Του Βαγγέλη Χωραφά
Την ίδια στιγμή, η Ρωσική Επανάσταση σήμαινε και την κατάρρευση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, την ίδια περίοδο που κατέρρεαν η Αυστροουγγρική και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτή ήταν μια ενιαία διαδικασία που είχε μεγάλες επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις.
Ο ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Οι ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης θεωρούσαν ότι καθοδήγησαν την πρώτη προλεταριακή επανάσταση στη σύγχρονη ιστορία.
Η ανάλυση των Μπολσεβίκων εμπεριείχε δύο βασικά στοιχεία. Πρώτον, ότι η θεωρία και η πράξη των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη δεν ήταν επαναστατική, ήταν μια φιλελεύθερη προοπτική. Δεύτερον, ένας τέτοιος «ρεβιζιονισμός» μπορεί να ήταν αιτιολογημένος για οποιαδήποτε άλλη χώρα, αλλά όχι για την Ρωσία, η οποία δεν ήταν μια φιλελεύθερη δημοκρατία που θα μπορούσε να οδηγηθεί στον σοσιαλισμό με κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Από την ανάλυση αυτή, ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι έφτασαν σε ένα κρίσιμο συμπέρασμα: η Ρωσία δεν θα μπορούσε να γίνει ποτέ σοσιαλιστική χωρίς μια επαναστατική διαδικασία.
Αν αυτές οι αναλύσεις αξιολογηθούν εκ των υστέρων, αποδεικνύεται ότι ήταν απολύτως σωστές. Για να πραγματοποιήσει την επανάσταση, το ρωσικό προλεταριάτο-πολύ μικρό αριθμητικά-έπρεπε να οργανωθεί σε ένα πειθαρχημένο κόμμα το οποίο θα οργάνωνε την επανάσταση. Ο Λένιν κατανόησε και υπέδειξε τον τρόπο με τον οποίον έπρεπε να οργανωθεί και να λειτουργήσει ένα τέτοιο κόμμα, σε μια χώρα που δεν ήταν αναπτυγμένη και βιομηχανοποιημένη και επομένως, δεν ανήκε στις χώρες του κέντρου του καπιταλιστικού συστήματος. Η Ρωσία ήταν μια χώρα της ημιπεριφέρειας του παγκόσμιου συστήματος.
Αυτά τα στοιχεία, έδωσαν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στη Ρωσική Επανάσταση. Πρώτον, ότι καθοδηγήθηκε από ένα επαναστατικό κόμμα το οποίο διαμόρφωσε ένα παγκόσμιο ιδεολογικό ρεύμα και αργότερα, μια παγκόσμια πολιτική δομή υπό τον έλεγχο του. Δεύτερον, η επανάσταση έγινε στην ισχυρότερη βιομηχανικά και στρατιωτικά χώρα, εκτός του κεντρικού πυρήνα του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Η εχθρότητα απέναντι στην Ρωσική Επανάσταση ήταν αναμενόμενη, γιαυτό και υπήρξε ο εμφύλιος πόλεμος, ή η αντεπανάσταση, που τελείωσε το 1922 με την οριστική σταθεροποίηση της επανάστασης. Ανεξαρτήτως όμως του εμφυλίου, από το 1917, η κυβέρνηση των Μπολσεβίκων έπρεπε να αντιμετωπίσει μια παγκόσμια γεωπολιτική συγκυρία που μεταβάλλονταν με γρήγορους ρυθμούς, ενώ ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκονταν σε εξέλιξη.
Υπάρχουν πέντε σταθμοί που διαμόρφωσαν τις γεωπολιτικές επιλογές των Μπολσεβίκων και των κυβερνήσεων της ΕΣΣΔ.
Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Η αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από τα μέτωπα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ο εμφύλιος που ακολούθησε, έδωσε την ευκαιρία σε αναδιατάξεις των συνόρων. Η Πολωνία και η Φινλανδία έπαψαν να αποτελούν τμήματα της ρωσικής αυτοκρατορίας, χωρίς να υπάρξει μεγάλη αντίδραση, αφού αναμένονταν και προλεταριακή επανάσταση στην Φινλανδία. Με δεδομένο τον εμφύλιο πόλεμο, οι Μπολσεβίκοι άρχισαν να κατανοούν ότι αν άφηναν και άλλες περιοχές να αποσχισθούν, τότε θα δημιουργούνταν σταδιακά μια ομάδα εχθρικών κρατών στα σύνορα τους. Έτσι αποφάσισαν ότι η νίκη στον εμφύλιο, θα έπρεπε να σημαίνει ταυτόχρονα και σταθεροποίηση των συνόρων. Η Ουκρανία και ο Καύκασος δεν θα έπρεπε να αποσχισθούν όπως η Πολωνία και η Φινλανδία, ενώ οι χώρες της Βαλτικής δεν θα έπρεπε να σχηματίσουν εχθρικά προς την Μόσχα καθεστώτα.
ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 1921
Το Συνέδριο των Λαών της Ανατολής έγινε στο Μπακού το 1920. Αντιμετωπίζοντας την πραγματικότητα του ότι η πολυαναμενόμενη επανάσταση στην Γερμανία δεν θα γίνονταν, ενώ και μια σειρά εξεγέρσεων στην Ευρώπη είχαν αποτύχει, οι Μπολσεβίκοι έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην Ανατολή, αλλά και στο εσωτερικό της Ρωσίας. Η στροφή στο εσωτερικό διατυπώθηκε με ένα νέο δόγμα, αυτό της οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα. Η στροφή προς την Ανατολή δείχνει μια μεταβολή του ενδιαφέροντος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης από την επανάσταση του προλεταριάτου στις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, στους αντιιμπεριαλιστικούς και εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες της ημιπεριφέρειας και της περιφέρεια του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτή η στροφή άνοιγε τον δρόμο για αλλαγές στους παγκόσμιους συσχετισμούς-σε συνδυασμό με το δόγμα Ουίλσον για την αυτοδιάθεση των λαών-και την δημιουργία συμμαχιών με χώρες της Ασίας.
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΡΑΠΑΛΛΟ
Το επόμενο σημείο καμπής ήταν η υπογραφή της Συνθήκης του Ραπάλλο το 1922, με βάση την οποία η ΕΣΣΔ και η Γερμανία εξομάλυναν τις σχέσεις τους. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι οι δύο χώρες ξανάμπαιναν στην παγκόσμια πολιτική σκηνή, σε πρωταγωνιστικούς ρόλους. Αυτό το σπάσιμο της περιθωριοποίησης τους, σήμαινε ταυτόχρονα και περιορισμό της χειραγώγησης τους από την Αγγλία, την Γαλλία και τις ΗΠΑ.
Από το σημείο αυτό και μετά, η ΕΣΣΔ βάδιζε σε μια πορεία πλήρους αναγνώρισης και ενσωμάτωσης στο διεθνές διακρατικό σύστημα. Εισήλθε στην Κοινωνία των Εθνών το 1933, συμμάχησε με τη Δύση στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνίδρυσε τον ΟΗΕ και μετά το 1945 αναγνωρίστηκε από όλους, με πρώτες τις ΗΠΑ, σαν μια από τις δύο παγκόσμιες υπερδυνάμεις. Μια τέτοια πορεία δεν μπορεί να ερμηνευτεί μόνο με μαρξιστικούς-λενινιστικούς όρους, αλλά και με γεωπολιτικούς. Ήταν η πορεία μιας μεγάλης στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης που λειτουργούσε μέσα στα πλαίσια του υπάρχοντος διεθνούς συστήματος, αλλά δεν ανήκε στον καπιταλιστικό πυρήνα του.
Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΜΙΝΤΕΡΝ ΤΟ 1943
Η διάλυση της Κομιντέρν το 1943 ήταν εξαιρετικά σημαντική σε ιδεολογικό επίπεδο. Η διάλυση σήμαινε ότι είχε γίνει πλέον κατανοητό από την σοβιετική ηγεσία ότι έπρεπε να εγκαταλειφθεί το αρχικό σχέδιο των Μπολσεβίκων για επαναστάσεις στις αναπτυγμένες χώρες του κέντρου του καπιταλισμού. Σήμαινε επίσης και τροποποίηση των στόχων του Συνεδρίου του Μπακού. Οι ηγέτες του ΚΚΣΕ κατανοούσαν ότι τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που επιτύγχαναν τους στόχους τους σε διάφορες χώρες της περιφέρειας, δεν ήταν πρόθυμα να αποδεχτούν την ηγεμονία της Μόσχας-μπορεί να επιδίωκαν οικονομικές και άλλες σχέσεις, αλλά όχι έλεγχο. Αλλά με δεδομένους τους παγκόσμιους συσχετισμούς και τις διαδικασίες συγκρότησης της Δύσης, το ΚΚΣΕ έβλεπε την ανάγκη ελέγχου των επαναστάσεων και των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων. Η μόνη απάντηση στα διλλήματα αυτά ήταν η στήριξη κινημάτων που θα μπορούσαν να έρθουν στην εξουσία με την βοήθεια του Κόκκινου Στρατού.
Αυτό ήταν το υπόβαθρο διαμόρφωσης τα σοβιετικής πολιτικής στο μόνο μέρος του κόσμου που θα μπορούσε να υλοποιηθεί, στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Έτσι την περίοδο 1944-1947, η ΕΣΣΔ ήταν αποφασισμένη να εφαρμόσει αυτή την πολιτική σε όλες τις περιοχές ανατολικά του Έλβα, που ελέγχονταν από τον Κόκκινο Στρατό.
