Έκπληκτος, απογοητευμένος και ελαφρώς εκνευρισμένος, ο Βλαντιμίρ Πούτιν καθόταν σιωπηλός καθώς ο βετεράνος αυταρχικός ηγέτης του Τατζικιστάν, Εμομάλι Ραχμόν, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία που του δόθηκε από μια περιφερειακή σύνοδο προκειμένου να επικρίνει τον Ρώσο πρόεδρο, να κάνει φασαρία και να απαιτήσει "σεβασμό".
Από: capital.gr / Της Clara Ferreira Marques - Bloomberg
Ήταν ένα στιγμιότυπο της τρέχουσας δεινής κατάστασης της Μόσχας, οκτώ μήνες μετά από ένα υποτιθέμενο blitzkrieg στην Ουκρανία - και πιο ενδεικτικό της κατάστασης απ' όσο θα ήθελε οποιαδήποτε από τις δύο πλευρές.
Ήταν ένα στιγμιότυπο της τρέχουσας δεινής κατάστασης της Μόσχας, οκτώ μήνες μετά από ένα υποτιθέμενο blitzkrieg στην Ουκρανία - και πιο ενδεικτικό της κατάστασης απ' όσο θα ήθελε οποιαδήποτε από τις δύο πλευρές.
Σύμμαχος
Το Τατζικιστάν δεν είναι ένας οποιοσδήποτε σύμμαχος. Είναι μια φτωχή χώρα περίπου 10 εκατομμυρίων η οποία φιλοξενεί τη μεγαλύτερη υπερπόντια στρατιωτική βάση της Ρωσίας. Τα εμβάσματα αποτελούσαν περισσότερο από το ένα τέταρτο του ΑΕΠ της ακόμη και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα περισσότερα από μετανάστες εργάτες οι οποίοι μοχθούν στη Ρωσία. Στα τέλη Ιουνίου, όταν ο Πούτιν χρειαζόταν ασφαλείς προορισμούς για μια περιοδεία στο εξωτερικό μετά την εισβολή, ξεκίνησε με τον Ραχμόν και αμέσως διακήρυξε ότι βρισκόταν σε "φιλικό έδαφος".
Κι όμως, την περασμένη Παρασκευή, ήρθε αυτός ο αμήχανος, εκτεταμένος μονόλογος διάρκειας επτά λεπτών - προβλήθηκε πάνω από οκτώ εκατομμύρια φορές στο YouTube από τότε που άρχισε να κυκλοφορεί το σαββατοκύριακο. "Πάντα σεβόμασταν και σεβόμαστε ακόμη τα συμφέροντα του πιο σημαντικού στρατηγικού μας εταίρου", είπε ο Ραχμόν στον Πούτιν σε μια σύνοδο κορυφής με άλλους ηγέτες της Κεντρικής Ασίας, με υψωμένο το δάχτυλο. "Θέλουμε όμως να μας σέβονται επίσης".
Η Κεντρική Ασία και ειδικότερα το Τατζικιστάν δεν βρίσκονται σε ρήξη με τον Πούτιν για την Ουκρανία. Οι οικονομικοί και εμπορικοί δεσμοί με τη Ρωσία εξακολουθούν να είναι ζωτικής σημασίας για την ευρύτερη περιοχή και στην πραγματικότητα ο Ραχμόν πίεζε για περισσότερες επενδύσεις και προσοχή και όχι για απεμπλοκή. Ναι, η εισβολή σε έναν πρώην σοβιετικό γείτονα από πλευράς Ρωσίας σίγουρα δεν πέρασε απαρατήρητη - ειδικά από κράτη όπως το Καζακστάν, με σημαντική ρωσική εθνική μειονότητα, το οποίο απειλείται άμεσα από τα γεράκια του Κρεμλίνου - ωστόσο ο Ραχμόν δεν αναφερόταν στον πόλεμο.
Μείωση ισχύος
Τα όσα είπε αφορούσαν την παραπαίουσα στρατιωτική, οικονομική και πολιτική ισχύ της Ρωσίας και τις επιπτώσεις αυτής της αλλαγής. Το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα διαφορετικό.
