Στις 4 Σεπτεμβρίου, το Ισραήλ, η Ελλάδα και η Κύπρος συναντήθηκαν στην ένατη τριμερή σύνοδο κορυφής για να υποστηρίξουν το κύμα της αραβικής ομαλοποίησης με το Τελ Αβίβ. Η τριάδα δεσμεύτηκε επίσης να καθορίσει τη διαδικασία και τα logistics για την εξαγωγή κλεμμένου παλαιστινιακού φυσικού αερίου στην Ευρώπη εντός των επόμενων έξι μηνών.
Mohamad Hasan Sweidan - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Για χρόνια, το Ισραήλ, η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν εμβαθύνει επιμελώς τη γεωστρατηγική τους συνεργασία σε πολλούς τομείς, με πρωταρχικό στόχο τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας και της ασφάλειας στην περιοχή της Μεσογείου Θάλασσας. Η ομάδα, που επισημοποιήθηκε ως τρόικα το 2015, συνέρχεται κάθε χρόνο για να ενισχύσει τη συνεργασία της σε όλους τους τομείς.
Η προέλευση του τριμερούς μπλοκ εντοπίζεται το 2013, όταν οι αντίστοιχοι υπουργοί Ενέργειας συνήλθαν στην κυπριακή πρωτεύουσα Λευκωσία για να επιβεβαιώσουν την πρόθεσή τους να συνεργαστούν για την κατασκευή του EuroAsia Interconnector. Το φιλόδοξο έργο θα συνδέει τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου, του Ισραήλ και της Ελλάδας μέσω ενός υποθαλάσσιου συστήματος μεταφοράς DC υψηλής τάσης, ισχύος 2.000 MW (αυτή τη στιγμή υπό κατασκευή).
Επιπλέον, η τριάδα έχει ξεκινήσει ένα άλλο κοινό έργο - τον αγωγό Ανατολικής Μεσογείου, γνωστό ως EastMed - ο οποίος έχει σχεδιαστεί για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κύπρο και το Ισραήλ στην Ελλάδα και μετά στην Ευρώπη. Αυτή η αμφιλεγόμενη διαδρομή έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από διάφορα κράτη σε διάφορες χρονικές στιγμές και ακόμη και σκεπτικισμό σχετικά με τη σκοπιμότητά του.
Η γεωστρατηγική σημασία της Ελλάδας
Στις 20 Μαρτίου 2019, μια αμερικανική αντιπροσωπεία συμμετείχε στη Σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών της τριάδας που πραγματοποιήθηκε στην Ιερουσαλήμ, όπου εγκαινίασαν το Φόρουμ 3+1, μια κατασκευή που επινοήθηκε για να συμπεριλάβει τις Ηνωμένες Πολιτείες με τις τρεις χώρες του μπλοκ.
Η συμμετοχή της Ουάσιγκτον επέκτεινε το πλαίσιο συνεργασίας ώστε να συμπεριλάβει όχι μόνο ενεργειακά ζητήματα, αλλά και ασφάλεια, άμυνα και κοινούς στόχους. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης, τα τρία μέρη επιβεβαίωσαν την κοινή τους δέσμευση για «αύξηση της περιφερειακής συνεργασίας, υποστήριξη της ενεργειακής ανεξαρτησίας και ασφάλειας· και να αμυνθούν σε εξωτερικές κακοήθεις επιρροές στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή (Δυτική Ασία).
Αυτή η συνεργασία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής των ΗΠΑ για την στρατολόγηση της Αθήνας ως βασικού συμμάχου στην περιοχή. Καθώς οι σχέσεις με την Τουρκία επιδεινώθηκαν την τελευταία δεκαετία, η Ουάσιγκτον βρήκε στην Ελλάδα έναν άλλο σύμμαχο του ΝΑΤΟ στον οποίο μπορεί να βασιστεί για να πετύχει τις φιλοδοξίες της.
Για τους Αμερικανούς, η Ελλάδα είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της ανταγωνιστικής δυναμικής μεταξύ παγκόσμιων και περιφερειακών δυνάμεων τόσο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Αξιοποιώντας τις υπάρχουσες ελληνικές ανησυχίες για τις ναυτικές δραστηριότητες της Τουρκίας και την ολοένα και πιο πολεμική ρητορική, οι ΗΠΑ ενίσχυσαν στρατηγικά την στρατιωτική τους παρουσία στη χώρα - με τη δυνατότητα να γίνουν de facto στρατιωτικός κόμβος των ΗΠΑ, όπως πρότεινε ο Τούρκος πρόεδρος.
Οι εντάσεις μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον έχουν επίσης πυροδοτήσει συζήτηση σχετικά με τη μείωση της εξάρτησης από τις αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην Τουρκία.
Ολοένα και περισσότερο, φαίνεται πως η Ελλάδα αντιπροσωπεύει το βασικό άξονα στο στρατηγικό σχέδιο της Ουάσιγκτον για την Ανατολική Μεσόγειο, χρησιμεύοντας ως κεντρικό σημείο εκτόξευσης για τις αμερικανικές δυνάμεις και διευκολύνοντας την πρόσβασή τους στη Δυτική Ασία, τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη.
