Στο πνεύμα αυτό αξίζει να σημειωθεί πως η ιδέα ενός ενιαίου κράτους εμφανίζεται ήδη από τον 19ο αιώνα, όπου διανοούμενοι στην Κροατία και τη Σλοβενία μιλούσαν για την ανάγκη ένωσης των Νοτίων Σλάβων. Το Ιλλυρικό Κίνημα (1830–1840) έβλεπε Σλοβένους, Κροάτες και Σέρβους ως κομμάτι ενός ευρύτερου έθνους, ενώ ο Πανσλαβισμός, που προωθούσε η Ρωσία, εστίαζε στην κοινή σλαβική καταγωγή.
Επιπλέον η Σερβία και το Μαυροβούνιο, που κέρδισαν την ανεξαρτησία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1878, ονειρεύονταν να ηγηθούν σε μια μελλοντική ένωση.
Συνεπώς η μαγιά υπήρχε και χρειάζονταν απλώς οι κατάλληλες συνθήκες.
Η Γέννηση του Κράτους
Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η διάλυση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας άφησε εκτεθειμένους τους Σλοβένους και τους Κροάτες. Προκειμένου να αποφύγουν τυχόν ιταλικές και ουγγρικές βλέψεις, ενώθηκαν με τη Σερβία και το Μαυροβούνιο. Ως εκ τούτου στις 1 Δεκεμβρίου 1918 ιδρύθηκε το Βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων.
Το όνομα Γιουγκοσλαβία καθιερώθηκε το 1929, όταν ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄ επέβαλε δικτατορία για να περιορίσει τις εθνοτικές εντάσεις, που ήδη είχαν προλάβει να εμφανιστούν μαζί με τα προβλήματα που προκαλούσαν καθώς στο ενιαίοι κράτος οι Σέρβοι είχαν κυρίαρχο ρόλο, ενώ Κροάτες και Σλοβένοι ένιωθαν παραμερισμένοι.
Ωστόσο η ναζιστική εισβολή το 1941 διέλυσε το βασίλειο. Στην Κροατία εγκαθιδρύθηκε το φασιστικό καθεστώς των Ουστάσα, ενώ η χώρα βυθίστηκε σε εμφύλιες συγκρούσεις.
Μετά το 1945, οι Παρτιζάνοι του Γιόζιπ Μπροζ Τίτο νίκησαν και ίδρυσαν τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, με έξι δημοκρατίες και δύο αυτόνομες επαρχίες.
Η νέα Γιουγκοσλαβία έγινε ένα πολυεθνικό κράτος που ισορροπούσε ανάμεσα σε διαφορετικές ταυτότητες.
Όμως αυτός που φρόντιζε να κρατούνται οι ισορροπίες ήταν ο Τίτο λειτουργώντας σαν μια μορφή «κόλλας» που κρατούσε την ομοσπονδία ενωμένη.
Το 1948, ήρθε σε ρήξη με τον Στάλιν και χάραξε ανεξάρτητη πορεία. Επιπλέον η Γιουγκοσλαβία πρωταγωνίστησε στο Κίνημα των Αδεσμεύτων και πέτυχε να έχει σχέσεις και με τη Δύση και με την Ανατολή.
Στη δεκαετία του 1960–70 γνώρισε σχετική οικονομική ανάπτυξη και μια αξιοσημείωτη σταθερότητα όσον αφορά τις εύθραυστες βαλκανικές ισορροπίες. Το Σύνταγμα του 1974 παραχώρησε μεγάλη αυτονομία στις δημοκρατίες και στις επαρχίες Κόσοβο και Βοϊβοντίνα, κάτι που θα άρχιζε να έχει αντίκτυπο μερικά χρόνια αργότερα και ιδιαίτερα με το θάνατο του Τίτο το 1980. Εκτός του ότι χάθηκε ο εξισορροπιστής, η χώρα βυθίστηκε σε οικονομική κρίση ταλανιζόμενη από υψηλό εξωτερικό χρέος, πληθωρισμό και ανεργία.
Οι δημοκρατίες διεκδικούσαν πλέον περισσότερη αυτονομία και πόρους.
Οι εθνικισμοί αναζωπυρώθηκαν, με ηγέτες όπως ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς να εκμεταλλεύονται το κενό εξουσίας.
Όμως η Γιουγκοσλαβία γινόταν όλο και πιο εύθραυστη.
Η Διάλυση και οι Πόλεμοι
Το 1991–1992, Σλοβενία και Κροατία κηρύσσουν ανεξαρτησία. Ακολουθεί πόλεμος, με πιο αιματηρό εκείνον στη Βοσνία (1992–1995). Ανεξάρτητη δημοκρατία έγιναν και τα Σκόπια.
