 |
| Οzan ΚΟSE / ΑFΡ |
Ahmet Yılmaz* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Πώς ωφελεί τη Ρωσία η μεροληπτική εφαρμογή της Σύμβασης του Μοντρέ από την Τουρκία;
Η Σύμβαση του Μοντρέ, η οποία διέπει το Βόσπορο και τα Δαρδανέλια (Τουρκικά Στενά, ή Στενά), και η ισορροπία της ναυτικής δύναμης στη Μαύρη Θάλασσα, είναι ζωτικής σημασίας για τη Ρωσία. Το τελευταίο ρωσικό θαλάσσιο δόγμα, το οποίο δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2022, αναγνωρίζει τη Μαύρη Θάλασσα και τα Στενά ως σημαντικές περιοχές που έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη, την υλική ευημερία του πληθυσμού και την εθνική ασφάλεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας καθώς και για τη διατήρηση της στρατηγικής και περιφερειακής ασφάλειας του κράτους, διότι τα Στενά αποτελούν τη μοναδική πλωτή οδό που συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τους ωκεανούς του κόσμου. Στην Τουρκία δόθηκαν σημαντικά δικαιώματα και υποχρεώσεις για την εφαρμογή αυτής της σύμβασης που έχουν στρατηγική σημασία για τη Ρωσία. Ακόμη και η Ρωσία στο θαλάσσιο δόγμα της βλέπει τις προσπάθειες αναθεώρησης της σύμβασης ως τον κύριο κίνδυνο για τις θαλάσσιες δραστηριότητές της. Η Σύμβαση του Μοντρέ περιορίζει τη ναυτική δύναμη των μη παράκτιων κρατών στη Μαύρη Θάλασσα. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια της Ρωσίας, ειδικά κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία.
Λίγο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία το Φεβρουάριο του 2022, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε μετά από συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου: «Εφαρμόζουμε τις διατάξεις του Μοντρέ. Έχουμε προειδοποιήσει όλα τα κράτη, παράκτια και μη, να μην στέλνουν τα πολεμικά πλοία τους μέσω των Στενών. Εφαρμόσαμε αυτά που λέει η Montreux και θα το κάνουμε από εδώ και στο εξής. Η δήλωση ερμηνεύτηκε ότι σημαίνει πως η Τουρκία όχι μόνο θα απαγορεύσει τα ρωσικά και ουκρανικά πολεμικά πλοία αλλά και τα πολεμικά πλοία άλλων εθνών, δηλαδή των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και άλλων χωρών μελών του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μοντρέ, έχει το δικαίωμα και το καθήκον να απαγορεύσει μόνο τα πολεμικά πλοία των χωρών σε πόλεμο, της Ρωσίας και της Ουκρανίας σε αυτή την περίπτωση.
Το άρθρο 19 της σύμβασης ορίζει:
«Σε καιρό πολέμου, καθώς η Τουρκία δεν είναι εμπόλεμη, τα πολεμικά πλοία θα απολαμβάνουν πλήρη ελευθερία διέλευσης και ναυσιπλοΐας μέσω των Στενών υπό τους ίδιους όρους με αυτούς που ορίζονται στα άρθρα 10 έως 18.
«Τα πολεμικά πλοία που ανήκουν σε εμπόλεμες δυνάμεις δε θα περνούν, ωστόσο, από τα Στενά…»
Δηλώνει ξεκάθαρα πως μόνο οι εμπόλεμες δυνάμεις (Ρωσία και Ουκρανία) δεν μπορούν να περάσουν από τα Στενά, αλλά ότι άλλα πολεμικά πλοία μπορούν να διέλθουν όπως κάνουν σε καιρό ειρήνης. Παρόλα αυτά, η Τουρκία προσπαθεί να κρατήσει τα δυτικά ναυτικά έξω από τη Μαύρη Θάλασσα.
