Διώρυγα Κωνσταντινούπολης: Η κίνηση ματ ή το μοιραίο λάθος του Ερντογάν; Η σχέση της με τη «Γαλάζια πατρίδα»

Με την κατασκευή της διώρυγας της Κωνσταντινούπολης η Τουρκία λέγεται ότι επιδιώκει την παράκαμψη της συνθήκης του Μοντρέ. Επί της ουσίας όμως αυτό είναι ανέφικτο. Διότι η Συνθήκη κάνει λόγο για διέλευση τόσο του Βοσπόρου όσο και των Δαρδανελίων. Επομένως, μία Διώρυγα στην Κωνσταντινούπολη παρακάμπτει το ένα σκέλος της Συνθήκης. Των Στενών του Βοσπόρου. Όχι όμως των Στενών των Δαρδανελίων. Πιο απλά; Για να φτάσει ένα πλοίο στην Κωνσταντινούπολη ερχόμενο από τη Μεσόγειο θα «σκοντάψει» στα Δαρδανέλλια, όπου θα ισχύει η Συνθήκη του Μοντρέ. Από την άλλη, και να περάσει ένα πλοίο από την Κωνσταντινούπολη ερχόμενο από τη Μαύρη Θάλασσα, θα «σκοντάψει» πάλι στα Δαρδανέλλια, δηλαδή στη Συνθήκη του Μοντρέ.

Η Συνθήκη υπογράφτηκε το 1936 και παραχωρεί στην Τουρκία τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου, της Θάλασσας του Μαρμαρά και των Στενών των Δαρδανελίων, ενώ εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από μη στρατιωτικά πλοία εν καιρό ειρήνης. Επιτρέπει τη διέλευση των πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας, θέτοντας κάποιους όρους εκτοπίσματος, μεγέθους και οπλισμού. Όμως, περιορίζει σημαντικά το πέρασμα των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας, όπως οι ΗΠΑ. Επίσης, επιτρέπει στην Τουρκία τη στρατιωτικοποίηση των Στενών. Οι όροι της Συνθήκης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης με την τότε Σοβιετική Ένωση, νυν Ρωσία, σχετικά με τη διέλευση των πολεμικών της πλοίων.

Πρόσφατα, 104 Τούρκοι ναύαρχοι δήλωσαν με ανοιχτή επιστολή τους, ότι η Συνθήκη του Μοντρέ εξασφαλίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα τουρκικά συμφέροντα και χαρακτήρισαν επικίνδυνο το άνοιγμα μίας συζήτησης για αναθεώρησή της. Η ανησυχία τους υποκρύπτει δύο καυτά ζητήματα. Το πρώτο σχετίζεται με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Γιατί το Νοέμβριο του 1994 είχε ζητηθεί η επαναδιατύπωση της Συνθήκης του Μοντρέ, ώστε να καταστεί συμβατή με τη νέα, τότε, Σύμβαση UNCLOS.

Όμως, η Τουρκία αρνείται να υπογράψει τη Σύμβαση UNCLOS. Γιατί εκτός του ότι θα γκρεμίσει τις επεκτατικές της επιδιώξεις στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο, ταυτόχρονα θα αποδυναμώσει τον έλεγχο της στα Στενά. Ο λόγος; Με τη νέα Σύμβαση UNCLOS δεν υπάρχουν κλειστές θάλασσες, όπως, λανθασμένα ή εσκεμμένα, κάποιοι διατείνονται. Εξασφαλίζεται η ελεύθερη ναυσιπλοΐα, υπό όρους που είναι λιγότερο συμφέροντες για την Τουρκία σε σχέση με τους ισχύοντες της Συνθήκης του Μοντρέ. Τρανταχτό παράδειγμα τα Στενά του Χορμούζ στον Περσικό κόλπο. Το δεύτερο σκέλος της ανησυχίας των ναυάρχων θα το δούμε παρακάτω.