Είναι προφανές ότι η καταστροφική επίθεση στην Ουκρανία έχει αποσπάσει την προσοχή του Κρεμλίνου από τα συμφέροντά του σε άλλα σημεία του κόσμου. Διευκόλυνε να ξεσπάσουν εχθροπραξίες, συμπεριλαμβανομένης εκείνης μεταξύ του του Τατζικιστάν και του γειτονικού του Κιργιστάν. Οι εντάσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν έχουν φουντώσει επίσης.
Κι όμως, δεν επαναλήφθηκε η επίδειξη δύναμης του Ιανουαρίου, όταν στρατεύματα από τον υπό ρωσική ηγεσία Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) πέταξαν στο Καζακστάν για να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της τάξης, μετά από εκτεταμένες διαδηλώσεις στους δρόμους. Σε μια έκφραση δυσαρέσκειας για την ανταπόκριση στη δική του "ώρα ανάγκης", το Κιργιστάν ακύρωσε μονομερώς τις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις της "Άφθαρτης Αδελφότητας", οι οποίες ήταν προγραμματισμένο να πραγματοποιηθούν την περασμένη εβδομάδα. Ο ηγέτης της Αρμενίας έχει δεχθεί πιέσεις να αποσυρθεί εντελώς από τη συμμαχία.
Τα παραπάνω αποτελούνε κάτι περισσότερο από μια προσωρινή διαταραχή. Η Μόσχα, η οποία εδώ και καιρό έχει εμμονή με το καθεστώς της ως μεγάλης δύναμης, χάνει οριστικά την θελτικότητά της.
Η Κεντρική Ασία παραμένει δεμένη στο άρμα της Ρωσίας μέσω βασικών εργαλείων όπως το εμπόριο και οι αγωγοί - και αυτό δεν θα αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη. Το Καζακστάν, παρά την προσεκτική διπλωματική του άσκηση ισορροπίας, εξαρτάται από τη Ρωσία για την κύρια οδό εξαγωγής του πετρελαίου του. Και η Μόσχα ήταν από καιρό σε θέση να χρησιμοποιεί πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με τις ελίτ της περιοχής προκειμένου να αντισταθμίζει την αδυναμία εμπλοκής της σε κινεζικού τύπου διπλωματία υποδομών και οικονομικής πειθούς. Ωστόσο, οι σοβιετικές μνήμες ξεθωριάζουν, ειδικά όταν μια εισβολή και οι κυρώσεις οι οποίες πλήττουν την ρωσική οικονομία βοηθούν σε αυτή την κατεύθυνση.
Δεν βοηθά, φυσικά, το γεγονός ότι ο ρωσικός στρατός δέχθηκε επίσης ένα σημαντικό πλήγμα στη φήμη του μέσω Ουκρανίας, πλήγμα το οποίο ταυτόχρονα ακυρώνει τα διαπιστευτήριά του ως περιφερειακού εγγυητή της τάξης. Η ανικανότητα της Μόσχας στο πεδίο της μάχης και η απροσεξία της οδήγησαν τη συμμαχία του CSTO -που ποτέ δεν ήταν ακριβές αντίστοιχο του Συμφώνου της Βαρσοβίας, όπως ήλπιζε η Ρωσία- στο να παραπαίει.
Απόνερα... επιστράτευσης
Κι όλα αυτά πριν εξετάσουμε τον αντίκτυπο της αδέξιας επιστράτευσης που έχει κηρύξει η Ρωσία στην περιοχή. Η εκστρατεία αυτή έχει στείλει εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους πολίτες πέρα από τα σύνορα προκειμένου να ξεφύγουν από το χέρι του νόμου, γεμίζοντας κάθε άδειο κρεβάτι και αυξάνοντας τα ενοίκια και άλλα έξοδα από το Μπισκέκ έως το Αλμάτι. Μόνο το Καζακστάν ανέφερε νωρίτερα αυτόν τον μήνα περισσότεροι από 200.000 Ρώσοι είχαν εισέλθει στη χώρα.
