Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Συμπέρασμα: Οι χώρες του ΝΑΤΟ δεν έχουν συναίνεση για πιθανά μέτρα κατά της Ρωσίας. Η κρίση εξαπλώνεται στην Ανατολική Ευρώπη και, ευρύτερα, στη Μαύρη Θάλασσα. Η Τουρκία θα είναι μια από τις πιο πληγείσες χώρες λόγω των αυξανόμενων στρατιωτικών της δεσμών με την Ουκρανία καθώς και λόγω της ρύθμισης της διέλευσης από τα Τουρκικά Στενά σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μοντρέ.
Η Τουρκία είχε προηγουμένως παραμείνει ουδέτερη στις συγκρούσεις στη Μαύρη Θάλασσα, προτιμώντας να παίζει το ρόλο του μεσολαβητή. Aυτή τη φορά όμως εμπλέκεται ενεργά στο ουκρανορωσικό ζήτημα. Η Τουρκία και η Ουκρανία έχουν δημιουργήσει στενή συνεργασία στην αμυντική βιομηχανία τα τελευταία χρόνια. Η Τουρκία κατασκευάζει κορβέτες για το Ουκρανικό Ναυτικό και πουλά οπλισμένα UAV. H Ουκρανία αναπτύσσει κινητήρες για πυραύλους και UAV της Τουρκίας σύμφωνα με μια συμφωνία που υπέγραψαν οι δύο χώρες το 2020. Η Ρωσία παρακολουθεί με ανησυχία την τουρκο-ουκρανική στρατιωτική συνεργασία. Συγκεκριμένα, η ανάπτυξη μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων μάχης TB-2 (UCAV) στην ανατολική Ουκρανία μπορεί να φέρει τις τουρκο-ρωσικές σχέσεις σε κρίση. Ωστόσο, ένα πιο κρίσιμο ζήτημα παραμένει αδιευκρίνιστο: η εφαρμογή της Σύμβασης του Μοντρέ σε περιόδους κρίσης.
Η Σύμβαση του Μοντρέ είναι μια διεθνής συμφωνία που ρυθμίζει τη διέλευση πολεμικών πλοίων από τα στενά από χώρες χωρίς ακτογραμμή στη Μαύρη Θάλασσα. Επιβλέπει επίσης τη διάρκεια και τη συνολική χωρητικότητα των πολεμικών πλοίων που επιτρέπεται να αναπτύσσονται στη Μαύρη Θάλασσα. Ως αποτέλεσμα των εντατικών διπλωματικών προσπαθειών της Τουρκίας, η σύμβαση υπογράφηκε το 1936 από την Τουρκία, τη Βουλγαρία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστραλία, την Ελλάδα, την Ιαπωνία, τη Ρουμανία, τη Σοβιετική Ένωση και τη Γιουγκοσλαβία. Οι ανησυχίες για την ασφάλεια των χωρών με ακτογραμμές στη Μαύρη Θάλασσα αντιμετωπίστηκαν με κανονισμούς που βασίζονται στη διάρκεια της ανάπτυξης στη Μαύρη Θάλασσα, η οποία περιορίζεται σε 21 ημέρες, και στη χωρητικότητα των ξένων πολεμικών πλοίων.
Η Τουρκία έχει διευκολύνει πολλές φορές την εκτέλεση της Σύμβασης του Μοντρέ για τη διέλευση των υποβρυχίων υπέρ της Ρωσίας. Σε περίπτωση κλιμάκωσης της τρέχουσας κρίσης, το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ ενδέχεται να ζητήσουν από την Τουρκία να απόσχει από την αυστηρή εφαρμογή του καθεστώτος του Μοντρέ, όπως είχε κάνει στο παρελθόν προς όφελος της Ρωσίας.
Οι θεμελιώδεις αρχές της Σύμβασης του Μοντρέ για τα στρατιωτικά σκάφη σε καιρό ειρήνης είναι οι εξής:
> Τα αεροπλανοφόρα, είτε ανήκουν σε παράκτια κράτη είτε όχι, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να περάσουν από τα στενά.
> Μόνο τα υποβρύχια που ανήκουν σε παράκτια κράτη μπορούν να περάσουν από τα στενά για να επανενωθούν στη βάση τους στη Μαύρη Θάλασσα για την παρθενική τους ανάπτυξη μετά την κατασκευή, αγορά ή επισκευή τους σε ναυπηγεία εκτός της Μαύρης Θάλασσας.
> Η μέγιστη συνολική χωρητικότητα όλων των ξένων ναυτικών δυνάμεων που ενδέχεται να βρίσκονται κατά τη διέλευση μέσω των στενών περιορίζεται στους 15.000 τόνους. Οι ναυτικές δυνάμεις δεν πρέπει να περιλαμβάνουν περισσότερα από εννέα πολεμικά πλοία.
> Η μέγιστη συνολική χωρητικότητα που επιτρέπεται να έχουν τα μη παράκτια κράτη στη Μαύρη Θάλασσα είναι 45.000 τόνοι. Από αυτή την άποψη, η μέγιστη συνολική χωρητικότητα πολεμικών σκαφών που μπορεί να έχει ένα μη παράκτιο κράτος στη Μαύρη Θάλασσα είναι 30.000 τόνοι.
> Τα ναυτικά πλοία επιφανείας που ανήκουν σε μη παράκτια κράτη δεν μπορούν να παραμείνουν περισσότερες από 21 ημέρες στη Μαύρη Θάλασσα.
Σύμφωνα με το άρθρο 20, η διέλευση πολεμικών πλοίων σε καιρό πολέμου εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τη διακριτική ευχέρεια της τουρκικής κυβέρνησης. Εάν η Τουρκία κρίνει ότι βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο πολέμου, έχει το δικαίωμα να εφαρμόσει τις διατάξεις του άρθρου 20 της παρούσας σύμβασης.
