 |
| dondelord / pixabay |
«Η Ρωσία είναι μια δύναμη σε παρακμή, που σημαίνει ότι η οικονομική σημασία της, το ΑΕΠ της δεν παρακολουθεί πολλές άλλες χώρες στον κόσμο. Αλλά ακόμη και μια οικονομία σε παρακμή και μια δύναμη σε οικονομική παρακμή μπορεί να είναι απειλή και πρόκληση», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ στις 16 Δεκεμβρίου. Αυτό είναι σύμφωνο με την επίμονη άποψη της Δύσης για τη Ρωσία για δεκαετίες και ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Πολύς λόγος γίνεται για τη ρωσική δημογραφική κρίση και την υποτιθέμενη οικονομία της που εξαρτάται από πόρους. Πολλοί Αμερικανοί ειδικοί βλέπουν τη Ρωσία ως μια φθίνουσα δύναμη. Τον Ιούλιο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν δήλωσε περίφημα πως η Μόσχα «κάθεται στην κορυφή μιας οικονομίας που έχει πυρηνικά όπλα και πετρελαιοπηγές και τίποτα άλλο». Είναι έτσι; Μερικές φορές είναι απαραίτητο να επαναδιατυπωθούν ορισμένα προφανή γεγονότα, όπως υποστηρίζει πειστικά ο Andrew Latham (καθηγητής διεθνών σχέσεων και πολιτικής θεωρίας στο Macalester College του Saint Paul) στο πρόσφατο άρθρο γνώμης του.
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις / Παρουσίαση Freepen.gr
Όπως έχει δείξει η τρέχουσα ουκρανική κρίση, και όπως έχει δείξει στον κόσμο ο ρόλος της Ρωσίας στη Βενεζουέλα, τη Συρία, τη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αυτή τη στιγμή στο Καζακστάν και αλλού, απέχει μακράν από το να είναι μια «σπασμένη πρώην δύναμη». Με κάθε κριτήριο η Ρωσία είναι πράγματι μια Μεγάλη Δύναμη – όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί του Κέντρου Ναυτικών Αναλύσεων (CNA), Cornell Overfield και Joshua Tallis, στην έκθεσή τους για το 2020, που αναφέρεται από τον Latham. Επιπλέον, ο καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας Στίβεν Ρόουζφιλντ, στο βιβλίο του το 2005 «Η Ρωσία στον 21ο αιώνα» καταδεικνύει ότι η Ρωσία είναι επίσης μια πιθανή υπερδύναμη. Η Μόσχα έχει τόσο τη δύναμη να επηρεάσει τα πολιτικά αποτελέσματα παγκοσμίως όσον αφορά την ήπια και τη σκληρή δύναμη όσο και τη βούληση να το πράξει. Είναι μια στρατιωτική, επιστημονική-τεχνολογική, διαστημική και οικονομική δύναμη.
Εκτός από το ότι είναι η μεγαλύτερη χώρα παγκοσμίως (συνορεύει με 16 έθνη) και το ένατο σε πληθυσμό κράτος παγκοσμίως, είναι επίσης η ενδέκατη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο (με ονομαστικό ΑΕΠ). Αν κάποιος επηρεάσει την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης και όχι τις συναλλαγματικές ισοτιμίες της αγοράς, η Ρωσία είναι η έκτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Σύμφωνα με τους ειδικούς του CNA Michael Kofman και Andrea Kendall-Talor, τους οποίους επίσης αναφέρει ο Latham, το ΑΕΠ ούτως ή άλλως είναι συχνά ένα πολύ φτωχό μέτρο πραγματικής γεωπολιτικής ισχύος και σήμερα δε μεταφράζεται τόσο άμεσα σε διεθνή επιρροή ή ακόμη και στρατιωτικό δυναμικό.
Όπως και να έχει, η Ρωσία κατατάσσεται ως «πολύ υψηλή» στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης και διαθέτει δωρεάν πανεπιστημιακή εκπαίδευση και καθολικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, εκτός από το ότι είναι μία από τις κορυφαίες χώρες στην επιστήμη και την τεχνολογία ενώ διαθέτει το μεγαλύτερο απόθεμα πυρηνικών όπλων. Οι ενεργειακοί και ορυκτοί πόροι της είναι οι μεγαλύτεροι στον κόσμο.
