Προπολεμική εκβιομηχάνιση
Από: analyst.gr - Του Παναγιώτη Χατζηπλη
Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρξαν σημαντικές προσπάθειες δημιουργίας μεγάλων εργοστασίων με κάποιους φωτισμένους και μορφωμένους στο εξωτερικό επιχειρηματίες στην Ελευσίνα τον λεγόμενο «κύκλο της Ζυρίχης» (πχ ΒΟΤΡΥΣ, ΤΙΤΑΝ, ΧΡΩ.ΠΕΙ, Κρόνος, Ιρις) (πηγή) Αυτοί ίδρυσαν και τον ΣΕΒ το 1907. Επίσης στην Δραπετσώνα ιδρύεται η ΑΕΕΧΠΛ (Χημικών και Λιπασμάτων) το 1909 και η ΑΓΕΤ Ηρακλής το 1911. Αργότερα και στο μεσοπόλεμο ιδρύονται Πειραϊκή-Πατραϊκή, Χαλυβουργική, ΙΖΟΛΑ, Misko κ.α.
Η περαιτέρω μεγέθυνση της βιομηχανίας περιορίζονταν όμως από την ενέργεια αλλά και το εργατικό δυναμικό. Έτσι η βιομηχανία όπως και η οικοδομή απορρόφησε πρόσφυγες της Μικράς Ασίας που δεν είχαν πολλές επιλογές, ειδικά στα αστικά κέντρα.
Μεταξύ 1933 και 1939 η βιομηχανική παραγωγή αυξάνει κατά 50% (Πηγή: Ο Πλούτος της Ελλάδας, Η Ελληνική Οικονομία από τους Βαλκανικούς Πολέμους μέχρι Σήμερα, Κώστας Κωστής, 2018 σελ 202)
και μετασχηματίζεται από είδη λαϊκής κατανάλωσης με αύξηση της
κλωστοϋφαντουργίας που καλύπτει το 1/3 της συνολικής δραστηριότητας όπως
και των χημικών-λιπασμάτων. Η κατανάλωση βιομηχανικών προϊόντων
καλύπτεται κατά το 68% από εγχώρια παραγωγή το 1939 ενώ αυξάνει και η
απασχόληση στην βιομηχανίας. Συνολικά το 17% του πληθυσμού απασχολούνται
στην βιομηχανία προπολεμικά.
Είναι αξιοσημείωτη η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής μετά το 1933 ειδικά επειδή σημειώθηκε σε μια περίοδο αστάθειας (πραξικόπημα Βενιζέλου, Κονδύλη εθνικός διχασμός, αλλαγή πολιτεύματος). Το κοινό σημείο όμως είναι ότι οι επιχειρηματίες της εποχής είχαν όραμα την παραγωγή όπως σίγουρα ο Μποδοσάκης ενώ συμμετείχαν ενεργά σε κυβερνητικές θέσεις (πχ Σπ. Λοβέρδος. Δ. Μαξίμος Γ. Πεσμαζόγλου, Π. Βουρλούμης, Εμμ. Μπενάκης, Ν. Κανελλόπουλος, Α. Χατζηκυριάκος), ειδικά στην κυβέρνηση Μεταξά το 10% ήταν τραπεζίτες και ανώτερα τραπεζικά στελέχη και το 6% βιομήχανοι (Κωστής 211-213).
Προφανώς η επιχειρηματική ελίτ της εποχής συμμετείχε είτε από πατριωτικό ενδιαφέρον είτε γατί τα συμφέροντα συνδέονταν με την χώρα. Νομίζουμε δε ότι η συμμετοχή τους είναι διαφορετική από την συμμετοχή τεχνοκρατών οι οποίοι είναι υπάλληλοι χωρίς να έχουν να χάσουν πολλά παρά τον μισθό τους και που ενδεχομένως εξυπηρετούν και άλλα συμφέροντα εκτός της χώρας όπως είδαμε στα μνημόνια που υπηρετούν πρωταρχικά τους δανειστές και το όποιο ενδιαφέρον για την χώρα είναι στο βαθμό που εξασφαλίζει πάλι τα συμφέροντα των δανειστών ή όποιος πληρώνει τον μισθό τους και εξασφαλίζει την σταδιοδρομία τους.