Η Τουρκία αρνήθηκε τη διέλευση σε δύο νοσοκομειακά πλοία, τα USNS Comfort και USNS Mercy, συνολικής χωρητικότητας 140.000 τόνων, τα οποία μετέφεραν ανθρωπιστική βοήθεια κατά τη διάρκεια της κρίσης στη Γεωργία του 2008, επειδή είχαν παραβιαστεί οι περιορισμοί χωρητικότητας της σύμβασης. Αυτό απέτρεψε τον κίνδυνο κρίσης με τη Ρωσία. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία έχει επανειλημμένα χρησιμοποιήσει τη δύναμή της για να παρακολουθεί τη διέλευση πολεμικών πλοίων και να ερμηνεύει τις διατάξεις της σύμβασης υπέρ της Ρωσίας. Η πρώτη φορά που συνέβη αυτό ήταν το 1976, κατά τη διάρκεια της διέλευσης του σοβιετικού αεροπλανοφόρου Kiev. Η Σύμβαση του Μοντρέ απαγορεύει στα αεροπλανοφόρα να διέρχονται από τα στενά. Η ΕΣΣΔ ανέφερε στην εκ των προτέρων ειδοποίησή της ότι το Kiev ήταν ένα «ανθυποβρυχιακό καταδρομικό». Λόγω της ταξινόμησης του πλοίου από το ΝΑΤΟ ως αεροπλανοφόρου, η Γενική Συνέλευση του ΝΑΤΟ ζήτησε να αρνηθεί τη διέλευση του πλοίου.
Το δεύτερο γεγονός ήταν το πέρασμα του αεροπλανοφόρου Admiral Kuznetsov το 1981. Όπως είχε κάνει προηγουμένως η ΕΣΣΔ με το Kiev, το Kuznetsov περιγράφηκε στην προειδοποίηση ως «καταδρομικό βαριάς μάχης με αεροσκάφη». Με παρόμοια λογική, η Τουρκία επέτρεψε σε αυτό το πλοίο να περάσει από τα στενά. Ωστόσο, μια άλλη σημαντική πτυχή και των δύο διελεύσεων είναι ότι, παρά το γεγονός πως η σύμβαση μετέφερε προκαταρκτικές ειδοποιήσεις για τα περάσματα από τους εκπροσώπους των υπογραφόντων κρατών στην Άγκυρα , κανένα από αυτά δεν προέβαλε αντιρρήσεις για τις διελεύσεις.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τα υποβρύχια του σοβιετικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας δε χρησιμοποιούσαν τα στενά για διέλευση. Το 2011, το RFS B-871 Alrosa πέρασε από τα στενά για πρώτη φορά από το 1991. Το εν λόγω υποβρύχιο διέσχισε τα στενά και επισκευάστηκε στην Αγία Πετρούπολη. Το 2017 η Ρωσία ολοκλήρωσε την κατασκευή έξι ντίζελ-ηλεκτρικών υποβρυχίων για τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας στην ίδια πόλη. Τέσσερα από αυτά τα υποβρύχια βρίσκονταν στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ δύο στο Tartus της Συρίας, στην ανατολική Μεσόγειο. Από το 2017 τα υποβρύχια Velikiy Novgorod και Kolpino δεν ήταν πλέον παρόντα στην ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, τα υποβρύχια Krasnodar και Stary Oskol με βάση τη Μαύρη Θάλασσα διέσχισαν τα στενά στην ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία επέτρεψε τη διέλευση αυτών των υποβρυχίων από τα στενά, θεωρώντας ότι το πέρασμά τους ήταν αίτημα για επισκευή ωστόσο, η ρωσική ναυτική βάση στο Tartus δεν έχει τη δυνατότητα να επισκευάσει ή να συντηρήσει τα υποβρύχια που αναφέρονται παραπάνω. Τα υποβρύχια τους επισκευάζονται στην Αγία Πετρούπολη μετά τη διέλευση από τη Μαύρη Θάλασσα στην ανατολική Μεσόγειο, όπου βρίσκονται εδώ και καιρό σε υπηρεσία. Η διάταξη της Σύμβασης του Μοντρέ για τα στενά ερμηνεύτηκε και πάλι υπέρ της Ρωσίας.
Η κρίση Ουκρανίας-Ρωσίας επιδεινώνεται μέρα με τη μέρα. Στις 26 Ιανουαρίου 2022, ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας ξεκίνησε μια μεγάλης κλίμακας ναυτική άσκηση. Η Τουρκία θα χαλαρώσει τη διάταξη του Μοντρέ, ώστε οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ να μπορέσουν να αποτρέψουν τη Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα. Ωστόσο, εάν η Τουρκία το κάνει αυτό, θα δημιουργήσει μεγάλη κρίση με τη Ρωσία. Η Τουρκία βρίσκεται σε διαφορετική κατάσταση τώρα από ό,τι κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στη Γεωργία το 2008, όταν η Τουρκία άνοιξε την πόρτα και επέτρεψε να περάσουν ρωσικά υποβρύχια. Τώρα οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ θα μπορούσαν ενδεχομένως να ζητήσουν να περάσουν από την ίδια πόρτα. Αυτή τη φορά η Τουρκία, που έχει ελάχιστες επιλογές, θα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στο τρομερό και το χειρότερο. Η Τουρκία πρέπει να σταματήσει τις πωλήσεις όπλων στην Ουκρανία και να συνεργαστεί με το ΝΑΤΟ στην Ουκρανία αντί να ενεργεί μόνη της. Διαφορετικά, η Τουρκία μπορεί να αναγκαστεί να αντιμετωπίσει μόνη της τη Ρωσία.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.