Από την Πρώτη Εκστρατεία της Τσετσενίας στη δεκαετία του '90, υποστηρίζουν οι Kofman και Kendall-Taylor, η Ρωσία έχει εκσυγχρονίσει δραματικά τις στρατιωτικές δυνάμεις και τις υπηρεσίες πληροφοριών ενώ έχει αναβαθμίσει τις πυρηνικές της ικανότητες. Παρόλο που η οικονομία της μπορεί να φαίνεται κάπως μικρή, η Μόσχα σήμερα είναι σε θέση να προβάλει τη δύναμή της χρησιμοποιώντας πυρηνικές και υπερηχητικές δυνατότητες, καθώς και κυβερνοεπιχειρήσεις.
Επιπλέον, σύμφωνα με τον Sven Peterson – ερευνητή Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών (Erasmus Mundus International Master) – η Ρωσία έχει μια σύγχρονη ταυτότητα σφυρηλατημένη από την εποχή των μεταρρυθμίσεων του Μεγάλου Πέτρου και επίσης κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων και στη συνέχεια της Σοβιετικής περιόδου. Η Μόσχα, όπως και η ρωσική κοινωνία γενικότερα, βλέπει τη χώρα ως βασικό παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή. Και η Ρωσία έχει προβάλει τη δύναμή της στο εξωτερικό, είτε στη Νότια Αμερική είτε στην ήπειρο της Αφρικής. Αυτό δεν έχει αλλάξει σήμερα: η Μόσχα επιβεβαιώνεται –στρατιωτικά και διπλωματικά– σε αντίθεση με δυτικούς θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ. Η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση είναι ένα καλό παράδειγμα περιφερειακής ολοκλήρωσης, συμπεριλαμβανομένων των μετασοβιετικών χωρών. Όπως υποστηρίζει η Kathryn E. Stoner στο βιβλίο της του 2021 («Russia Resurrected»), η ικανότητα της Μόσχας να διαμορφώνει την παγκόσμια πολιτική συχνά χάνεται απλώς και μόνο επειδή πολλοί δυτικοί ειδικοί αδυνατούν να κατανοήσουν τις προθέσεις και τους σκοπούς της.
Εκτός του ότι αποτελεί ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, ήταν μέρος της G8 και διαδραμάτισε βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της ομάδας BRICS. Η Μόσχα διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο στο Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης (JCPOA) σχετικά με την πυρηνική συμφωνία του Ιράν του 2015.
Ακόμα κι έτσι, η Ουάσιγκτον αρνείται σταθερά να αναγνωρίσει ακόμη και το καθεστώς της Ρωσίας ως περιφερειακής δύναμης. Αυτό δείχνει πως η διένεξη ΗΠΑ-Ρωσίας, δεν είναι απλώς μια ιδεολογική σύγκρουση της Ψυχρής Εποχής, αλλά έχει στην πραγματικότητα ένα γεωπολιτικό περιεχόμενο. Πέρα από την απλή παρανόηση του ρωσικού ρόλου, όπως υποστηρίζει ο Latham, το θέμα είναι ακόμη και ένα είδος υπαρξιακής πρόκλησης για την αμερικανική ταυτότητα. Παρόλο που πολλές πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες προσπάθησαν να διατηρήσουν τους δεσμούς τους με τη Μόσχα, και παρόλο που ο ρωσικός πολιτισμός έχει κοινή ιστορία και διατηρεί για αιώνες οικονομικές, πολιτικές και θρησκευτικές σχέσεις με έναν αριθμό σλαβικών και τουρκικών λαών καθώς και με πολλούς άλλους εθνοτικούς από την αμερικανική σκοπιά, η Μόσχα δεν πρέπει να έχει ούτε μια δική της «ζώνη επιρροής». Στην πραγματικότητα, για πολλούς σημαντικούς στοχαστές και πολιτικούς των ΗΠΑ, η Ρωσία θα πρέπει να πάψει να υπάρχει εντελώς.
