Η απόφαση της Τουρκίας να κλείσει τον εναέριο χώρο της στα ρωσικά στρατιωτικά και πολιτικά αεροσκάφη με προορισμό τη βόρεια Συρία εξέπληξε πολλούς παρατηρητές. Η ανακοίνωση του υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου σε Τούρκους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια της περιοδείας του στη Λατινική Αμερική έθεσε πολλά ερωτήματα σχετικά με τις μελλοντικές επιπτώσεις της στις ρωσοτουρκικές σχέσεις.
Abdel Bari Atwan - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Είναι απίθανο αυτή η απόφαση να ήταν ένα από τα αποτελέσματα μιας τουρκοαμερικανικής συμφωνίας μετά από διακριτικές επαφές μεταξύ του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του Αμερικανού ομολόγου του Τζο Μπάιντεν για να καταστραφεί η Ρωσία. Σε αντίθεση με τον προκάτοχό του Ντόναλντ Τραμπ, ο Μπάιντεν πιστεύει πως είναι δύσκολο να επιτευχθεί περιφερειακή ασφάλεια χωρίς την Τουρκία, η οποία είναι αρχικό μέλος του ΝΑΤΟ. Και έτσι η συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών περιελάμβανε την επέκταση της οικονομικής συνεργασίας και την κάλυψη των αμυντικών αναγκών της Τουρκίας, ιδιαίτερα στα προηγμένα F-35, και τα πυραυλικά συστήματα Patriot και THAAD.
Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις για την απόφαση της Άγκυρας. Η πρώτη είναι ότι οι ΗΠΑ άσκησαν πίεση στην Τουρκία αφού έγινε φανερό πως οι Ρώσοι διοικούσαν τη μάχη της Μαριούπολης και άλλων περιοχών της νοτιοανατολικής Ουκρανίας από τη ρωσική αεροπορική βάση Χμεϊμίμ στη βόρεια Συρία – από την οποία πραγματοποιήθηκαν στρατηγικά πλήγματα κατά των ουκρανικών δυνάμεων.
Μια δεύτερη πιθανή εξήγηση είναι ότι ο Ερντογάν πέτυχε να βελτιώσει τις σχέσεις της χώρας του με την Ουάσιγκτον, εκμεταλλευόμενος πλήρως την απελπιστική ανάγκη των ΗΠΑ για περιφερειακούς συμμάχους στον πόλεμο αντιπροσώπων του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία.
Αλλά όπου χάνει κάποιος, κερδίζει ο άλλος. Με βάση την αιφνιδιαστική τουρκική απόφαση, η Τεχεράνη προσφέρθηκε έξυπνα να επιτρέψει στα ρωσικά αεροσκάφη να χρησιμοποιήσουν τον ιρανικό εναέριο χώρο για να φτάσουν σε ναυτικές και αεροπορικές βάσεις στη βόρεια Συρία. Ενώ αυτοί οι χρόνοι πτήσεων μπορεί να είναι μεγαλύτεροι, υπάρχουν άμεσα οφέλη για τις δύο χώρες, ειδικά το Ιράν, το οποίο έχει τώρα ενισχύσει περαιτέρω τις στρατηγικές του σχέσεις με τον άξονα Ρωσίας-Κίνας. Το Ιράν δεν ήταν διφορούμενο: από το ξέσπασμα της ουκρανικής στρατιωτικής κρίσης, δεν κατάφερε να καταδικάσει τις ενέργειες της Μόσχας και στάθηκε ήσυχα στο ρωσικό όρυγμα.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ήταν γενναιόδωρος με τον Τούρκο ομόλογό του. Συγχώρεσε τον Ερντογάν για το λάθος του το 2015 όταν η τουρκική αεράμυνα κατέρριψε ένα ρωσικό αεροσκάφος Sukhoi που φέρεται να εισχώρησε στον εναέριο χώρο της Τουρκίας κοντά στα συροτουρκικά σύνορα για λίγα δευτερόλεπτα. Χρειάστηκε μια σειρά από εκτεταμένες ρωσικές τιμωρίες για να απολογηθεί ο Τούρκος πρόεδρος σε όλες τις γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των ρωσικών, για το ατύχημα.
Ο Πούτιν έχει δείξει κατανόηση, ακόμη και υπομονή, για την τουρκική κατοχή περιοχών στη βόρεια Συρία, σε αντίθεση με τις επιθυμίες των πιστών συμμάχων του στη Δαμασκό. Ωστόσο, η τελευταία απόφαση της Άγκυρας να δημιουργήσει μια «ρωσική ζώνη απαγόρευσης πτήσεων» δε θα είναι τόσο εύκολο να συγχωρηθεί, ειδικά εάν ακολουθηθεί από περαιτέρω μέτρα όπως η απαγόρευση της διέλευσης ρωσικών στρατιωτικών σκαφών μέσω των στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στη Μεσόγειο, με τη Συμφωνία του Μοντρέ.
Αυτή παραμένει μια επιλογή υπό το πρίσμα της ταχείας –αν και κρυφής– βελτίωσης στις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ. Αλλά η επιλογή της ευθυγράμμισης με την Ουάσιγκτον για την Ουκρανία κινδυνεύει επίσης να επιβαρύνει το ρωσικό στρατιωτικό, πολιτικό και οικονομικό κόστος για την Τουρκία, ένα χρόνο πριν από τις κρίσιμες εκλογές της χώρας.