Αμυντική Δαπάνη και Βιομηχανία της Ελλάδας προπολεμικά
Σημαντική για την ενίσχυση της βιομηχανίας ήταν και η αμυντική δαπάνη. Ο Μεταξάς που είχε παραλάβει έναν σχετικά ανύπαρκτο στρατό μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία και προβλέποντας τον πόλεμο δαπάνησε άνω 15 δις δραχμές μεταξύ 1936-39 από μόνο 3 δις μεταξύ 1923-35. Εντελώς ενδεικτικά μεταξύ των δαπανών υπήρχαν 1,45 δις δρχ για την ομώνυμη «οχυρωματική γραμμή Μεταξά» με τα 21 οχυρά και άλλα έργα στην Βόρεια Ελλάδα, 2,6 δις δρχ. για το πυροβολικό που περιελάβανε προμήθεια πυροβόλων αλλά και οβίδων (δημιουργήθηκε απόθεμα 1.350.000 συνολικά πριν τον πόλεμο), τουφέκια και οπλοπολυβόλα, αντιαρματικά, αντιαεροπορικά, όλμους, ασυρμάτους και τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό, στολές, κράνη, σκηνές, εξοπλισμό μηχανικού σώματος. Παραγγέλθηκαν και 14 ελαφρά άρματα μάχης που δεν παραλήφθηκαν αλλά η τελικά πρώτη μονάδα «τεθωρακισμένων» δημιουργήθηκε από 40 CV-33, που πάρθηκαν λάφυρα από τους Ιταλούς στο Καλπάκι. Επίσης δόθηκαν 1,25 δις δρχ για την αεροπορία όπου παραγγέλθηκαν 84 αεροσκάφη (καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά αλλά και βοηθητικά πχ PZL, Bloch 151, Blenheim, Potez, P35 αν και δεν παραδόθηκαν όλα λόγω της έναρξης του πολέμου).
Επίσης παραγγέλθηκαν 4 αντιτορπιλικά από την M. Βρετανία και 6 τορπιλάκατοι αλλά παραδόθηκαν μόνο τα 2 αντιτορπιλικά, ενώ επίσης έγιναν σχέδια για να ιδρυθούν τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά με σκοπό την ναυπήγηση 12 αντιτορπιλικών και υποβρυχίων αλλά οι εγκαταστάσεις δεν ολοκληρώθηκαν και καταστράφηκαν από βομβαρδισμούς https://orthodoxia.online/έρευνα/ιωάννης-μεταξάς-η-ιστορία-του-ηγέτη-πο
Τα αναφέρουμε μόνο για να δείξουμε ότι εκτός της ικανότητας στο πεδίο της μάχης χρειάζονταν μια μεγάλη προσπάθεια πιο πριν που περνά απαρατήρητη. Η αμυντική προετοιμασία και η εγχώρια συμμετοχή τόσο σε παραγωγή όσο και μετατροπή και συντήρηση όπλων συνέβαλε στο έπος του 1940 όταν στην εκστρατεία στην Μικρά Ασία ο στρατός είχε ελλείψεις σε πυρομαχικά… Παράλληλα συνέβαλλε στην ανάπτυξη βιομηχανιών κάτι που θα μπορούσε να ήταν πολλαπλάσιο αν υπήρχε η βιομηχανική βάση.