Ο αείμνηστος Zbigniew Brzezinski, ο οποίος υπηρέτησε ως εθνικός σύμβουλος του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ, και παρέμεινε ένας διπλωμάτης με τεράστια επιρροή και ειδικός στην εξωτερική πολιτική, ήταν ανοιχτός υπέρμαχος του περαιτέρω (μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης) κατακερματισμού της Ρωσίας σε χαλαρή συνομοσπονδία. Σε άρθρο του το 1997 στο Foreign Affairs, καλούσε για μια «χαλαρά συνομοσπονδιοποιημένη Ρωσία -. Θα αποτελείται από μια ευρωπαϊκή Ρωσία, μια Δημοκρατίας της Σιβηρίας και μια Δημοκρατία της Άπω Ανατολής». Ο Μπρεζίνσκι το υποστήριξε μιλώντας για την «παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της Αμερικής» - φυσικά και πάνω στην ευρασιατική στεριά. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ΗΠΑ θα πρέπει «να διαιωνίσουν τον κυρίαρχο γεωπολιτικό πλουραλισμό στο χάρτη της Ευρασίας», ώστε να αποτρέψουν ακόμη και «την απομακρυσμένη πιθανότητα οποιουδήποτε κράτους» να επιδιώξει «να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία της Αμερικής».
Ωστόσο, τόσο η μονοπολικότητα όσο και η διπολικότητα είναι κάπως ανώμαλες διαμορφώσεις ισχύος στην Ιστορία των εθνών - που απλά δεν μπορούν να διαρκέσουν για πάντα. Οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον η μοναδική υπερδύναμη και αντί για επιστροφή στη διπολικότητα ή σε μια νέα «Ψυχρή Εποχή», εισερχόμαστε σε μια εποχή διαφωνιών και ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων σε έναν πολυπολικό κόσμο - με πολλά περιθώρια συνεργασίας. Η κακή ανάγνωση της Ρωσίας είναι λάθος ανάγνωση της σημερινής διεθνούς τάξης, όπως το θέτει ξεκάθαρα το άρθρο του Latham.
«Η αναφορά του θανάτου μου ήταν υπερβολή» είπε ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας Μαρκ Τουέιν - μια φράση που συχνά λανθασμένα αναφέρεται ως «Οι αναφορές για τον θάνατό μου είναι πολύ υπερβολικές». Ομοίως, οι αναφορές για την υποτιθέμενη πτώση της Ρωσίας δεν είναι νέες. Ωστόσο, αυτή η ιδέα δεν είναι παρά ένας μύθος, όπως και η ίδια η έννοια της αμερικανικής μονοπολικότητας.
Η άρνηση να αξιολογηθεί σωστά η θέση και ο ρόλος της Ρωσίας στην παγκόσμια αρένα είναι συχνά μέρος ενός δυτικού ευσεβούς πόθου. Επιπλέον, μέρος του αμερικανικού κατεστημένου φαίνεται να μην μπορεί να σκεφτεί τη χώρα του έξω από το πλαίσιο ενός μονοπολικού κόσμου. Η ίδια η ύπαρξη ενός ρωσικού κράτους εκλαμβάνεται επομένως ως απειλή.
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις / Παρουσίαση Freepen.gr
Όπως έχει δείξει η τρέχουσα ουκρανική κρίση, και όπως έχει δείξει στον κόσμο ο ρόλος της Ρωσίας στη Βενεζουέλα, τη Συρία, τη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αυτή τη στιγμή στο Καζακστάν και αλλού, απέχει μακράν από το να είναι μια «σπασμένη πρώην δύναμη». Με κάθε κριτήριο η Ρωσία είναι πράγματι μια Μεγάλη Δύναμη – όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί του Κέντρου Ναυτικών Αναλύσεων (CNA), Cornell Overfield και Joshua Tallis, στην έκθεσή τους για το 2020, που αναφέρεται από τον Latham. Επιπλέον, ο καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας Στίβεν Ρόουζφιλντ, στο βιβλίο του το 2005 «Η Ρωσία στον 21ο αιώνα» καταδεικνύει ότι η Ρωσία είναι επίσης μια πιθανή υπερδύναμη. Η Μόσχα έχει τόσο τη δύναμη να επηρεάσει τα πολιτικά αποτελέσματα παγκοσμίως όσον αφορά την ήπια και τη σκληρή δύναμη όσο και τη βούληση να το πράξει. Είναι μια στρατιωτική, επιστημονική-τεχνολογική, διαστημική και οικονομική δύναμη.