Για τους Αμερικανούς, η Ελλάδα προσφέρει ένα προηγμένο πλεονέκτημα για την άσκηση ελέγχου στη Μεσόγειο και το Αιγαίο Πέλαγος, μια ιδιαίτερα ζωτική θέση υπό το φως της διευρυνόμενης επιρροής της Κίνας και της Ρωσίας στην περιοχή.
Το δίλημμα των εξαγωγών αερίου της ΕΕ
Η ενεργός δέσμευση της Ελλάδας σε περιφερειακές συμμαχίες μαζί με συμμάχους των ΗΠΑ όπως το Ισραήλ προσφέρει επίσης μια ευκαιρία να διαμορφωθεί ένα ευρύτερο πλαίσιο ασφάλειας. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει στην Ουάσιγκτον να κατανέμει δίκαια τα γεωπολιτικά της βάρη μεταξύ των συμμάχων, ενώ οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν τις βασικές προκλήσεις του Πεκίνου και της Μόσχας.
Καθώς οι εντάσεις κλιμακώνονται για τα υπεράκτια δικαιώματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, αυτές οι χώρες προσπάθησαν να ενισχύσουν περαιτέρω τη συμμαχία τους. Με την έγκριση της κυβέρνησης Τραμπ, η τριμερής ομάδα υπέγραψε ένα μνημόνιο κατανόησης του 2020 το οποίο τελικά άναψε πράσινο στο έργο EastMed.
Όπως οραματίστηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη του, ο αγωγός EastMed θα εκτείνεται σε περίπου 1.900 χιλιόμετρα και θα βυθιστεί σε βάθη έως και 3 χιλιομέτρων, κατατάσσοντάς τον ως το μεγαλύτερο και βαθύτερο υποθαλάσσιο αγωγό στον κόσμο. Αυτές οι φιλόδοξες προδιαγραφές, με τη σειρά τους, παρουσιάζουν σημαντικές προκλήσεις τόσο κατά τη φάση κατασκευής όσο και κατά τη φάση συντήρησης.
Με εκτιμώμενο κόστος κατασκευής 6,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το έργο γίνεται επίσης οικονομικά αμφίβολο, ιδιαίτερα σε σύγκριση με την τιμή του 1,5 δισεκατομμυρίου δολαρίων για έναν αγωγό από το Ισραήλ στην Τουρκία.
Επιπλέον, το έργο του αγωγού έχει καταστεί σημαντική πηγή περιφερειακών τριβών. Η Τουρκία, για παράδειγμα, παραμένει σθεναρά αντίθετη σε οποιεσδήποτε δραστηριότητες εξερεύνησης στην Ανατολική Μεσόγειο και σε οποιοδήποτε έργο μεταφοράς φυσικού αερίου στην Ευρώπη που δεν περιλαμβάνει τη συμμετοχή της. Αυτές οι σκέψεις οδήγησαν τις ΗΠΑ να ανακοινώσουν την απόσυρση της υποστήριξής τους για το έργο στις αρχές του περασμένου έτους.
Με την Ευρώπη να αναζητά ενεργά εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου για να μειώσει την εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια - σε συνδυασμό με μεγάλες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην κατεχόμενη Παλαιστίνη, την Κύπρο και την Αίγυπτο - η απόφαση για μια οδό εξαγωγής φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου έχει γίνει πιεστική ανησυχία για την ΕΕ. Μόνο το 2022, περίπου 270 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ανακαλύφθηκαν στα ύδατα της Παλαιστίνης, της Κύπρου και της Αιγύπτου.
Ένας αγωγός ομαλοποίησης
Η διαδρομή εξαγωγής φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν, επομένως, ένα από τα καυτά θέματα που συζητήθηκαν στην τριμερή σύνοδο κορυφής του Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με πληροφορίες, θα ληφθεί απόφαση για τη διαδρομή εξαγωγής κυπριακού και παλαιστινιακού φυσικού αερίου μέσα στους επόμενους τρεις έως έξι μήνες. Μέχρι σήμερα, υπάρχουν τρεις προτεινόμενες διαδρομές για την εξαγωγή παλαιστινιακού φυσικού αερίου:
Ο πρώτος φυσικά είναι ο αγωγός EastMed, ένα εκτεταμένο - και ακριβό - έργο που συνδέει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στα παλαιστινιακά ύδατα, με την Ευρώπη μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού υψηλής χωρητικότητας.
Η δεύτερη διαδρομή που εξετάζεται είναι ένας απευθείας αγωγός προς την Κύπρο. Η Λευκωσία παρουσίασε την πρόταση τον Ιούνιο για έναν αγωγό Qusayr μήκους 300 χιλιομέτρων που θα συνδέει τα παλαιστινιακά κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο με μια εγκατάσταση υγροποίησης φυσικού αερίου στην Κύπρο. Μετά την υγροποίηση, το αέριο θα μεταφερόταν μέσω πλοίων σε ευρωπαϊκούς προορισμούς.