Το 1999 ο πόλεμος του Κοσόβου και οι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ σφραγίζουν το τέλος της εναπομείνασας Γιουγκοσλαβίας.
Το 2006 το Μαυροβούνιο αποχωρεί ειρηνικά από την ένωση με τη Σερβία και η Γιουγκοσλαβία παύει πια να υπάρχει.
Μετά τη Διάλυση
Η διάλυση έφερε την ανεξαρτησία στους λαούς της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας, αλλά όχι απαραίτητα την ευημερία.
Η Σλοβενία και η Κροατία εντάχθηκαν στην ΕΕ και γνώρισαν σταθερότητα. Ωστόσο η είσοδός τους στην ευρωζώνη συνοδεύτηκε από προβλήματα.
Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη παραμένει διαιρεμένη, με θεσμική δυσλειτουργία ενώ η Δημοκρατία της Σρπσκα (Σέρβοι της Βοσνίας) διεκδικεί την απόσχισή της και την ένωση με τη μητέρα Σερβία.
Το Κόσοβο ανακήρυξε ανεξαρτησία, αλλά παραμένει διεθνώς αμφισβητούμενο, με μαζική μετανάστευση νέων και αδύναμη οικονομία. Τι είναι ακριβώς το Κόσοβο σήμερα;
Η Σερβία συνεχίζει να προσπαθεί να ισορροπεί ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία.
Οι περισσότεροι πολίτες βιώνουν ακόμη τις συνέπειες: φτώχεια, μετανάστευση, απώλεια προοπτικής.
Σε ό,τι μας αφορά, εκεί που κάποτε συνορεύαμε απευθείας με τη Σερβία, πλέον συνορεύουμε με ένα κρατίδιο το οποίο ενώ ήταν γνωστό σαν επαρχία ως Βαρντάρσκα, ξαφνικά μας προέκυψε στα χρόνια του Τίτο ως..."Μακεδονία", την οποία αναγνωρίσαμε με το γεωγραφικό προσδιορισμό "Βόρεια" πριν μερικά χρόνια παρά την καθολική απόρριψη της Συμφωνίας των Πρεσπών από τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού.
Υπέρ και Κατά της Ενιαίας Γιουγκοσλαβίας
Στα χρόνια της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας υπήρξαν δεκαετίες ειρήνης και σταθερότητας υπό τον Τίτο. Υπήρχε οικονομική ανάπτυξη και κοινωνικό κράτος σε σύγκριση με γειτονικές χώρες. Παράλληλα η χώρα διέθετε διεθνές κύρος, τηρούσε μια στάση ουδετερότητας και απολάμβανε ένα περιθώριο ανεξάρτητης πολιτικής. Ίσως αυτά τα τελευταία να ήταν που δεν άρεσαν σε κάποιες χώρες της κεντρικής Ευρώπης και έσπευσαν να επικροτήσουν και να ενισχύσουν τις διαλυτικές τάσεις.
Στον αντίποδα υπήρχαν μόνιμες εθνοτικές εντάσεις κάτω από την επιφάνεια. Η σερβική ηγεμονία τροφοδοτούσε αντιδράσεις, ενώ τα οικονομικά προβλήματα εντάθηκαν μετά τον θάνατο του Τίτο. Επίσης, η διάλυση οδήγησε σε αιματηρούς πολέμους και εθνοκαθάρσεις. Κάτι παραπάνω από 30 χρόνια μετά και αρκετοί λογαριασμοί εξακολουθούν να είναι ανοικτοί.
Συμπέρασμα
Η Γιουγκοσλαβία ήταν μια χώρα που γεννήθηκε από το όραμα της ενότητας και από την ανάγκη προστασίας μικρών λαών μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στάθηκε όρθια χάρη στον Τίτο και την ιδιαίτερη θέση της στον Ψυχρό Πόλεμο. Μετά τον θάνατό του, η οικονομική κρίση και οι εθνικισμοί διέλυσαν την εύθραυστη ισορροπία.
Τριάντα χρόνια μετά, μένει το δίλημμα: ήταν καλύτερα οι λαοί να ζουν μαζί, σε ένα μεγάλο κράτος με σχετική σταθερότητα, ή χωριστά, σε μικρά ανεξάρτητα αλλά συχνά αδύναμα κι υποτελή κράτη;
Η απάντηση ίσως βρίσκεται κάπου στη μέση: η Γιουγκοσλαβία έδωσε μια γεύση σταθερότητας, αλλά χωρίς πραγματική εθνική συμφιλίωση η ενότητά της δεν μπορούσε να αντέξει στο χρόνο.