Εκτός από το ότι είναι η μεγαλύτερη χώρα παγκοσμίως (συνορεύει με 16 έθνη) και το ένατο σε πληθυσμό κράτος παγκοσμίως, είναι επίσης η ενδέκατη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο (με ονομαστικό ΑΕΠ). Αν κάποιος επηρεάσει την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης και όχι τις συναλλαγματικές ισοτιμίες της αγοράς, η Ρωσία είναι η έκτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Σύμφωνα με τους ειδικούς του CNA Michael Kofman και Andrea Kendall-Talor, τους οποίους επίσης αναφέρει ο Latham, το ΑΕΠ ούτως ή άλλως είναι συχνά ένα πολύ φτωχό μέτρο πραγματικής γεωπολιτικής ισχύος και σήμερα δε μεταφράζεται τόσο άμεσα σε διεθνή επιρροή ή ακόμη και στρατιωτικό δυναμικό.
Όπως και να έχει, η Ρωσία κατατάσσεται ως «πολύ υψηλή» στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης και διαθέτει δωρεάν πανεπιστημιακή εκπαίδευση και καθολικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, εκτός από το ότι είναι μία από τις κορυφαίες χώρες στην επιστήμη και την τεχνολογία ενώ διαθέτει το μεγαλύτερο απόθεμα πυρηνικών όπλων. Οι ενεργειακοί και ορυκτοί πόροι της είναι οι μεγαλύτεροι στον κόσμο.
Από την Πρώτη Εκστρατεία της Τσετσενίας στη δεκαετία του '90, υποστηρίζουν οι Kofman και Kendall-Taylor, η Ρωσία έχει εκσυγχρονίσει δραματικά τις στρατιωτικές δυνάμεις και τις υπηρεσίες πληροφοριών ενώ έχει αναβαθμίσει τις πυρηνικές της ικανότητες. Παρόλο που η οικονομία της μπορεί να φαίνεται κάπως μικρή, η Μόσχα σήμερα είναι σε θέση να προβάλει τη δύναμή της χρησιμοποιώντας πυρηνικές και υπερηχητικές δυνατότητες, καθώς και κυβερνοεπιχειρήσεις.
Επιπλέον, σύμφωνα με τον Sven Peterson – ερευνητή Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών (Erasmus Mundus International Master) – η Ρωσία έχει μια σύγχρονη ταυτότητα σφυρηλατημένη από την εποχή των μεταρρυθμίσεων του Μεγάλου Πέτρου και επίσης κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων και στη συνέχεια της Σοβιετικής περιόδου. Η Μόσχα, όπως και η ρωσική κοινωνία γενικότερα, βλέπει τη χώρα ως βασικό παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή. Και η Ρωσία έχει προβάλει τη δύναμή της στο εξωτερικό, είτε στη Νότια Αμερική είτε στην ήπειρο της Αφρικής. Αυτό δεν έχει αλλάξει σήμερα: η Μόσχα επιβεβαιώνεται –στρατιωτικά και διπλωματικά– σε αντίθεση με δυτικούς θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ. Η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση είναι ένα καλό παράδειγμα περιφερειακής ολοκλήρωσης, συμπεριλαμβανομένων των μετασοβιετικών χωρών. Όπως υποστηρίζει η Kathryn E. Stoner στο βιβλίο της του 2021 («Russia Resurrected»), η ικανότητα της Μόσχας να διαμορφώνει την παγκόσμια πολιτική συχνά χάνεται απλώς και μόνο επειδή πολλοί δυτικοί ειδικοί αδυνατούν να κατανοήσουν τις προθέσεις και τους σκοπούς της.
Εκτός του ότι αποτελεί ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, ήταν μέρος της G8 και διαδραμάτισε βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της ομάδας BRICS. Η Μόσχα διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο στο Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης (JCPOA) σχετικά με την πυρηνική συμφωνία του Ιράν του 2015.