Σημαντικές για την εξοπλιστική προσπάθεια ήταν οι εταιρίες τους Μποδοσάκη με την ΠΥΡΚΑΛ στα πυρομαχικά (απασχολούσε 12.000 εργαζόμενους με μονάδες στον Υμηττό, στην Ελευσίνα, στο Δαφνί και αλλού). Επίσης σχεδίασε ένα ελαφρύ πολυβόλο (ΕΠΚ) το 1939 που δεν επιλέχθηκε. Ο όμιλος παρείχε και άλλα εφόδια όπως ιματισμό με την Ελληνική Εριουργία, την Ελληνική Εταιρία Οίνων και Οινοπνευμάτων, Ελληνική Εταιρία Ελαστικών και Εταιρία Κατασκευής Αντιασφυξιογόνων Προσωπίδων και με χρηματοδότηση από την Εθνική Τράπεζα. Αυτό όμως δείχνει πόσο αλληλένδετη είναι η αμυντική δαπάνη με την βιομηχανία αλλά και τις τράπεζες.
Οικονομικό Θαύμα 1950-75
Μετά τον πόλεμο σημειώθηκε σημαντική ανάπτυξη της βιομηχανίας κάτι που αποτέλεσε και την ατμομηχανή για την ανάπτυξη της χώρας όπως και στην Ευρώπη. Όμως αυτό δεν έγινε χωρίς εμπόδια. Το πρώτο πρόγραμμα ανασυγκροτήσεως του 1947 δεν έβλεπε προοπτική στην βιομηχανία (Κωστής σελ 331-332). Οι οικονομολόγοι ειδικοί της εποχής (Δαυιδ, Μανος, Ζολώτας, Κουβέλης, Βαρβαρέσσος) θεωρούσαν ότι δεν μπορούσε να απορροφήσει το εργατικό δυναμικό ή να είναι ανταγωνιστική λόγω μεγέθους αγοράς και υστέρησης σε σχέση με την Δύση. Αυτό παρεμπιπτόντως θυμίζει την σημερινή επιχειρηματολογία ενάντια στην βιομηχανική ανάπτυξη…
Ίσως η εχθρότητα στην βιομηχανία να οφείλεται και στον φόβο για την δημιουργία μιας κοινωνικής τάξης που θα αλλάξει τις ισορροπίες στην χώρα (όπως έγινε εξάλλου πολύ παλιότερα με την βιομηχανική επανάσταση σε Αγγλία και Γαλλία) αλλά και για το εργατικό κίνημα. Η αλήθεια είναι ότι η αριστερά υποστήριξε αυτή την εκβιομηχάνιση (που εξάλλου προώθησαν οι Σοβιετικοί στην Ρωσία) κάτι που βλέπουμε στα συγγράμματα του Μπάση και του κύκλου του περιοδικού Ανταίος και ειδικά στο εμβληματικό βιβλίο του «Η βαριά βιομηχανία». Σε αυτό αναλύει λεπτομερώς τον τρόπο εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου για την παραγωγή προϊόντων αντί για την εξαγωγή ακατέργαστων μεταλλευμάτων και την παραγωγή ενέργειας αντικρούοντας τα επιχειρήματα όσων προτιμούσαν την αγροτική ανάπτυξη για την απορρόφηση του εργατικού δυναμικού. Ίσως τελικά να πλήρωσε αυτή την διαφορετική άποψη που υπερασπίστηκε με εμμονή..
Όμως οι Αμερικάνοι του Σχεδίου Μάρσαλ (και την UNRA) (πηγή) επιθυμούσαν την ανάπτυξη της οικονομίας ώστε να απεμπλακούν από την άμεση διοίκηση της χώρας χωρίς πολιτικό κόστος αλλά και για να είναι η βιώσιμή και να μην στραφεί προς το σοβιετικό μπλοκ. Έτσι προώθησαν τον σχεδιασμό για την εκβιομηχάνιση της χώρας την περίοδο 1948-52 (Κωστής σελ. 334) κάτι τελικά που όσο παράξενο και αν είναι τους έβαζε στην ίδια πλευρά με την αριστερά και όσα έγραφε ο Μπάσης και όχι της αστικής τάξης. Αυτούς τους αστούς που ο επικεφαλής του Σχεδίου Μάρσαλ, Πωλ Πόρτερ, την καυτηρίαζε για αδιαφορία ή ανικανότητα (πηγή) .
