οι λοχαγοί Κάτσιος και Λώτας, με τα Τμήματά τους διατάχθηκαν να ανασυνταχθούν στη Δερύνεια και είναι αυτοί που κράτησαν την ακραία γραμμή προς την Αμμόχωστο. Οι μόνοι Έλληνες που είχαν απομείνει στην πόλη ήταν δύο ομάδες εφέδρων, προδομένοι και χωρίς ενισχύσεις. Περιττό να πω ότι ο Ζαρκάδας είχε προ πολλού φύγει και είχε πάρει μαζί του τη βενζίνη, που χρειάζονταν και έψαχναν οι ολίγιστοι και αλύγιστοι που ετάχθησαν να φυλάττουν Θερμοπύλες, για να φτιάξουν αυτοσχέδιες Μολότοφ!!! Το Γενικό Επιτελείο δεν απαντούσε στις συνεχείς κλήσεις ασυρμάτου… Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κύπρου και το Υπουργικό Συμβούλιο είχαν εγκαταλείψει τη Λευκωσία! Τα πυρομαχικά των εφέδρων στην Αμμόχωστο είχαν εξαντληθεί… Η σιγή πυρός από την ελληνική πλευρά έδωσε θάρρος στους Τούρκους οι οποίοι έκαναν τελική επίθεση με όλα τα μέσα! Ο Π. Ιωαννίδης αφηγήθηκε στον Κ. Δημητριάδη τα εξής: «Η τελευταία πράξη του δράματος γράφτηκε με την υποστολή της Ελληνικής σημαίας. Βρεθήκαμε σε στάση προσοχής να χαιρετούμε τη Γαλανόλευκη(!) Η ελληνική σημαία παραδόθηκε στον αρχαιότερο Αξιωματικό. Αμέσως μετά δόθηκε η τελευταία διαταγή: Να μαζευτεί ο οπλισμός – Άμεση υποχώρηση- Εγκαταλείψατε τας θέσεις μας, η Αμμόχωστος χάνεται…»!