Πώς ωφελεί τη Ρωσία η αντίδραση της Τουρκίας στις παρασυρόμενες θαλάσσιες νάρκες στη Μαύρη Θάλασσα;
Ο υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ έχει δώσει επίσης αρκετές φορές εξηγήσεις παρόμοιες με αυτές του Τσαβούσογλου, ειδικά αφού άρχισαν να αναδύονται παρασυρόμενες θαλάσσιες νάρκες στα τέλη Μαρτίου 2022 στις ακτές της Τουρκίας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Αναφέρθηκε ότι είπε στις 5 Απριλίου: «Έχουμε υποψίες πως οι νάρκες αφέθηκαν εσκεμμένα. Ίσως απορρίφθηκαν ως μέρος ενός σχεδίου εισόδου ναρκοκαθαριστών του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα για να μας ασκήσουν πίεση. Αλλά θα τηρήσουμε τους κανόνες του Μοντρέ. Δε θα επιτρέψουμε στη Μαύρη Θάλασσα πολεμικά πλοία. Δε θα επιτρέψουμε να παρασυρθεί η Μαύρη Θάλασσα σε πόλεμο».
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι κανόνες του Μοντρέ δε δίνουν στην Τουρκία το δικαίωμα να αρνηθεί τη διέλευση σε πολεμικά πλοία εκτός από ρωσικά και ουκρανικά πλοία, σε αντίθεση με όσα λέει ο υπουργός Άμυνας Ακάρ.
Αμέσως μετά, ο Ακάρ είπε σε τηλεδιάσκεψη στις 12 Απριλίου ότι μίλησε με τους υπουργούς Άμυνας της Βρετανίας και της Ιταλίας σχετικά με τη διέλευση ναρκαλιευτικών στη Μαύρη Θάλασσα. Άφησε να εννοηθεί πως η τουρκική κυβέρνηση θεωρεί μια τέτοια κίνηση επικίνδυνη με τρόπο που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως εχθρική ενέργεια από τη Ρωσία και πρόσφερε στους δυτικούς ομολόγους της τη συνεργασία των τουρκικών αντιμέτρων ναρκοπεδίων. Η Τουρκία διεξήγαγε ακόμη και τη Mavi Vatan (Γαλάζια Πατρίδα) μεγάλης κλίμακας στρατιωτική άσκηση στη Μαύρη Θάλασσα σε σύντομο χρονικό διάστημα προκειμένου να εμποδίσουν τη Δύση να στείλει τα πολεμικά της πλοία στη Μαύρη Θάλασσα. Λαμβάνοντας υπόψη τις δηλώσεις του Ακάρ για τις νάρκες και τη Σύμβαση του Μοντρέ, η Τουρκία πιθανότατα ήθελε να χρησιμοποιήσει μια απρογραμμάτιστη άσκηση στη Μαύρη Θάλασσα για να στείλει το μήνυμα ότι δεν υπήρχε ανάγκη να εισέλθουν πλοία του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα, αν και αυτό ήταν επικίνδυνο λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου στο βορρά.
Στη συνέχεια, στις 21 Απριλίου, είπε σε συνέντευξή του σε τοπική εφημερίδα: «Η Τουρκία έκλεισε τα Στενά προς τη Ρωσία και την Ουκρανία, καθώς είναι αντιμαχόμενες φατρίες. Ωστόσο, το ΝΑΤΟ υποστηρίζει επίσης την Ουκρανία σε αυτόν τον πόλεμο», που σημαίνει ότι το ΝΑΤΟ μπορεί επίσης να κατηγοριοποιηθεί ως εμπόλεμη φατρία και ως εκ τούτου ο τρόπος εφαρμογής του Montreux από την Τουρκία, που επίσης απαγορεύει τη διέλευση των πολεμικών πλοίων του ΝΑΤΟ, είναι δικαιολογημένος.
Ο εκπρόσωπος του προέδρου İbrahim Kalın σχολίασε επίσης αυτό το θέμα σε ζωντανή μετάδοση στις 3 Νοεμβρίου και είπε πως ο Ερντογάν έδωσε εντολή να εφαρμοστεί το Montreux με τρόπο που θα απαγορεύει σε όλες τις χώρες να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα, όχι μόνο στα αντιμαχόμενα μέρη.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το άρθρο 19 της σύμβασης ορίζει ξεκάθαρα ότι η Τουρκία πρέπει να απαγορεύσει μόνο σε ρωσικά και ουκρανικά πολεμικά πλοία την είσοδο στα Στενά. Ωστόσο, η κυβέρνηση Ερντογάν εφαρμόζει τη Σύμβαση του Μοντρέ με τρόπο που να εμποδίζει τα πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ και της Δύσης να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα, ευνοώντας έτσι τη Ρωσία. Παρόμοια συμπεράσματα μπορούν επίσης να βρεθούν στην εργασία ορισμένων μελετητών, συμπεριλαμβανομένου του James Kraska, καθηγητή διεθνούς ναυτικού δικαίου στο Κολέγιο Ναυτικού Πολέμου των ΗΠΑ και του Cornell Overfield, αναλυτή ερευνητών στο Κέντρο Ναυτικών Αναλύσεων.
