Από: simerini.sigmalive.com - Γιάννης Γιωργαλλής
Οι διπλές εκλογές της 14ης Μαΐου στην Τουρκία χαρακτηρίζονται από πολλούς αναλυτές ως η πιο κρίσιμη αναμέτρηση του πλανήτη το 2023. Ο «αήττητος» Ταγίπ Ερντογάν και το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) διεκδικούν «μία ακόμη ιστορική νίκη» έναντι της πολυμερούς συμμαχίας της αντιπολίτευσης. Παρόλο που η προεκλογική ατζέντα περιστρέφεται κυρίως γύρω από τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, ειδικοί εκτιμούν ότι η κάλπη είναι ένα ακόμα «δημοψήφισμα» για το δόγμα του Ερντογανισμού. Την ίδια ώρα, η αντιπολίτευση ανησυχεί όχι μόνο για το ενδεχόμενο να κερδίσει ο Ερντογάν, αλλά σε περίπτωση που χάσει την εκλογική αναμέτρηση πώς θα αντιδράσει. Πρόκειται για τον πρώτο Πρόεδρο της χώρας, ο οποίος τίθεται απευθείας στην κρίση του λαού μετά τη συνταγματική αναθεώρηση. Εκτός συνόρων, εξετάζεται εάν θα υπάρξει αλλαγή της στάσης της Τουρκίας στο Ουκρανικό σε περίπτωση εκλογής του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.
Στη κρίση του λαού ο Ερντογανισμός
Η 14η Μαΐου βαφτίστηκε από τους διεθνείς αναλυτές ως η πιο κρίσιμη αναμέτρηση του πλανήτη για το 2023. Η ημερομηνία αυτή έχε επιλεχθεί πολύ συγκεκριμένα από τον Ερντογάν, αφού πρόκειται για μιαν αναφορά στις ιστορικές εκλογές της 14ης Μαΐου 1950, όταν ο Αντνάν Μεντερές κέρδισε τις εκλογές κατατροπώνοντας το αντίπαλο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), που είχε κυβερνήσει ήδη πάνω από δύο δεκαετίες. Η χρονολογία, δε, συμπίπτει με την έναρξη του δεύτερου αιώνα του σύγχρονου τουρκικού κράτους, το οποίο ιδρύθηκε επισήμως στις 29 Οκτωβρίου του 1923 στην Άγκυρα, που πρόσφατα είχε οριστεί πρωτεύουσα του κράτους.
Μια ενδεχόμενη νίκη του Ερντογάν σφραγίζει την πορεία της χώρας σε μια τροχιά αυταρχισμού, απρόβλεπτης διπλωματίας και ανορθόδοξων οικονομικών πολιτικών. Από την άλλη, όμως, η μη εκλογή του δεν σημαίνει αυτόματα ότι η Τουρκία θα στραφεί προς μια πιο κοσμική και φιλελεύθερη πορεία. Σε κάθε περίπτωση, αν και στην προεκλογική ατζέντα κυριαρχούν τα ζητήματα οικονομίας, μερίδα αναλυτών θεωρούν ότι η εκλογική αναμέτρηση της 14ης Μαΐου θα αποτελέσει ημέρα κρίσης γενικότερα για το δόγμα του Ερντογανισμού.
Σημειώνεται ότι ο Ερντογάν διέγραψε μια νικηφόρο πορεία στις εκλογικές αναμετρήσεις από το 2002 που ανέλαβε την εξουσία. Πρώτα από την πρωθυπουργική θέση και στη συνέχεια από την προεδρία, την οποία ενίσχυσε «εντέχνως» με αυξημένες εκτελεστικές εξουσίες μέσω του αμφιλεγόμενου δημοψηφίσματος του 2017, ο Τούρκος Πρόεδρος πρωταγωνίστησε στην πολιτική σκηνή της χώρας για δύο δεκαετίες πολιτικών, θεσμικών, οικονομικών και διπλωματικών περιπετειών.
