Από: analyst.gr / Γράφει ο Βασίλης Βιλιάρδος, Οικονομολόγος
Ανάλυση
Είναι γνωστό πως ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ επιβραδύνθηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβρη – στο 7,7% από 8,2% το Σεπτέμβρη, υπενθυμίζοντας πως η σύγκριση διενεργείται πάντοτε με τον αντίστοιχο μήνα του προηγουμένου έτους. Επίσης πως είναι επί πλέον της ανόδου του εκάστοτε μήνα του προηγουμένου έτους – ότι δηλαδή εάν τον Οκτώβρη του 2022 είναι, για παράδειγμα, 8% και τον Οκτώβρη του 2021 στο 4%, τότε η άνοδος των τιμών είναι 12% σε σχέση με το 2020 (έτος μηδέν).
Εξέλιξη του δομικού πληθωρισμού των ΗΠΑ
Το σημαντικότερο είναι όμως πως υποχώρησε επίσης ο δομικός πληθωρισμός που θεωρείται ως πιο αντιπροσωπευτικός δείκτης (=χωρίς τα τρόφιμα και την ενέργεια) στο 6,3% από 6,6% το Σεπτέμβρη (γράφημα) – τονίζοντας πως, σε αντίθεση με την Ευρώπη, οι ΗΠΑ έχουν πληθωρισμό ζήτησης (ανάλυση).
Εξέλιξη του δομικού πληθωρισμού της Ελλάδας
Στην Ελλάδα βέβαια που, όπως ολόκληρη η ΕΕ, «μαστίζεται» από έναν πληθωρισμό προσφοράς, κυρίως λόγω της ενέργειας, επιβραδύνθηκε μεν στο 9,8% ο εναρμονισμένος ΔΤΚ και στο 9,1% ο εγχώριος, αλλά ο δομικός πληθωρισμός αυξήθηκε – στο 5,2% από 4,9% το Σεπτέμβρη (γράφημα). Εκτός αυτού, εάν δεν συμπεριλάβει κανείς την ενέργεια, αυξήθηκε επίσης στο 8,6% από 8% προηγουμένως, έναντι 6,9% της Ευρωζώνης – γεγονός που σημαίνει πως ο ελληνικός πληθωρισμός υποχώρησε λόγω των επιδοτήσεων που δόθηκαν για την ενέργεια, με δαπάνες του δημοσίου που θα αυξήσουν το έλλειμμα και το χρέος (οπότε πρόκειται ουσιαστικά για μελλοντικούς φόρους).
Οι περισσότεροι τώρα, επικεντρώνονται συνήθως στα επακόλουθα της ανόδου των τιμών για τους καταναλωτές και για τους παραγωγούς – ενώ, το μεγαλύτερο πρόβλημα που δημιουργείται, αφορά τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Εν προκειμένω, εάν ο πληθωρισμός αποδειχθεί επίμονος ή/και ιδιαίτερα απρόβλεπτος, με συνεχείς διακυμάνσεις, είναι πολύ πιθανόν να γίνουν πολύ ασταθείς οι χρηματοπιστωτικές αγορές – ενώ τα υψηλά επίπεδα αστάθειας αφενός μεν αποτρέπουν τις επενδύσεις, με σημαντικότατες συνέπειες για το ρυθμό ανάπτυξης, αφετέρου μπορεί να αποτελέσουν απειλή για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, τα ελλείμματα του προϋπολογισμού της οποίας την τριετία 2020 έως 2022, οι ζημίες δηλαδή, θα υπερβούν το θηριώδες ποσόν των 40 δις €, αυξάνοντας ανάλογα το δημόσιο χρέος, τυχόν επιμονή του πληθωρισμού θα προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις – τόσο όσον αφορά τα επιτόκια δανεισμού της που έχουν επιπτώσεις στις τράπεζες, στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά, όσο στο ρυθμό ανάπτυξης και το ιδιωτικό χρέος. Πόσο μάλλον όταν το ιδιωτικό χρέος, με ημερομηνία τα τέλη του Ιουνίου, διαμορφώθηκε στα 406 δις €, εκ των οποίων τα 258 δις δεν εξυπηρετούνται – οπότε τα νέα μη εξυπηρετούμενα ή κόκκινα δάνεια θα αυξηθούν.
Εν τούτοις, η κυβέρνηση χαίρεται στην ουσία για την άνοδο του πληθωρισμού, επειδή αφενός μεν αυξάνει το ονομαστικό ΑΕΠ, μειώνοντας έτσι το δείκτη Χρέος/ΑΕΠ, αφετέρου τα δημόσια έσοδα – ιδιαίτερα από τους άμεσους φόρους, όπως ο ΦΠΑ. Το γεγονός δε ότι, οι Έλληνες εξαθλιώνονται από τις ανοδικές τιμές και τους φόρους, δεν φαίνεται να την ενοχλεί ιδιαίτερα – κρίνοντας από τις θριαμβολογίες της για την πτώση του χρέους/ΑΕΠ, παρά το ότι δεν οφείλεται καθόλου σε δικές της ενέργειες.
