Στη Δυτική Ασία, το θεμέλιο της προβολής ισχύος των ΗΠΑ βρίσκεται στις στρατηγικά τοποθετημένες στρατιωτικές βάσεις που βρίσκονται στον Περσικό Κόλπο. Ωστόσο, το μέλλον αυτών των ζωτικών εγκαταστάσεων φαίνεται όλο και πιο αβέβαιο, καθώς οι γεωπολιτικές συμμαχίες μετατοπίζονται προς την κατεύθυνση της πολυπολικότητας, η οποία επιταχύνεται από τον πολυμέτωπο πόλεμο που εκτυλίσσεται στην περιοχή.
Suat Delgen - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Οι επιπτώσεις από τη βίαιη στρατιωτική επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα και η άνευ όρων υποστήριξη των ΗΠΑ προς αυτό επιταχύνουν αυτές τις μετατοπίσεις. Παραδοσιακοί σύμμαχοι όπως η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ - που κάποτε ήταν σταθεροί στη συνεργασία τους με την Ουάσινγκτον - χαράζουν τώρα πιο ανεξάρτητες πορείες, αποφεύγοντας προσεκτικά εμπλοκές που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ευρύτερες συγκρούσεις, ιδίως με το Ιράν και τους συμμάχους του Άξονα της Αντίστασης.
Πράγματι, αυτή η αναπροσαρμογή, σε συνδυασμό με τις συντονισμένες προσπάθειες των κρατών του Περσικού Κόλπου για οικονομική διαφοροποίηση πέρα από το πετρέλαιο, διαβρώνει σταδιακά τα γερά θεμέλια των μακροχρόνιων συνεργασιών.
Το ερώτημα τώρα είναι πώς αυτές οι αλλαγές θα επηρεάσουν την στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή και την ικανότητα των Αμερικανών να επιχειρούν από τις καθιερωμένες βάσεις τους.
Στρατηγική προσέγγιση των ΗΠΑ
Στο επίκεντρο της θέσης του αμερικανικού στρατού στον Περσικό Κόλπο βρίσκεται ένα δίκτυο στρατηγικών συμφωνιών αμυντικής συνεργασίας (DCA) που συνάπτονται με κάθε χώρα υποδοχής. Οι συμφωνίες αυτές οριοθετούν τους όρους της στρατιωτικής συνεργασίας, κατηγοριοποιώντας τα κράτη σε δύο διακριτές ομάδες: εκείνα που χαρακτηρίζονται ως μείζονες μη ΝΑΤΟϊκοί σύμμαχοι (MNNA) και εκείνα που δεν είναι.
Η ταξινόμηση αυτή ενημερώνει για το βάθος και το εύρος της στρατιωτικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων των στρατηγικών οφελών και υποχρεώσεων. Σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ, 18 χώρες παγκοσμίως αναγνωρίζονται ως MNNAs: Αργεντινή, Αυστραλία, Μπαχρέιν, Βραζιλία, Κολομβία, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιαπωνία, Ιορδανία, Κουβέιτ, Μαρόκο, Νέα Ζηλανδία, Πακιστάν, Φιλιππίνες, Κατάρ, Νότια Κορέα, Ταϊλάνδη και Τυνησία.
Η απόκτηση του καθεστώτος MNNA σύμφωνα με τη νομοθεσία των ΗΠΑ αποτελεί σημαντική αναγνώριση της στρατηγικής εταιρικής σχέσης μιας χώρας με την Ουάσιγκτον, προσφέροντας ένα φάσμα πλεονεκτημάτων στο αμυντικό εμπόριο και τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας.
Αυτός ο χαρακτηρισμός κύρους δεν είναι απλώς ένα δείγμα ενισχυμένων στρατιωτικών και οικονομικών αλληλεπιδράσεων- συμβολίζει το βαθύ σεβασμό και την αναγνώριση των βαθιά ριζωμένων σχέσεων που διατηρούν οι ΗΠΑ με αυτές τις χώρες. Όμως, παρά τα προνόμια που παρέχει το καθεστώς MNNA, είναι ζωτικής σημασίας να σημειωθεί πως η κατάταξη αυτή δεν συνεπάγεται αυτόματες δεσμεύσεις ασφαλείας από την Ουάσινγκτον.
Τα προνόμια αυτά περιλαμβάνουν την επιλεξιμότητα για δάνεια υλικών για σκοπούς έρευνας και ανάπτυξης, την τοποθέτηση αμερικανικών αποθεμάτων πολεμικού αποθέματος στο έδαφος του συμμάχου και τη δυνατότητα αμοιβαίων συμφωνιών εκπαίδευσης.