Πώς ωφελεί τη Ρωσία ο σχεδιασμός της Τουρκίας για την Πρωτοβουλία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα;
Όταν εξετάζουμε προσεκτικά το υπόβαθρο της Πρωτοβουλίας για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, βρίσκουμε το ίδιο σκεπτικό για τον ενθουσιασμό του Ερντογάν για αυτήν: να εμποδίσει τα δυτικά πολεμικά πλοία να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα.
Από τις αρχές Απριλίου, πολλοί σχολιαστές με επιρροή, όπως απόστρατοι στρατηγοί και ναύαρχοι, υπουργοί Άμυνας, γραφειοκράτες και διευθύνοντες σύμβουλοι μεγάλων ναυτιλιακών εταιρειών, άρχισαν να προτείνουν στη Δύση να σχηματίσει μια ναυτική δύναμη για να σπάσει το ρωσικό αποκλεισμό των ουκρανικών λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας. Οι τιμές των σιτηρών έφτασαν σε υψηλό ρεκόρ. Τα σιτηρά είναι ζωτικής σημασίας εμπόρευμα και η Ουκρανία είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιτηρών στον κόσμο. Προκειμένου να αμβλυνθεί η κρίση των σιτηρών και επίσης να ανακουφιστεί η ουκρανική οικονομία, πρότειναν να σχηματιστούν νηοπομπές εξαγωγών πλοίων μεταφοράς χύδην φορτίου που είχαν κολλήσει στα ουκρανικά λιμάνια και να οδηγηθούν με πολεμικά πλοία ως ανθρωπιστική επιχείρηση. Ωστόσο, η Ρωσία είπε ότι δε θα επιτρέψει σε αυτά τα πλοία να εγκαταλείψουν τα ουκρανικά λιμάνια εκτός εάν αρθούν οι κυρώσεις στη Ρωσία. Ωστόσο, ούτε η Ουκρανία ούτε η Δύση θα συμφωνούσαν στην άρση των κυρώσεων επειδή ήταν τόσο αποτελεσματικές.
Τέτοιες κλήσεις αυξήθηκαν μέχρι τα μέσα Μαΐου και βρήκαν τη θέση τους στην κορυφή της ατζέντας του ΟΗΕ. Στις 19 Μαΐου, σε μια συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη υπό την προεδρία του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken, ο τελευταίος παρουσίασε έναν οδικό χάρτη δράσης για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, καλώντας όλα τα μέλη του ΟΗΕ να υποστηρίξουν τη δημιουργία ενός ασφαλούς διαδρόμου στην στη Μαύρη Θάλασσα για να μπορέσει η Ουκρανία να εξάγει τα σιτηρά της. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες υποστήριξε επίσης αυτόν τον οδικό χάρτη. Ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Αντρέι Ρουντένκο σχολίασε: «Η είσοδος πολεμικών πλοίων δυτικών κρατών στη Μαύρη Θάλασσα θα περιπλέξει μόνο την κατάσταση». Η Ρωσία δεν ήθελε δυτικά πολεμικά πλοία να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα, αλλά η Δύση ήταν πρόθυμη να δημιουργήσει έναν ασφαλή διάδρομο με ή χωρίς τη συναίνεση της Ρωσίας. Ήταν ένα αδιέξοδο για τη Ρωσία γιατί δεν τόλμησε να μπει σε άμεσο πόλεμο με τη Δύση, όπως άφησε να εννοηθεί πολλές φορές ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν. Αλλά η Ρωσία δε θα ήθελε επίσης τα δυτικά πολεμικά πλοία να επιδεινώσουν την ήδη εύθραυστη κατάσταση στη Μαύρη Θάλασσα.