Οι ΗΠΑ
Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, λόγω της τεράστιας σημασίας τους για την παγκόσμια οικονομία, στις αρχές της πανδημίας η Fed δρομολόγησε μία έντονη πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης – υπό συνθήκες που φαινομενικά απαιτούσαν τέτοιες ενέργειες. Το αποτέλεσμα ήταν να αυξηθεί κατακόρυφα το δημόσιο χρέος τους – πάνω από 10 τρις $ μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια (γράφημα)!
Εξέλιξη δημοσίου χρέους των ΗΠΑ από την 1.1.2017
Η άνοδος τώρα του πληθωρισμού επηρεάζει αρνητικά τις αγορές κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ – όπως άλλωστε και άλλων χωρών, κυρίως της Μ. Βρετανίας. Ειδικότερα, για διάφορους λόγους, οι τυπικοί αγοραστές των ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου, απομακρύνονται από την αγορά σε περιόδους μεγάλου πληθωρισμού – όπου όμως, επειδή οι αποδόσεις των αμερικανικών ομολόγων χρησιμοποιούνται ως ένας παγκόσμιος δείκτης του «επιτοκίου χωρίς ρίσκο», επηρεάζονται αμέτρητοι χρηματοοικονομικοί και οικονομικοί δείκτες σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Σε κάθε περίπτωση, η απώλεια της εμπιστοσύνης στην αξιοπιστία των τιμών των ομολόγων, θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλη αστάθεια – με αρνητικές επιπτώσεις για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Εν προκειμένω, έχουν ήδη υπάρξει προειδοποιήσεις (πηγή) – σύμφωνα με τις οποίες ο συγκεκριμένος κίνδυνος όχι μόνο υπάρχει αλλά, επί πλέον, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα σήμερα.
Μία απειλή δυνητικά χειρότερη από τη φούσκα των ακινήτων του 2004/07 και τη χρηματοπιστωτική κρίση που προκάλεσε το 2008 – ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, ο αμερικανικός πληθωρισμός έχει μεγάλη σχέση με τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και της Κίνας, ενώ της ΕΕ και με τον πόλεμο της Ουκρανίας (εξαιρώντας την πανδημία).
Η αγορά ομολόγων
Συνεχίζοντας, η βασική αιτία της μειωμένης προθυμίας αυτών που αγοράζουν ομόλογα, δεν είναι άλλη από τις κυρίαρχες δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης – όπου τα επεκτατικά δημοσιονομικά προγράμματα των τελευταίων ετών, είχαν ως αποτέλεσμα να αυξηθεί κατακόρυφα η προσφορά ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου, όπως φαίνεται από τον υπερδιπλασιασμό του Ισολογισμού της Fed (γράφημα). Από την άλλη πλευρά, οι καμπύλες ζήτησης παρουσιάζουν μία συνεχή καθοδική κλίση – αφού, όταν το κόστος ενός αγαθού αυξάνεται, όσον αφορά τα ομόλογα λόγω της ανόδου των επιτοκίων, η ζητούμενη ποσότητα μειώνεται.
Εξέλιξη Ισολογισμού της Fed
Με τον αμερικανικό πληθωρισμό λοιπόν σε ετήσια βάση πάνω από 8% και με το δεκαετές ομόλογο να αποδίδει μόλις 3,81% τώρα (πηγή), οι αγοραστές θα έχαναν ουσιαστικά πάνω από 4% – θα είχαν δηλαδή αρνητική απόδοση, εάν τοποθετούσαν τα χρήματα τους. Ως εκ τούτου, αν και δεν λείπουν οι πρόθυμοι αγοραστές, αφού υπάρχει μεγάλη ρευστότητα στην αγορά διαθεσίμων, θα αγόραζαν μόνο εάν το επιτόκιο του δεκαετούς ομολόγου αυξανόταν – ή εάν ο πληθωρισμός μειωνόταν.
Η άλλη όψη του νομίσματος όμως είναι το ότι, οι υψηλότερες αποδόσεις (=μεγαλύτερα επιτόκια), σημαίνουν χαμηλότερες τιμές για τους σημερινούς κατόχους ομολόγων – εάν βέβαια θέλουν να πουλήσουν. Ειδικότερα, εάν κάποιος πλήρωσε 1.000 $ για ένα δεκαετές ομόλογο του αμερικανικού δημοσίου το 2020 με απόδοση 1%, γνωρίζει σήμερα πως θα εισπράττει 1% τόκο ετησίως για άλλα οκτώ χρόνια – ενώ στη συνέχεια θα πάρει την ονομαστική αξία, τα 1.000 του $ δηλαδή, πίσω.