Η τρίτη προτεινόμενη διαδρομή είναι ένας αγωγός προς την Τουρκία. Αυτή η επιλογή συνεπάγεται έναν υποθαλάσσιο αγωγό που συνδέει την Τουρκία με τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην κατεχόμενη Παλαιστίνη. Από την Τουρκία, το φυσικό αέριο θα μεταφερθεί περαιτέρω σε χώρες της Νότιας Ευρώπης.
Το τελικό ανακοινωθέν της συνόδου υπογράμμισε την αποφασιστικότητα του μπλοκ να επεκτείνει τη συνεργασία του πέρα από τα σημερινά του σύνορα, προσεγγίζοντας χώρες στη Δυτική Ασία και στην Ινδία. Μέσω των αραβο-ισραηλινών συμφωνιών εξομάλυνσης, τα τρία μέρη πιστεύουν πως μπορούν να συνδεθούν και να συνεργαστούν πιο εύκολα με άλλους περιφερειακούς παράγοντες και ομάδες.
Το κυριότερο μεταξύ αυτών είναι το φόρουμ του Negev, το οποίο περιλαμβάνει το Μπαχρέιν, την Αίγυπτο, το Μαρόκο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Σαφώς, το Τελ Αβίβ στοχεύει να αξιοποιήσει τις συμφωνίες του με την Ελλάδα και την Κύπρο για να ενθαρρύνει την οικονομική συνεργασία με τα αραβικά κράτη.
Η δήλωση κορυφής ήταν ξεκάθαρη:
«Η ενίσχυση και η διεύρυνση του κύκλου ειρήνης μεταξύ του Ισραήλ και του αραβικού κόσμου, αδιανόητη μόλις πριν από λίγα χρόνια, υπόσχεται μια πιο ασφαλή και ευημερούσα περιοχή και δεσμευόμαστε να ενθαρρύνουμε και να υποστηρίξουμε αυτή τη διαδικασία».
Κατά την πρόσφατη σύνοδο κορυφής, οι συμμετέχοντες έθεσαν επίσης τη δυνατότητα να προσκαλέσουν την Ινδία να παραστεί στην επόμενη τριμερή σύνοδο του μπλοκ. Η κίνηση είναι αναμφισβήτητα καθοδηγούμενη από τις ΗΠΑ και μέρος της στρατηγικής της Ουάσιγκτον να προσελκύσει την εμπλοκή της Ινδίας στην περιοχή ως ασιατικής αντιπάλου στην Κίνα. Αν και και οι δύο είναι βασικά μέλη των BRICS και του αποκλειστικού Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν τώρα όλους τους συμμάχους τους στο γεωπολιτικό και οικονομικό ανταγωνισμό με την Κίνα.
Μια ελληνική τραγωδία
Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι το τελευταίο μέλος της ΕΕ που εγκαθίδρυσε πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, το οποίο αναγνώρισε επίσημα το 1990, η προθυμία της να δημιουργήσει μια αμερικανική εταιρική σχέση για να αντισταθμίσει την περιφερειακή επιρροή της Τουρκίας, την έφερε πιο κοντά στο Ισραήλ.
Αυτό ευθυγραμμίζεται καλά με τον στόχο της Ουάσιγκτον να βασίζεται λιγότερο σε μια Τουρκία υπό την ηγεσία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Είναι ενδιαφέρον πως ο πρωταρχικός δικαιούχος αυτής της σύγκλισης συμφερόντων είναι το Ισραήλ, καθώς οι σχέσεις του με την Ελλάδα και την Κύπρο συνεχίζουν να ενισχύονται μέσω συνεργατικών έργων όπως η πρωτοβουλία εξαγωγής φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Οι πρόσφατες εξελίξεις, όπως ο υποστηριζόμενος από τις ΗΠΑ Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC) για τη μεταφορά φορτίων στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας (εκτός της Τουρκίας) και η συνεχιζόμενη άρνηση του Ισραήλ να συμφωνήσει για εξαγωγές φυσικού αερίου μέσω της Τουρκίας, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν έντονη αντίδραση από την Άγκυρα.
Η Ουάσιγκτον γνωρίζει καλά τον προκλητικό χαρακτήρα αυτών των έργων για τις τουρκικές αρχές και με την υπεράσπιση τους, σηματοδοτεί ενδεχομένως μια αλλαγή στις σχέσεις της με την Τουρκία.
Η εκκολαπτόμενη συμμαχία μεταξύ της Αθήνας, της Λευκωσίας και του Τελ Αβίβ, με στόχο την ενίσχυση των συλλογικών τους αναγκών ασφάλειας και ενέργειας, μέχρι στιγμής έχει χρησιμεύσει κυρίως στην επέκταση της εμβέλειας της Ουάσιγκτον σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Όμως, όπως έδειξαν οι πρόσφατες πολιτικές των ΗΠΑ, η Ανατολική Μεσόγειος, η Δυτική Ασία -ακόμη και η Ευρώπη- δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία όσο η προσήλωση της Ουάσιγκτον στην Κίνα και τη Ρωσία.