Το προβληματικό ιστορικό του αποτελεί παράγοντα ανησυχίας για την προεδρική αναμέτρηση του Μαΐου, κυρίως εάν αναλογιστούμε ένα αποτέλεσμα, το οποίο δεν θα ευχαριστεί τον νεοσουλτάνο. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο Ερντογάν θα αποδεχθεί με «χαρά» μια ενδεχόμενη ήττα του, καθώς δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο. Ανάλυση του Foreign Policy εξηγεί ότι κανένας Τούρκος Πρόεδρος δεν έχει «καταψηφιστεί» απευθείας από τον λαό. Ειδικότερα, ο Ερντογάν υπήρξε ο θεμελιωτής της μετάβασης της χώρας από το κοινοβουλευτικό στο προεδρικό σύστημα. Έτσι, εάν στις προεδρικές εκλογές δεν πάρει ψήφο εμπιστοσύνης, θα είναι ο πρώτος Τούρκος Πρόεδρος που θα «πέσει» από τους ίδιους τους πολίτες.
Τι θα συμβεί εάν χάσει τις εκλογές;
Ενώ πολλοί από τους 11 προκατόχους του όταν έχασαν, παρέδωσαν την εξουσία χωρίς παρατράγουδα, κάποιοι από αυτούς ακολούθησαν άλλη πολιτική πορεία, αρνούμενοι να αφήσουν την καρέκλα μέχρι να απομακρυνθούν από τον στρατό ή να συναντήσουν το απροσδόκητο τέλος τους.
Η διαφορά του Ερντογάν με τους υπόλοιπους είναι ότι διαμόρφωσε ο ίδιος τις εξουσίες του προεδρικού θώκου. Κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας παρενέβαινε συχνά στη λήψη αποφάσεων της κυβέρνησης και ενεργούσε περισσότερο ως κομματάρχης, με πολλούς νομικούς να εκτιμούν ότι ξεπερνούσε τις κόκκινες θεσμικές γραμμές. Με το δημοψήφισμα που ενορχήστρωσε το 2017 εγκρίθηκαν οι συνταγματικές αλλαγές που καταργούσαν το αξίωμα του Πρωθυπουργού και μετέτρεπαν την Τουρκία σε «Προεδρική Δημοκρατία», με την υπόσχεση ότι θα εξασφαλιζόταν αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας του, ο Ερντογάν χρησιμοποίησε την εξουσία που απέκτησε για να παρέμβει στους λίγους τομείς της κοινωνίας που παρέμειναν κάπως αυτόνομοι, με πιο τρανταχτό παράδειγμα την «παρέλαση» προέδρων της Κεντρικής Τράπεζας και την παύση τους όταν δεν ήταν πια χρήσιμοι για τον ίδιο.
Σύμφωνα με τον ερευνητή στο Ινστιτούτο Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης, Reuben Silverman, ο Ερντογάν έχει μια σημαντική διαφορά με τους προκατόχους του. Από τη μια, οι Τούρκοι Πρόεδροι που πήραν την εξουσία μετά από πραξικοπήματα ή υποστηρίχθηκαν από τον στρατό μπόρεσαν να ελέγξουν τους θεσμούς, αλλά δεν είχαν πολιτικό κόμμα για να αποκτήσουν έρεισμα στους πολίτες. Από την άλλη, οι πρόεδροι που ηγήθηκαν των πολιτικών κομμάτων απολάμβαναν λαϊκή υποστήριξη, αλλά ποτέ δεν άσκησαν αποτελεσματική επιρροή στους κρατικούς θεσμούς. Σύμφωνα με τον ειδικό, όμως, ο Ερντογάν είναι ο μοναδικός, ο οποίος και διατηρεί τον κρατικό έλεγχο και έχει ισχυρή λαϊκή στήριξη. Εάν χάσει τις εκλογές του επόμενου μήνα, πιθανότατα θα είναι με μικρή διαφορά. Επομένως, δεν αποκλείεται να παρακολουθήσουμε μια περιπετειώδη μεταβίβαση της εξουσίας στο σενάριο της ήττας του Ερντογάν.