Με τον πληθωρισμό όμως πάνω από το 8%, γνωρίζει πως το κουπόνι του 1% δεν θα καλύψει τις ζημίες του – τη μείωση δηλαδή της αγοραστικής αξίας των 1.000 $. Εάν τώρα το πουλήσει, θα έχει απώλεια κεφαλαίου της τάξης του 26% – αφού τα 1.000 $ του θα έχουν αγοραστική αξία 734 $ το 2030, υπό τις σημερινές συνθήκες και με βάση ανάλογα υπολογιστικά προγράμματα.
Περαιτέρω, η πτώση της ζήτησης στην αγορά ομολόγων, επιταχύνθηκε από τις πωλήσεις ξένων – όπως από την Ιαπωνία, η κεντρική τράπεζα της οποίας, καθώς επίσης πολλά συνταξιοδοτικά ταμεία, πούλησαν αμερικανικά ομόλογα αξίας 2,4 δις $ μόνο το Μάιο, μετά από έξι μήνες επίμονων πωλήσεων (πηγή). Το γεγονός αυτό οφειλόταν αφενός μεν στις προσπάθειες της Ιαπωνίας να αντιμετωπίσει τα δικά της νομισματικά προβλήματα που είναι πολύ μεγάλα, αφετέρου στην επιφυλακτικότητα της, σε σχέση με το συνεχιζόμενο πληθωρισμό των ΗΠΑ – ενώ ανάλογες πωλήσεις σημειώθηκαν από την Κίνα και άλλες χώρες (πηγή).
Την ίδια στιγμή, η Fed σχεδιάζει να μειώνει τον ισολογισμό της κατά 60 δις $ μηνιαία, στα πλαίσια της «ποσοτικής σύσφιξης» που προγραμματίζει – οπότε θα πρέπει να πουλάει μαζικά ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Ποιος όμως θα τα αγοράζει, με το παγκόσμιο χρέος στα ύψη, με τον αυξανόμενο πληθωρισμό και με την προβλεπόμενη επιβράδυνση της ανάπτυξης;
Λογικά λοιπόν η Bloomberg αναφέρει πως ο δείκτης συνολικής απόδοσης του «Bloomberg US Treasury», έχει χάσει περίπου 13% το 2022 – σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερο από το 2009. Πρόκειται εδώ για το χειρότερο αποτέλεσμα πλήρους έτους που έχει καταγραφεί για το δείκτη, από την υιοθέτηση του το 1973 – κάτι που έχει οδηγήσει πολλούς αναλυτές σε προειδοποιήσεις για ένα σπιράλ έλλειψης ρευστότητας (πηγή).
Τι σημαίνει αυτό; Απλούστατα πως η αστάθεια δημιουργεί περισσότερη έλλειψη ρευστότητας που οδηγεί σε μεγαλύτερη αστάθεια – η οποία με τη σειρά της προκαλεί μεγαλύτερη έλλειψη ρευστότητας. Όσον αφορά δε την έννοια της έλλειψης ρευστότητας, σημαίνει πως μπορεί να θέλει ένα κράτος (ή μία επιχείρηση) να δανεισθεί εκδίδοντας ομόλογα, αλλά δεν θα υπάρχουν αγοραστές – οπότε τα επιτόκια δανεισμού θα εκτοξεύονται στα ύψη.
Κάτι ανάλογο είχε συμβεί το 2008 γενικά και έξι μήνες πριν την πανδημία, στην αγορά συμφωνιών επαναγοράς (repos) – όπου με πολύ δυσκολία αποφεύχθηκε ένα παγκόσμιο κραχ (ανάλυση). Τότε οι έμποροιi ομολόγων στη Wall Street, υπενθύμισαν πως τα χρέη και τα ελλείμματα έχουν τελικά σημασία – με τη μορφή της εκτόξευσης των επιτοκίων στα repos. Σε εκείνο δηλαδή το συνήθως σκοτεινό μέρος της χρηματοδότησης που κρατάει σε λειτουργία τις παγκόσμιες χρηματαγορές – θυμίζοντας πως στην Ελλάδα το 2020 είχαν υπερβεί σε ετήσια βάση το 1,3 τρις €!
Με απλά λόγια, έξι μήνες πριν την πανδημία, πάρα πολλά νέα χρέη πλημμύριζαν το χρηματοπιστωτικό σύστημα και δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα – με αποτέλεσμα οι δανειστές να αυξήσουν τα επιτόκια των repo. Εκείνη την εποχή, το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ ήταν περίπου 22 τρις $, ενώ τώρα πλησιάζει τα 32 τρις $ – οπότε οι ανησυχίες δεν μπορεί παρά να έχουν αυξηθεί.
Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολύ η διαστρέβλωση – με τα επιτόκια των δεκαετών αμερικανικών ομολόγων, πολύ χαμηλότερα από τον πληθωρισμό. Το 2019 δε σώθηκε το σύστημα από την πανδημία – κάτι που μάλλον δεν μπορεί να συμβεί ξανά.
Στη στροφή του διαβόλου
Συνεχίζοντας, η υπουργός οικονομικών των ΗΠΑ άφησε να εννοηθεί πως το υπουργείο της μπορεί να αγοράσει αμερικανικά ομόλογα του δημοσίου (πηγή) – καλώντας τους κύριους διαπραγματευτές για να συζητήσει μαζί τους τις λεπτομέρειες της επαναγοράς (πηγή).
Πώς όμως θα το δρομολογήσει, αφού ανέκαθεν αυτές οι αγορές έτειναν να πραγματοποιούνται σε περιόδους με δημοσιονομικά πλεονάσματα, ενώ σήμερα οι ΗΠΑ έχουν ελλείμματα; Προφανώς μόνο με τη χρησιμοποίηση μίας παραλλαγής της «επιχείρησης Twist» που χρησιμοποίησε η Fed το 2012 (ανάλυση) – διοχετεύοντας στην ουσία ρευστότητα στην αγορά αυξάνοντας το βραχυπρόθεσμο χρέος του δημοσίου και μειώνοντας τα μακροπρόθεσμα επιτόκια.
Η φήμη όμως αυτού του προγράμματος είναι αμφιλεγόμενη (πηγή) – ενώ αυτή η πολιτική θα ήταν αντικρουόμενη, σε σχέση με τις αποπληθωριστικές προσπάθειες της Fed. Με απλά λόγια, εν μέσω μίας μάχης κατά του πληθωρισμού, μία ξαφνική στροφή προς την επεκτατική νομισματική πολιτική, θα ήταν μία πολύ δύσκολη αλλαγή πολιτικής – απίθανη, αλλά όχι αδύνατη.
Ως εκ τούτου, οι ΗΠΑ έχουν φτάσει στη στροφή του διαβόλου και η κατάσταση είναι ασαφής – ενώ η άνοδος των αποδόσεων των ομολόγων (επιτόκια) που είναι αναγκαία για την αύξηση της ζήτησης τους, θα σήμαινε υψηλότερο κόστος δανεισμού τόσο για το κράτος, όσο και για τον ιδιωτικό τομέα.
Εάν τώρα η παγκόσμια ζήτηση για αμερικανικά ομόλογα παραμείνει χαμηλή και η χρηματοδότηση του υφισταμένου χρέους γίνεται όλο και πιο δαπανηρή (πηγή), η φορολογία είναι το μόνο μέσον χρηματοδότησης – γεγονός που σημαίνει πως η υπερβολικά χαλαρή νομισματική πολιτική του παρελθόντος και η δημοσιονομική σπατάλη, θα κοστίσουν πολύ ακριβά στους Πολίτες.
Σημαίνει επίσης πως τα σημερινά ελλείμματα και χρέη είναι πάντοτε οι αυριανοί φόροι – ή το ότι, οι γενιές που χρεώνονται ζουν εις βάρος των παιδιών τους, των επομένων γενεών.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας, τα αντίστοιχα προβλήματα της ΕΕ είναι κατά πολύ μεγαλύτερα – αφού προβλέπεται στασιμοπληθωρισμός, οι οικονομίες των επί μέρους κρατών-μελών είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους και τα χρέη ορισμένων χωρών, όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας, είναι στην ουσία μη βιώσιμα. Η φυγή δε προς τα εμπρός, με προσπάθειες μείωσης του δείκτη χρέος/ΑΕΠ μέσω της πληθωριστικής ανόδου του ΑΕΠ, είναι καταστροφική για τους Πολίτες – προμηνύοντας μεγάλες κοινωνικές αναταραχές και εξεγέρσεις.
Όσον αφορά τη ρευστότητα στις αγορές ομολόγων, ο κίνδυνος να στερέψει όσο τα επιτόκια παραμένουν σημαντικά χαμηλότερα του πληθωρισμού, είναι πολύ μεγάλος – με αποτέλεσμα να μην μπορεί να συνεχισθεί ο δανεισμός, οπότε να ακολουθήσουν μαζικές χρεοκοπίες, κραχ και χάος. Μοναδική λύση πάντως για τις ΗΠΑ, τη Μ. Βρετανία και την ΕΕ, φαίνεται να είναι το σταμάτημα του πολέμου της Ουκρανίας και της οικονομικής σύγκρουσης με την Κίνα – έτσι ώστε να σταματήσει η άνοδος του πληθωρισμού, οπότε των επιτοκίων και να μη στερέψουν οι αγορές ομολόγων.