Υπήρξαν τρεις εξαιρέσεις, η Ελλάδα, η Αλβανία και η Γιουγκοσλαβία στις οποίες δεν υπήρξε παρουσία του Κόκκινου Στρατού. Στην Ελλάδα έγινε εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος χάθηκε για τον ΔΣΕ. Στην Αλβανία και στην Γιουγκοσλαβία εγκαθιδρύθηκαν μαρξιστικά-λενινιστικά καθεστώτα, τα οποία γρήγορα διέρρηξαν τις σχέσεις τους με την Μόσχα.
Στην Ασία, το μεγάλο κέρδος για την ΕΣΣΔ ήταν η Κινέζικη Επανάσταση και η ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας το 1949. Με την συμπόρευση της ΕΣΣΔ και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, η γεωπολιτική «καρδιά»» του παγκόσμιου συστήματος βρίσκονταν υπό κομμουνιστικό έλεγχο.
Η ΡΗΞΗ ΣΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ
Στην διάρκεια της διαδρομής τους, οι Μπολσεβίκοι αντιμετώπισαν πολλές ρήξεις και εσωτερικές συγκρούσεις. Σημαντικότερη ήταν αυτή με το τροτσκιστικό ρεύμα, το οποίο όμως δεν κατόρθωσε ποτέ να αποκτήσει πολιτική υπόσταση και να τους απειλήσει, ακόμα και την εποχή που ζούσε ο Τρότσκι.
Μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953 και τις αλλαγές που έγιναν στο ΚΚΣΕ, την εποχή της αποσταλινοποίησης, ο Μάο άρχισε να κρατάει αποστάσεις από τη νέα ηγεσία υπό τον Χρουστσόφ. Η διαφοροποίηση του Πεκίνου από τη Μόσχα εντάθηκε, όταν ο Χρουστσόφ κινήθηκε στην κατεύθυνση της άμβλυνσης των εντάσεων του Ψυχρού Πολέμου μιλώντας για «ειρηνική συνύπαρξη».
Η ιδεολογική ρήξη των δύο χωρών επισημοποιήθηκε στα τέλη του 1960 όταν Μόσχα και Πεκίνο αντάλλαξαν δημοσίως βαριές κατηγορίες για απομάκρυνση από τις αρχές του κομμουνισμού. Επρόκειτο για μια τεράστιας σημασίας εξέλιξη. Ο κομμουνιστικός κόσμος και η «καρδιά» του παγκόσμιου συστήματος, δεν ήταν πλέον ενιαία.
Από τα κομμουνιστικά καθεστώτα, μόνο η Αλβανία επέλεξε την υποστήριξη της Κίνας. Το 1969 ξέσπασαν μεθοριακές συγκρούσεις μεταξύ ΕΣΣΔ και Κίνας και η ρήξη οριστικοποιήθηκε. Το Πεκίνο από το σημείο αυτό και μετά, θεωρούσε ότι μια σοβιετική εισβολή ήταν επικείμενη.
Η προσέγγιση ΗΠΑ-Κίνας το 1972, ξεκίνησε μια καινούργια εποχή. Η Κίνα βγήκε από την απομόνωση και εντάχθηκε στο διεθνές οικονομικό σύστημα, ενώ οι παγκόσμιες γεωπολιτικές ισορροπίες αναδιατάχθηκαν.
Η ΕΣΣΔ ξαναγύρισε στον χώρο επιρροής της που είχε διασφαλίσει από την Συμφωνία της Γιάλτας και ο οποίος παρέμεινε σταθεροποιημένος σε όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι εξεγέρσεις της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας θεωρούνταν εσωτερικά θέματα και η Δύση μπορεί να τα εκμεταλλεύονταν επικοινωνιακά, αλλά δεν μπορούσε να επέμβει. Ο Ψυχρός Πόλεμος βρίσκονταν σε εξέλιξη από τα τέλη της δεκαετίας του ΄40, αλλά είχε ένα σταθερό πλαίσιο. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΣΣΔ γνώριζαν ότι δεν θα υπήρχε ένας πυρηνικός πόλεμος μεταξύ τους, η συσσώρευση όπλων και από τις δύο πλευρές τον έκανε απαγορευτικό.
Η εσωτερική οικονομική στασιμότητα, ο εξοπλιστικός ανταγωνισμός και η αδυναμία της ΕΣΣΔ να επηρεάσει τις διεθνείς εξελίξεις έξω από τον χώρο επιρροής της με αποτελεσματικότερο τρόπο από ότι το έκαναν οι ΗΠΑ, καθώς και η ιδεολογική αντιπαράθεση με τη Δύση που κατέληγε εις βάρος της, δημιούργησαν το υπόβαθρο ανατροπής, ή κατάρρευσης, του συστήματος που δημιούργησε η Ρωσική Επανάσταση του 1917.
---
O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/, δημοσιεύει καθημερινά πρωτότυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).