Πρέπει να αναγνωριστεί πάντως στους Αμερικάνους του σχεδίου Μάρσαλ ότι κάναν αξιόλογες ενέργειες, με πρώτο και κύριο τον σχεδιασμό της ενεργειακής πολιτικής μέσα από την δημιουργία της ΔΕΗ με βάση τον λιγνίτη, καθώς χωρίς την φθηνή και αξιόπιστη ενέργεια δεν θα ήταν δυνατή η ανάπτυξη της χώρας και της βιομηχανίας. (πηγή)
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της βιομηχανίας έπαιξε και η χρηματοδότηση της που για τον σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ανάπτυξης, ο Οργανισμός Χρηματοδότησης Οικονομικής Ανάπτυξης (ΟΧΟΑ) και μετά η ΕΤΒΑ που τους διαδέχθηκε. Κάποιοι ίσως θυμούνται τα ομόλογα βιομηχανικής αναπτύξεως που απευθύνονταν στο κοινό με σκοπό την επένδυση σε παραγωγή. Η ΕΤΒΑ που έπαψε να υπάρχει το 2008 μένοντας ως διαχειρίστρια ακινήτων της, των ΒΙΠΕ.. (πηγή).
Σημαντικά εργοστάσια που κατασκευάστηκαν στην δεκαετία του 1960 με κρατική συμμετοχή περιλαμβάνουν την Βιομηχανία Ζάχαρης (Εργοστάσια σε Λάρισα, Πλατύ, Σέρρες 1961-63), Εργοστάσιο αζωτούχων λιπασμάτων Πτολεμαΐδας (ΑΕΒΑΛ) 1963, Εργοστάσιο Αλουμίνιο της Ελλάδος 1962, Εργοστάσιο Λιπασμάτων Νέας Καρβάλης 1965, Ναυπηγεία Σκαραμαγκά (είσοδος Νιάρχου το 1958), Διυλιστήριο Ασπροπύργου 1958. Επίσης εμβληματικοί Έλληνες επιχειρηματίες ιδρύουν και επεκτείνουν κομβικές επιχειρήσεις όπως επέκταση της Χαλυβουργικής και της Ελληνικής Χαλυβουργίας, Ναυπηγείων Ελευσίνας (ίδρυση το 1968), ΤΙΤΑΝ και ΗΡΑΚΛΗΣ, Κλωστοϋφαντουργίας Νάουσας, Eskimo, Πιτσος (που υπήρχε από το 1865!), ΑΒΕΖ, Vivechrom, Vitex, Βιαμαξ, PetroGaz, Χαρτοποιίες Softex και Λαδόπουλου), Πετζετάκις, Βιοχαλκο, Λαρκο (ίδρυση 1963) κ.α.
Με
την ταχεία ανάπτυξη της η βιομηχανία έφτασε να απορροφά το 1971 το
24,7% του εργατικού δυναμικού (Κωστής σελ. 362), και να αντιπροσωπεύει
το 33% του ΑΕΠ (Κωστής σελ. 363). Είναι η περίοδος του οικονομικού
θαύματος όμως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, πχ Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία,
Ισπανία. Μεταξύ 1953-73 το ΑΕΠ της Ελλάδας αναπτύχθηκε κατά μέσο όρο με
6,7% σελ. 395 με την αντίστοιχη ανάπτυξη της βιομηχανίας στο 9,8%
(Κωστής σελ. 404) και τον δείκτη βιομηχανικής παραγωγής να
διπλασιάζεται.
Αμυντική Βιομηχανία Ελλάδας στην μεταπολίτευση
Κατά την δεκαετία του 1970 και ειδικά με την μεταπολίτευση και μετά την εισβολή στην Κύπρο και την αποχώρηση από το ΝΑΤΟ, έχουμε την εντατικοποίηση της εγχώριας αμυντικής παραγωγής με την ίδρυση των ΕΛΒΟ, ΕΒΟ και ΕΑΒ ως εγχώρια ανεξάρτητη από εξωγενείς φίλους ή εχθρούς, παραγωγή.