Επιπλέον, οι χώρες MNNA έχουν προτεραιότητα για την παραλαβή πλεοναζόντων αμυντικών ειδών και μπορούν να εξεταστούν για την αγορά πυρομαχικών απεμπλουτισμένου ουρανίου. Τα κράτη αυτά μπορούν να συμμετάσχουν σε συνεργατικά έργα αμυντικής έρευνας και ανάπτυξης με τις ΗΠΑ, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις τους να διεκδικήσουν συμβάσεις του Υπουργείου Άμυνας για υπηρεσίες συντήρησης και επισκευής εκτός των ΗΠΑ.
Αυτό περιλαμβάνει επίσης την υποστήριξη για την απόκτηση συσκευών ανίχνευσης εκρηκτικών υλών και τη συμμετοχή σε αντιτρομοκρατικές πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της Ομάδας Εργασίας Τεχνικής Υποστήριξης του Υπουργείου Εξωτερικών.
Αντίδραση στον Περσικό Κόλπο
Μεταξύ των κρατών του Περσικού Κόλπου, το Κουβέιτ, το Μπαχρέιν και το Κατάρ έχουν διακριθεί με το καθεστώς MNNA, ενώ η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ομάν όχι. Η στρατηγική παρουσία του αμερικανικού στρατού στην περιοχή ευθυγραμμίζεται με αυτές τις κατηγοριοποιήσεις.
Οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου υπό την ηγεσία της Χαμάς, ο κατακλυσμός του Αλ Ακσά και οι επακόλουθες εξελίξεις στη Δυτική Ασία ώθησαν τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ να υιοθετήσουν θέσεις διαφορετικές από άλλες χώρες του Περσικού Κόλπου όσον αφορά την υποστήριξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ στην περιοχή.
Η πιθανότητα οι ΗΠΑ να μεταφέρουν μέρος των στρατιωτικών τους δυνάμεων στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού για να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη παγκόσμια δύναμη της Κίνας ανάγκασε τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ - χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ για την ασφάλειά τους - να διερευνήσουν εναλλακτικές ρυθμίσεις ασφαλείας.
Η μετάβαση από ένα μονοπολικό σε ένα πολυπολικό παγκόσμιο σύστημα, παράλληλα με το αυξημένο ενδιαφέρον της Ρωσίας και της Κίνας για τον Περσικό Κόλπο, ευθυγραμμίζεται με την αναζήτηση νέων λύσεων ασφαλείας από τις δυνάμεις αυτές, μεταβάλλοντας σημαντικά την πολιτική και οικονομική δυναμική της περιοχής.
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, και στο πλαίσιο του πολέμου στη Γάζα και των περιφερειακών επιπτώσεών του, το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι εμφανίζονται να ανησυχούν περισσότερο για το ενδεχόμενο οι στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ στη Δυτική Ασία να κλιμακωθούν σε μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική σύγκρουση με τη συμμετοχή του Ιράν.
Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η de facto μη συμμετοχή της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ στην Επιχείρηση Prosperity Guardian (OPG), το ναυτικό συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που σχηματίστηκε το Δεκέμβριο του 2023 για να απαντήσει στις επιθέσεις της Υεμένης κατά της ναυτιλίας που συνδέεται με το Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα - και η άρνηση του Ριάντ και του Άμπου Ντάμπι να επιτρέψουν τη χρήση αμερικανικών βάσεων στα εδάφη τους για την Επιχείρηση Poseidon Archer, μια κοινή στρατιωτική προσπάθεια των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου με στόχο εδάφη της Υεμένης υπό τη διοίκηση της κυβέρνησης που πρόσκειται στην Ansarallah.
"Όχι από τις βάσεις μας"
Το Politico αναφέρει πως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επέβαλαν περιορισμούς στη δυνατότητα του Πενταγώνου να διεξάγει αεροπορικές επιδρομές αντιποίνων κατά των περιφερειακών συμμάχων του Ιράν. Οι ΗΠΑ απέχουν από τη χρήση μαχητικών αεροσκαφών από τις βάσεις αυτές για αποστολές επίθεσης, προκειμένου να αποφύγουν την κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ των αραβικών κρατών του Περσικού Κόλπου και του Ιράν.
Πάνω από 2.700 Αμερικανοί στρατιωτικοί και 3.500 αμερικανικές δυνάμεις έχουν αναπτυχθεί στην αεροπορική βάση Prince Sultan της Σαουδικής Αραβίας και στην αεροπορική βάση Al Dhafra των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, αντίστοιχα. Η τελευταία χρησιμεύει επίσης ως Κέντρο Αεροπορικού Πολέμου του Κόλπου και φιλοξενεί ένα σημαντικό απόσπασμα αμερικανικών αεροσκαφών που συμμετέχουν σε περιφερειακές επιχειρήσεις. Αυτό περιλαμβάνει διάφορα μαχητικά αεροσκάφη και αναγνωριστικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ιδίως τα MQ-9 Reapers.