Ο Ερντογάν, σε ρητορικό τουλάχιστον επίπεδο, ταυτίζεται με τις δημοκρατικές αρχές. Εντούτοις, η τουρκική αντιπολίτευση τον κατηγορεί συχνά ως διεφθαρμένο δικτάτορα, έτσι δεν αποκλείεται να διωχθεί είτε ο ίδιος είτε η οικογένειά του όταν αποχωρήσει από το αξίωμα. Ο Ερντογάν παίρνει σοβαρά αυτές τις κατηγορίες γι’ αυτό στους ηγέτες της αντιπολίτευσης έχουν επιβληθεί πρόστιμα ή διώκονται για τις δηλώσεις τους. Ο Silverman θεωρεί ότι η αντιπολίτευση θα πρέπει να χειριστεί με προσοχή μια ενδεχόμενη ήττα του Ερντογάν, δημιουργώντας ένα θετικό κλίμα και εξηγώντας στους ψηφοφόρους τα θετικά βήματα που θα ακολουθήσουν όταν αναλάβουν την εξουσία. Αυτό ήταν μέρος της στρατηγικής του CHP στην επιτυχημένη εκστρατεία του για τη δημαρχία της Κωνσταντινούπολης το 2019.
Πώς θα επηρεαστεί η στάση στον πόλεμο της Ουκρανίας
Το ερώτημα για το τι μέλλει γενέσθαι σε περίπτωση ήττας του Ερντογάν παραμένει και σε διεθνές επίπεδο. Για παράδειγμα, συζητείται κατά πόσον θα αλλάξει η στάση της Τουρκίας στο ουκρανικό ζήτημα, εάν τα ηνία της διακυβέρνησης αναλάβει η αντιπολίτευση.
Πολιτικοί αναλυτές επισημαίνουν ότι είναι απίθανο να αλλάξει στάση η Τουρκία εάν εκλεγεί πρόεδρος ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, καθώς υπάρχουν κάποιες πολιτικές που έχουν δρομολογηθεί και «κλειδώνουν» τη χώρα σε αυτό το μονοπάτι. Για παράδειγμα, ενεργοποιήθηκε η πρώτη φάση του πυρηνικού σταθμού στο Άκιουγιου, ο οποίος κατασκευάζεται και λειτουργεί από τη Ρωσία. Η αντιπολίτευση έχει δεσμευτεί ότι δεν θα τον κλείσει. Επίσης, μέλη της αντιπολίτευσης τάχθηκαν υπέρ της συμφωνίας που διασφαλίζει τη διέλευση σιτηρών από την Ουκρανία στη Μαύρη Θάλασσα και απέκλεισαν τη συμμετοχή στις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας.
Ο ίδιος ο Κιλιτσντάρογλου φροντίζει να μην ξεκαθαρίζει τη θέση του για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αυτό καταδεικνύει ότι ο Κιλιτσντάρογλου δεν έχει ξεκάθαρη αντιρωσική πολιτική, αλλά περισσότερο μια διαφοροποιημένη αντίληψη σε σχέση με τον Ερντογάν. «Ενώ οι Δυτικές χώρες δεν έχουν παράσχει πολλές τεχνολογίες στην Τουρκία, η Ρωσία το έκανε. Για παράδειγμα, η Ρωσία έχει παράσχει τεχνολογία σε τομείς όπως το αλουμίνιο, η βιομηχανία γυαλιού κ.λπ. Θα διατηρήσουμε τις οικονομικές μας σχέσεις με τη Ρωσία», ανέφερε σε δηλώσεις του στην Ουάσιγκτον.
Πάντως, αξιωματούχος που επικαλείται το Middle East Eye ανέφερε ότι υπό την κυβέρνηση Κιλιτσντάρογλου θα θεσμοθετήσει εκ νέου τις σχέσεις της με τη Ρωσία, αλλά θα συνεχίσει να προωθεί τον διάλογο και την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Μόσχας και Κιέβου μέσω της διπλωματίας. Επικαλούμενος τη στάση της Τουρκίας επί ΕΣΣΔ, πρόσθεσε ότι η Άγκυρα θα συνεχίσει να τηρεί τη Σύμβαση του Μοντρέ, που διέπει τη διέλευση πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα και να αρνείται τη διέλευση όλων των πολεμικών πλοίων προς εκεί. O σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του Κιλιτσντάρογλου, Ünal Çeviköz, εξήγησε στην Politico ότι, εάν αναλάβουν τη διακυβέρνηση, η Τουρκία θα συνεχίσει να ενεργεί ως μεσολαβητής στο ουκρανικό ζήτημα, αλλά θα ενισχύσει περισσότερο τον ρόλο της χώρας στο ΝΑΤΟ.