Η
ΕΛΒΟ ιδρύεται το 1972, αρχικά ως θυγατρική της αυστριακής Steyr.
Κατασκεύασε ελληνικό τεθωρακισμένο όχημα μεταφοράς προσωπικού το
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ενώ συναρμολόγησε αμερικανικά τζιπ Humvee, Mercedes τζιπ,
Leopard τανκς, στρατιωτικά φορτηγά, ειδικά οχήματα και λεωφορεία και
παρήγαγε πρωτότυπο ιδιωτικού αυτοκινήτου, το Aletis. Η ιδιωτική NAMCO
παρείχε επίσης για τον στρατό το ελαφρό όχημα της Pony.
Η ΕΒΟ ιδρύθηκε το 1976 και έχει άρτιες εγκαταστάσεις για την παραγωγή όπλων, πυρομαχικών, ναρκών και άλλων εξαρτημάτων για τον Στρατό και αξιόλογο αντιαεροπορικό σύστημα Artemis ΕΒΟ και ΠΥΡΚΑΛ συγχωνεύτηκαν το 2004 για την δημιουργία της ΕΑΣ (Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα). Η ΠΥΡΚΑΛ εκτός από τα πυρομαχικά κατασκεύασε από τις πρώτες ανεμογεννήτριες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα από την ΔΕΗ την δεκαετία του 1980. Μάλιστα ένα τμήμα της στην Υμηττό με παραγωγή για εμπορικούς σκοπούς το έκλεισε το δημόσιο… (πηγή) Συνεχίζουμε δηλαδή με την αδιαφορία και έλλειψη οράματος τα λάθη του παρελθόντος.
Η ΕΑΒ ιδρύθηκε το 1975 με σκοπό την κατασκευή τμημάτων πολιτικών και στρατιωτικών αεροσκαφών. Παράγει υποσυστήματα των αεροσκαφών εκτός από δομικά και ηλεκτρονικά και καινοτομεί (όπως το ραντάρ Τηλέμαχος). Σημαντική εδώ και η δραστηριότητα του εργοστασίου της Πολεμικής Αεροπορίας για την κατασκευή του drone Πηγασος πολύ πριν από άλλες χώρες. Επίσης και του εργοστασίου του συντήρησης οχημάτων του στρατού.
Στα ναυπηγεία (Σκαραμαγκά και Ελευσίνας) τα τελευταία χρόνια έχουν κατασκευαστεί και συντηρηθεί φρεγάτες, υποβρύχια και τώρα πυραυλάκατοι όπως και βοηθητικά σκάφη. Στο πρόγραμμα των φρεγατών Belhara θα συμμετέχουν και Ελληνικές εταιρίες σε κάποια υποσυστήματα αξίας 200 εκατ. € (πηγή) και προτίθενται να συμμετέχουν στο πρόγραμμα της ευρωπαϊκής κορβέτας (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ελλάδα) μέσω του προγράμματος PESCO. Υπάρχει επίσης πρόταση για ναυπήγηση εθνικού πλοίου (πχ του σχεδιαστικού γραφείου ALS (πηγή)) όπως κάνει η Τουρκία που επίσης τα εξάγει. Τα ναυπηγεία είχαν και εμπορική παραγωγή όπως αυτοκινητάμαξες για τον ΟΣΕ και λεωφορεία.
Όμως υπάρχει και ο ιδιωτικός τομέας. Αν και δεν γίνεται επίσης ευρέως αντιληπτό, υπάρχουν πολλές Ελληνικές εταιρίες στον αμυντικό χώρο ακόμα και σήμερα εις πείσμα της ροπής προς την αποβιομηχάνιση. Ο ΣΕΚΠΥ (Σύνδεσμος Ελλήνων Κατασκευαστών Αμυντικού Υλικού) που ιδρύθηκε το 1982 έχει φτάσει να περιλαμβάνει 120 εταιρίες όπου απασχολούνται άμεσα 19.500 άτομα και σίγουρα αρκετοί ακόμα έμμεσα σε συνεργαζόμενες εταιρίες και προμηθευτές.