Το χειρότερο, εκτός από τους δικούς τους πολίτες, Ρώσοι στρατολόγοι προσπάθησαν να επιστρατεύσουν μετανάστες από την Κεντρική Ασία προκειμένου να συμπληρώσουν τους απαραίτητους στρατιωτικούς αριθμούς, υποσχόμενοι γενναιόδωρους μισθούς, υπηκοότητα (ένα νέο νομοσχέδιο επιτρέπει στους ξένους υπηκόους να γίνουν Ρώσοι πολίτες αφού υπηρετήσουν στις ένοπλες δυνάμεις για μόλις έναν χρόνο), καταφεύγοντας επίσης σε απειλές απέλασης και ευρεία εξαπάτηση.
Αρκετά κράτη της Κεντρικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένου του Καζακστάν και του Ουζμπεκιστάν, έχουν προειδοποιήσει τους πολίτες τους ότι κινδυνεύουν με φυλάκιση εάν συμμετάσχουν σε μάχες στην Ουκρανία.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο Ραχμόν δεν είναι σε καμία περίπτωση ο μόνος που εκφράζει αντιθέσεις στη Μόσχα – είναι απλώς ο πιο πρόσφατος στη λίστα. Ο ηγέτης του Καζακστάν Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγεφ, καθισμένος δίπλα στον Πούτιν σε μια εμβληματική εκδήλωση στην Αγία Πετρούπολη τον Ιούνιο, δήλωσε ότι δεν θα αναγνώριζε τις αυτοανακηρυγμένες "λαϊκές δημοκρατίες" του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ της ανατολικής Ουκρανίας. Απαγόρευσε τα σύμβολα της ρωσικής προπαγάνδας και ακύρωσε την Παρέλαση της Ημέρας της Νίκης της 9ης Μαΐου. Από όλους τους γείτονές της Ρωσίας, η Λευκορωσία ήταν το μόνο πρώην σοβιετικό κράτος που υποστήριξε τη Μόσχα την περασμένη εβδομάδα σε ψηφοφορία στον ΟΗΕ για την καταδίκη των "δημοψηφισμάτων" που έστησαν οι Ρώσοι σε ουκρανικά εδάφη. Το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν ψήφισαν "παρών", ενώ το Τουρκμενιστάν δεν ψήφισε καν.
Πίσω αυλή και Κίνα
Η πίσω αυλή της Ρωσίας δεν είναι εκείνο που ήταν κάποτε και αυτό δημιουργεί ευκαιρίες για άλλες δυνάμεις.
Η Κίνα, η τροχιά της οποίας ολοένα και περισσότερο αποκλίνει από τη ρωσική, δεν τρέχει, τουλάχιστον προσώρας, να εκμεταλλευτεί το ρήγμα. Σε αντίθεση με τη γενική πεποίθηση, θα ήταν πολύ χαρούμενη εάν η Μόσχα συνέχιζε να διαδραματίζει τον ρόλο της ως εγγυητής ασφαλείας στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας, αφήνοντας χώρο στο Πεκίνο σε άλλα σημεία του πλανήτη.
Η Κίνα, ωστόσο, απεχθάνεται τα κενά ισχύος και είναι αναμφίβολα όλο και πιο ισχυρή σε μια περιοχή η οποία θεωρείται κρίσιμη για την ασφάλειά της και για έργα όπως το πρόγραμμα υποδομών Belt and Road. Υπάρχει σοβαρός λόγος που η περιοχή ήταν η πρώτη την οποία επισκέφθηκε ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ μετά τη μακρά απομόνωσή του λόγω της πανδημίας του Covid.
Στο Καζακστάν, υποσχέθηκε αποφασιστική υποστήριξη για "την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής του ακεραιότητας" - μια όχι και τόσο λεπτή σε τόνο προειδοποίηση.
Έχοντας πλήξει την οικονομία του με την πρόκληση ακραίων κυρώσεων και έχοντας ενισχύσει ακούσια το ΝΑΤΟ, ο Πούτιν βρίσκεται τώρα να δοκιμάζεται ακόμη και από τους πιο αξιόπιστους και λιγότερο δημοκρατικούς συμμάχους του. Ο κατάλογος των αυτοτραυματισμών του Ρώσου ηγέτη γίνεται όλο και μεγαλύτερος.