Τις τελευταίες εβδομάδες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν ενέκρινε αρκετές αεροπορικές και πυραυλικές επιδρομές, με στόχο τις υποστηριζόμενες από το Ιράν αντιστασιακές οντότητες σε ολόκληρη τη Δυτική Ασία. Οι παρατάξεις που πρόσκεινται στο Ιράν έχουν εξαπολύσει 170 επιθέσεις εναντίον των αμερικανικών δυνάμεων που σταθμεύουν κυρίως στο Ιράκ και τη Συρία από τον περασμένο Οκτώβριο, χρησιμοποιώντας μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ρουκέτες και πυραύλους σε μια προσπάθεια να εκδιώξουν την αμερικανική στρατιωτική παρουσία από την περιοχή.
Μέχρι σήμερα, οι επιθέσεις αυτές έχουν οδηγήσει στο θάνατο τριών μελών των αμερικανικών υπηρεσιών και στον τραυματισμό πολλών άλλων. Ταυτόχρονα, ο στρατός της Υεμένης που υποστηρίζεται από την Ansarallah φέρεται να έχει πραγματοποιήσει 51 επιχειρήσεις σε θαλάσσια σκάφη που πλέουν στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν, σημειώνοντας αύξηση των επιθέσεων από την έναρξη της επιχείρησης στις 19 Νοεμβρίου.
Μη βιώσιμες στρατηγικές
Ωστόσο, αυτή η στρατιωτική προσέγγιση των ΗΠΑ δεν είναι βιώσιμη για την Ουάσινγκτον μακροπρόθεσμα. Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επιδιώκουν να επιλύσουν τα προβλήματά τους με την Υεμένη μετά από έναν οκταετή πόλεμο που εξάντλησε σε μεγάλο βαθμό τα οικονομικά τους και προκάλεσε πυρά πυραύλων στις μεγάλες πόλεις τους και εναντίον στόχων ενεργειακών υποδομών.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας δήλωσε σε συνέντευξή του στο France 24 στις 19 Φεβρουαρίου πως "μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης της Υεμένης και των Χούθις είναι κοντά και ότι το Ριάντ θα την υποστηρίξει".
Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ΗΠΑ είναι απίθανο να εμπλακούν σε ενέργειες που θα μπορούσαν να αναζωπυρώσουν τις εντάσεις μεταξύ του Ριάντ, του Άμπου Ντάμπι και της Σαναά. Παρ' όλα αυτά, η διατήρηση μιας σταθερής ομάδας αεροπλανοφόρων στα ανοικτά των ακτών της Υεμένης για την επιχείρηση "Τοξότης Ποσειδών" και τις αεροπορικές επιδρομές κατά ιρανικών συμφερόντων θα είναι μια δαπανηρή και δύσκολη προσπάθεια για τους Αμερικανούς.
Ενώ οι βάσεις στο Κουβέιτ, το Μπαχρέιν και το Κατάρ, που έχουν καθεστώς MNNA, παραμένουν ζωτικής σημασίας για τις ΗΠΑ, το μονομερές βέτο της Ουάσινγκτον στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα - και η άνευ όρων στρατιωτική και πολιτική υποστήριξή της στο Ισραήλ, παρά τους δεκάδες χιλιάδες θανάτους γυναικών και παιδιών στη Γάζα - έχουν φουντώσει το αντι-αμερικανικό συναίσθημα στην αραβική οδό, η οποία σήμερα απορρίπτει με συντριπτική πλειοψηφία τις συμφωνίες εξομάλυνσης με το Τελ Αβίβ.
Προς το παρόν, η Κίνα παρατηρεί σιωπηλά τη διάβρωση του κύρους των ΗΠΑ στη Δυτική Ασία, περιμένοντας ενδεχομένως την κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσει -με την υποστήριξη της Μόσχας- μια διπλωματική πρωτοβουλία για την επίλυση του ζητήματος Ισραήλ-Παλαιστίνης, μακριά από την αμερικανική παρέμβαση.
Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που οι νέες πολυπολικές δυνάμεις θα έκλεβαν τα φώτα της Ουάσινγκτον στον Περσικό Κόλπο: η προσέγγιση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας με τη μεσολάβηση του Πεκίνου το Μάρτιο του 2023 όχι μόνο αιφνιδίασε πλήρως τις ΗΠΑ, αλλά έδειξε στα περιφερειακά κράτη πως η σύναψη συμφωνιών είναι δυνατή χωρίς τις ΗΠΑ.
Οι μετατοπίσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη στον Περσικό Κόλπο θα έχουν, σίγουρα, αντίκτυπο στην στρατιωτική και διπλωματική στρατηγική των ΗΠΑ. Αλλά η απενεργοποίηση των αμερικανικών βάσεων κατά τη διάρκεια μιας ενεργής περιφερειακής σύγκρουσης στην οποία συμμετέχουν αμερικανικές δυνάμεις είναι κάτι εντελώς νέο.
Όταν κατακαθίσει η σκόνη, ποιο θα είναι το νόημα αυτών των στρατιωτικών εγκαταστάσεων αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων όταν δε θα μπορούν να εκτοξεύονται από αυτές αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη ή πύραυλοι;