Η ΕΑΒΙ (Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία) θεωρείται ότι έχει τζίρο 150 εκατ. € (πηγή) Η παραγωγή των προμηθευτών του αμυντικού τομέα εκτός από όπλα μπορεί να περιλαμβάνει διάφορα υποσυστήματα, πυρομαχικά, μηχανές, θωράκιση, ηλεκτρονικά, τηλεπικοινωνίες ρουχισμό, ελαστικά, υαλικά, χημικά, αναλώσιμα κ.α.) μερικά από τα οποία είναι και εμπορικής φύσης διατηρώντας θέσεις εργασίας και τεχνογνωσία.
Από τον ιδιωτικό τομέα σημαντική ήταν στο παρελθόν η δραστηριότητα της χημικής και φαρμακευτικής εταιρία ΧΡΩΠΕΙ που είχε ιδρυθεί το 1883 και ανέπτυξε πολυδιάστατο ερευνητικό έργο. Με διευθυντή τον αείμνηστο οραματιστή Σοφιανόπουλο η ΧΡΩΠΕΙ καταπιάστηκε με τον αμυντικό χώρο, σχεδιάζοντας το 1974 ένα τουφέκι για τον Στρατό, την τορπιλάκατο Hannibal (1968), το προωθητικό υγρό υδραζίνη των βαλλιστικών πυραύλων, πρότεινε δημιουργία ενός ελαφρού άρματος μάχη με χρήση του κινητήρα Μαλκότση 106 ίππων και πυροβόλο ΠΑΟ 106 χιλιοστών κ.α.
Στα νεότερα χρόνια η ECON Βιομηχανίες παρά την ατυχή πορεία στο χρηματιστηριακό ταμπλό που στοίχησε και την ύπαρξη της παρήγαγε συστήματα σκόπευσης (μέσω της ECON Optics (πηγή)) και άλλα εξαρτήματα όπως ελέγχου πυρός. Από αυτήν προέκυψε και η σημαντική εταιρία του αμυντικού τομέα η Theon Sensors που είναι εντελώς εξαγωγική (πηγή) και η επίσης ηλεκτρονική Miltech.
Επίσης η Intracom Defense του γνωστού ομίλου που ναι μεν ευνοήθηκε από τις προμήθειες του ΟΤΕ με την Siemens αλλά έφερε και κάποια παραγωγή στην Ελλάδα (πηγή). Επίσης η Ελληνική εταιρία EODH παρουσίασε θωρακισμένο όχημα Oplitis (πηγή) Τελευταία γίνεται ανάπτυξη drone από το ΑΠΘ και άλλους.
Δεν έλλειπε ποτέ από τους Έλληνες επιστήμονες η εφευρετικότητα και η ικανότητα. Αυτό που λείπει είναι η στήριξη του έργου τους, κάτι που δεν είναι αθώο όταν δεν γίνεται με τόσα λεφτά που παίζονται στον τομέα των εξοπλισμών ειδικά όταν τα διαχειρίζονται άτομα χωρίς ενδοιασμούς και χωρίς συλλογική συνείδηση (είτε την πείτε αυτήν εθνική είτε κοινωνική)…. Τελικά αυτό που χρειάζεται είναι οι κυβερνήσεις να αφήσουν του Έλληνες ελεύθερους να δημιουργήσουν παρεμβαίνοντας μόνο θέτοντας μακροχρόνιους στόχους και αποτρέποντας τους εξυπνακιδισμούς. Και αν γίνει αυτό οι Έλληνες θα βρουν τον δρόμο τους και θα μεγαλουργήσουν όπως στο εξωτερικό!