Ακόμα κι έτσι, η Ουάσιγκτον αρνείται σταθερά να αναγνωρίσει ακόμη και το καθεστώς της Ρωσίας ως περιφερειακής δύναμης. Αυτό δείχνει πως η διένεξη ΗΠΑ-Ρωσίας, δεν είναι απλώς μια ιδεολογική σύγκρουση της Ψυχρής Εποχής, αλλά έχει στην πραγματικότητα ένα γεωπολιτικό περιεχόμενο. Πέρα από την απλή παρανόηση του ρωσικού ρόλου, όπως υποστηρίζει ο Latham, το θέμα είναι ακόμη και ένα είδος υπαρξιακής πρόκλησης για την αμερικανική ταυτότητα. Παρόλο που πολλές πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες προσπάθησαν να διατηρήσουν τους δεσμούς τους με τη Μόσχα, και παρόλο που ο ρωσικός πολιτισμός έχει κοινή ιστορία και διατηρεί για αιώνες οικονομικές, πολιτικές και θρησκευτικές σχέσεις με έναν αριθμό σλαβικών και τουρκικών λαών καθώς και με πολλούς άλλους εθνοτικούς από την αμερικανική σκοπιά, η Μόσχα δεν πρέπει να έχει ούτε μια δική της «ζώνη επιρροής». Στην πραγματικότητα, για πολλούς σημαντικούς στοχαστές και πολιτικούς των ΗΠΑ, η Ρωσία θα πρέπει να πάψει να υπάρχει εντελώς.
Ο αείμνηστος Zbigniew Brzezinski, ο οποίος υπηρέτησε ως εθνικός σύμβουλος του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ, και παρέμεινε ένας διπλωμάτης με τεράστια επιρροή και ειδικός στην εξωτερική πολιτική, ήταν ανοιχτός υπέρμαχος του περαιτέρω (μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης) κατακερματισμού της Ρωσίας σε χαλαρή συνομοσπονδία. Σε άρθρο του το 1997 στο Foreign Affairs, καλούσε για μια «χαλαρά συνομοσπονδιοποιημένη Ρωσία -. Θα αποτελείται από μια ευρωπαϊκή Ρωσία, μια Δημοκρατίας της Σιβηρίας και μια Δημοκρατία της Άπω Ανατολής». Ο Μπρεζίνσκι το υποστήριξε μιλώντας για την «παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της Αμερικής» - φυσικά και πάνω στην ευρασιατική στεριά. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ΗΠΑ θα πρέπει «να διαιωνίσουν τον κυρίαρχο γεωπολιτικό πλουραλισμό στο χάρτη της Ευρασίας», ώστε να αποτρέψουν ακόμη και «την απομακρυσμένη πιθανότητα οποιουδήποτε κράτους» να επιδιώξει «να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία της Αμερικής».
Ωστόσο, τόσο η μονοπολικότητα όσο και η διπολικότητα είναι κάπως ανώμαλες διαμορφώσεις ισχύος στην Ιστορία των εθνών - που απλά δεν μπορούν να διαρκέσουν για πάντα. Οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον η μοναδική υπερδύναμη και αντί για επιστροφή στη διπολικότητα ή σε μια νέα «Ψυχρή Εποχή», εισερχόμαστε σε μια εποχή διαφωνιών και ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων σε έναν πολυπολικό κόσμο - με πολλά περιθώρια συνεργασίας. Η κακή ανάγνωση της Ρωσίας είναι λάθος ανάγνωση της σημερινής διεθνούς τάξης, όπως το θέτει ξεκάθαρα το άρθρο του Latham.
«Η αναφορά του θανάτου μου ήταν υπερβολή» είπε ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας Μαρκ Τουέιν - μια φράση που συχνά λανθασμένα αναφέρεται ως «Οι αναφορές για τον θάνατό μου είναι πολύ υπερβολικές». Ομοίως, οι αναφορές για την υποτιθέμενη πτώση της Ρωσίας δεν είναι νέες. Ωστόσο, αυτή η ιδέα δεν είναι παρά ένας μύθος, όπως και η ίδια η έννοια της αμερικανικής μονοπολικότητας.
Η άρνηση να αξιολογηθεί σωστά η θέση και ο ρόλος της Ρωσίας στην παγκόσμια αρένα είναι συχνά μέρος ενός δυτικού ευσεβούς πόθου. Επιπλέον, μέρος του αμερικανικού κατεστημένου φαίνεται να μην μπορεί να σκεφτεί τη χώρα του έξω από το πλαίσιο ενός μονοπολικού κόσμου. Η ίδια η ύπαρξη ενός ρωσικού κράτους εκλαμβάνεται επομένως ως απειλή.
* Δημοσιεύθηκε αρχικά στο infobrics.org, εστάλη στη Freepen.gr για παρουσίαση στα ελληνικά.