Η περαιτέρω ευθυγράμμιση με τις ΗΠΑ σημαίνει επίσης ότι ο Ερντογάν δε θα μπορέσει να συνεχίσει να παίζει τον προσεκτικά σχεδιασμένο ρόλο του ως «ουδέτερος» μεσολαβητής σε αυτήν την κρίση και να φιλοξενήσει την επικείμενη σύνοδο κορυφής μεταξύ του Ρώσου και του Ουκρανού προέδρου.
Οι τουρκικές φιλοδοξίες για επέκταση της εμπορικής συνεργασίας με τη Ρωσία στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως θα επηρεαστούν επίσης και η πώληση περαιτέρω ρωσικών συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας S-400 στην Τουρκία θα είναι απίθανη. Πιο σοβαρά, η Ρωσία μπορεί να απαντήσει αναπτύσσοντας ή επεκτείνοντας τις σχέσεις με το αυτονομιστικό Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και υποστηρίζοντας τις επιχειρήσεις του στην Τουρκία.
Πολιτικά, η ρωσική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για τον Πούτιν. Ως εκ τούτου, η απάντησή του στις πολεμικές κινήσεις της Άγκυρας είναι πιθανό να είναι αποφασιστική και θα μπορούσε ενδεχομένως να διαδραματιστεί σε πολλά μέτωπα:
Το συριακό μέτωπο: Για να διατηρήσει την ισορροπία στις ρωσικές σχέσεις με την Τουρκία, ο Πούτιν αντιτάχθηκε σθεναρά στην επιθυμία της συριακής ηγεσίας να εισβάλει στην Ιντλίμπ για να εξοντώσει τις τζιχαντιστικές τρομοκρατικές ομάδες που εδρεύουν εκεί και να αποκαταστήσει τον εδαφικό έλεγχο στη Δαμασκό. Αν και η θέση της Μόσχας μπορεί να μην αλλάξει ακόμη, οι ανανεωμένες, εντατικές ρωσικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ιντλίμπ θα οδηγήσουν σε αύξηση των Σύριων που καταφεύγουν στο τουρκικό έδαφος, το οποίο ήδη φιλοξενεί πάνω από 3 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες.
Ενίσχυση των σχέσεων Ρωσίας-Ιράν: Αυτό θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ερντογάν – ιδιαίτερα στη Δυτική και Κεντρική Ασία – λαμβάνοντας υπόψη πως η Κίνα, η οποία αποτελεί τον τρίτο και ισχυρότερο βραχίονα αυτής της εκκολαπτόμενης συμμαχίας είναι πλήρες μέλος αυτής της τρόικας.
Αραβικό Μέτωπο: Η επιθυμία της Τουρκίας να βελτιώσει τις σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και άλλα κράτη του Περσικού Κόλπου και αραβικά κράτη μπορεί να παρεμποδιστεί υπό το φως της προσέγγισης αυτών των χωρών με τη Ρωσία και την Κίνα, η οποία συμπίπτει με την κατάρρευση των σχέσεών τους με την παραδοσιακή αμερικανική σύμμαχο. Η συμμαχία Ρωσίας-Ιράν-Κίνας (RIC) μπορεί να κάνει πολλά στη Δυτική Ασία για να διαταράξει τις σχέσεις της Άγκυρας στην περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί πως το Ριάντ δεν έχει ακόμη απαντήσει στις τουρκικές διπλωματικές προσεγγίσεις, σημαντικά για το κλείσιμο του φακέλου της δολοφονίας του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι, με την έγκριση του κράτους.
Η ηγεσία του Ερντογάν τους τελευταίους μήνες χαρακτηρίζεται από σύγχυση και αστάθεια. Οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις περιλαμβάνουν τη μη δημοφιλή βελτίωση των δεσμών της Άγκυρας με το Ισραήλ, τη σταδιακή εμπλοκή της στην κρίση της Ουκρανίας και την άνοδο των σχέσεών της με την Ουάσιγκτον. Αυτά έρχονται σε μια κρίσιμη στιγμή, όχι μόνο εν μέσω μιας πανεθνικής οικονομικής κρίσης αλλά και ένα χρόνο πριν από τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές που αποτελούν σοβαρή απειλή για τη βασιλεία του Ερντογάν.
Ο Πρόεδρος Πούτιν μπορεί να αποφάσισε αρχικά να αγνοήσει την πώληση από την Τουρκία των μη επανδρωμένων αεροσκαφών Bayraktar που αναμφισβήτητα συνέβαλαν στον θάνατο περίπου 2.000 Ρώσων στρατιωτών στην Ουκρανία και αποδέχτηκε απρόθυμα το ρόλο της ως μεσολαβητή στην κρίση. Σε στρατηγικό επίπεδο, όμως, θα του είναι δύσκολο να ανεχθεί την επιταχυνόμενη προκατάληψη της Τουρκίας προς τη Δύση.
Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία είναι μια περιφερειακή δύναμη και στρατιωτικά ισχυρή, αλλά είναι επίσης αλήθεια πως το στρατόπεδο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ προς το οποίο γέρνει βρίσκεται σε παρακμή, διχασμένο από διαιρέσεις και αποτυγχάνει δραματικά στο καθεστώς οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Επιπλέον, αυτό το στρατόπεδο αντιμετωπίζει μια συμμαχία δύο υπερδυνάμεων, μια πυρηνική τρίτη (Ινδία) και μια τέταρτη καθ' οδόν (Ιράν), που μαζί αποτελούν περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού.
Το στοίχημα του Προέδρου Ερντογάν με τη Ρωσία είναι ριψοκίνδυνο και μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ, ακριβώς τη λάθος στιγμή.