Στη συνέχεια, στα τέλη Μαΐου, ο Ερντογάν ανέβηκε στην σκηνή και κάλεσε τους Ρώσους στην Άγκυρα για να μιλήσουν για την κρίση των σιτηρών. Τόσο ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ όσο και ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Τσαβούσογλου άφησαν να εννοηθεί πως οι ηγέτες τους, ο Πούτιν και ο Ερντογάν, είχαν ξεκινήσει προσωπικά την πρωτοβουλία. Ο Ουκρανός πρόεδρος Volodymyr Zelensky είπε ότι η ουκρανική κυβέρνηση δεν είχε καμία πληροφορία για τη συνάντηση, ούτε είχε προσκληθεί. Στο πρώτο στάδιο, η Ουκρανία δεν συμπεριλήφθηκε στις συναντήσεις για τα δικά της σιτηρά. Ήταν μια κοινή πρωτοβουλία Πούτιν και Ερντογάν. Αργότερα, προσκλήθηκαν και τα Ηνωμένα Έθνη και η Ουκρανία. Στη συνέχεια ήρθε η Πρωτοβουλία για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας, που υπεγράφη από τη Ρωσία, την Τουρκία, την Ουκρανία και τον ΟΗΕ στις 22 Ιουλίου. Ένας θαλάσσιος ανθρωπιστικός διάδρομος έχει δημιουργηθεί από τα λιμάνια της Οδησσού, Chernomorsk και Yuzhny στον Βόσπορο για εμπορικά πλοία για τη μεταφορά σιτηρών και συναφών τροφίμων και λιπασμάτων. Η Ρωσία συμφώνησε να απέχει από την επίθεση σε εμπορικά πλοία και άλλα πολιτικά σκάφη και λιμενικές εγκαταστάσεις που συμμετέχουν σε αυτή την πρωτοβουλία.
Χάρη στον Ερντογάν, ο Πούτιν κατάφερε και πάλι να βρει έναν τρόπο να αποτρέψει την είσοδο δυτικών πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα και να αποτρέψει τη δημιουργία ενός ασφαλούς διαδρόμου υπό δυτική επίβλεψη χωρίς τον έλεγχό του. Τώρα στην πρωτοβουλία, που αρχικά σχεδιάστηκε από τη Ρωσία και την Τουρκία, τα πλοία επιθεωρούνται από κοινές ομάδες και η Ρωσία τουλάχιστον μπορεί να επιβραδύνει τη διαδικασία και να την κρατήσει υπό τον έλεγχό της. Όταν η Ρωσία ανέστειλε τη συμμετοχή της στην πρωτοβουλία σιτηρών στις 29 Οκτωβρίου, οι υπόλοιπες ομάδες επιθεώρησης της Ουκρανίας, της Τουρκίας και του ΟΗΕ μπόρεσαν να επιθεωρήσουν 48 φορτωμένα πλοία στις 31 Οκτωβρίου και 37 πλοία την 1η Νοεμβρίου. Αλλά μετά την επιστροφή της Ρωσίας στο πρωτοβουλία, από τις 3 Νοεμβρίου έως τις 8 Νοεμβρίου, μόνο οκτώ φορτωμένα πλοία εκκαθαρίστηκαν σε έξι ημέρες, σύμφωνα με στοιχεία από τον ιστότοπο της πρωτοβουλίας. Αυτοί οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους για το πώς η Ρωσία επιβραδύνει τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών. Και αυτό συμβαίνει παρά την πρακτική ανοησία της επιθεώρησης πλοίων φορτωμένων με σιτηρά που έχουν έρθει από την Ουκρανία, ελέγχοντας εάν μεταφέρουν παράνομα όπλα από την Ουκρανία.
Η μεροληπτική εφαρμογή της Σύμβασης του Μοντρέ από την Τουρκία, η αντίδρασή της στις παρασυρόμενες θαλάσσιες νάρκες στη Μαύρη Θάλασσα και ο σχεδιασμός της Πρωτοβουλίας για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας ωφελούν στρατηγικά τη Ρωσία κρατώντας αποτελεσματικά τα δυτικά ναυτικά έξω από τη Μαύρη Θάλασσα. Σε αντάλλαγμα για τις ευεργεσίες του προς τη Ρωσία, ο Ερντογάν φαίνεται να λαμβάνει την στήριξη της Ρωσίας οικονομικά για τη φτωχή οικονομία της χώρας του και πολιτικά για τις τρέχουσες στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας στη Συρία και το Ιράκ και πιθανές επιχειρήσεις εναντίον της Κύπρου και της Ελλάδας στην ανατολική Μεσόγειο, που τελικά θα ωφελήσουν τη Ρωσία απομακρύνοντας την προσοχή της Δύσης από την Ουκρανία.
* Ο Ahmet Yılmaz έχει μεταπτυχιακό στις στρατηγικές διεθνούς ασφάλειας. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.