Θα αναρωτηθεί κάποιος, ο Ερντογάν δε γνωρίζει αυτό το ενδεχόμενο; Προφανώς και το γνωρίζει. Αλλά, με την ανακοίνωση του σχεδίου κατασκευής της Διώρυγας «εκβίασε» την έναρξη μίας φιλολογίας περί αναθεώρησης της Συνθήκης του Μοντρέ, χωρίς να θέσει ο ίδιος το θέμα. Αλλά και χωρίς να χρειάζεται αναθεώρηση, γιατί υφίστανται και τα Στενά των Δαρδανελλίων.

Αλλά, ποιος μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να αναγγείλει και την κατασκευή άλλης μίας Διώρυγας. Πού; Μα, βόρεια της Καλλίπολης, στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Που θα προσφέρει εναλλακτική παράκαμψη των Στενών των Δαρδανελίων. Ή, να την υπονοεί. Κοιτάζοντας το χάρτη, ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι θα πρόκειται για ένα πιο απλό έργο σε σχέση με εκείνο της κατασκευής της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης. Τότε, δε θα χρειαστεί αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ, καθώς πρακτικά και ουσιαστικά θα την έχει παρακάμψει. Μόνο έτσι εξηγείται η δήλωση που έκανε τον Ιανουάριο του 2020, λέγοντας πως «Η Συνθήκη του Μοντρέ αφορά και δεσμεύει μόνο τα Στενά. Η Διώρυγα είναι εκτός της Συνθήκης του Μοντρέ. Η Συνθήκη του Μοντρέ μαζί με τα Στενά είναι ιστορία». Γιατί, είτε δεν ξέρει τι λέει, είτε ξέρει, αλλά δε φανερώνει όλο το πλάνο. Ή, προτιμάει να το αφήνει να εννοηθεί.

Όμως, η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης αποτελεί ένα τεράστιο ερωτηματικό τόσο από περιβαλλοντολογικής, όσο και από τεχνικό-οικονομικής πλευράς. Υπάρχουν σοβαρές επιφυλάξεις για τις επιπτώσεις που θα προξενήσει στο περιβάλλον, ενώ απαιτούνται τεράστια κεφάλαια για τη χρηματοδότηση της κατασκευής. Επιπλέον, τίθεται ζήτημα και οικονομικής της βιωσιμότητας. Γιατί η ανταγωνιστική διέλευση από τα Στενά του Βοσπόρου θα συνεχίσει να υφίσταται.

Το κόστος διέλευσης των πλοίων από το Βόσπορο είναι ελάχιστο, το πλήθος των διελεύσεων τα τελευταία χρόνια τείνει μειούμενο και μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες, σε περιόδους έντονων καιρικών συνθηκών, εμφανίζονται καθυστερήσεις διέλευσης των πλοίων, που μεταφράζεται σε επιπρόσθετο κόστος για τα πλοία. Εν ολίγοις, για να είναι οικονομικά βιώσιμη η Διώρυγα, τα τέλη και το κόστος διέλευσης ενός πλοίου από αυτή θα χρειάζεται να είναι ακριβότερα εκείνων του Βοσπόρου. Που σημαίνει μη ανταγωνιστική. Άρα ζημιογόνα. Εκτός αν ο Ερντογάν υποχρεώσει, τσαμπουκαλίδικα, κάποια είδη και μεγέθη πλοίων να διέρχονται από αυτή. Κάτι το οποίο πέταξε τον Ιανουάριο του 2020: «Η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης θα μειώσει την κίνηση στο Βόσπορο. Από τα Στενά του Βοσπόρου θα περνούν μόνο τα πλοία ξηρού φορτίου.» Αυτό όμως, θα τον φέρει σε σύγκρουση με ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα.

Πιθανότατα ο Ερντογάν να χρησιμοποιεί τη Διώρυγα (ή τις Διώρυγες) ως διαπραγματευτικό χαρτί, προσδοκώντας ευρύτερα γεωπολιτικά οφέλη. Όπως, να μην εμποδιστεί η πραγμάτωση της «Γαλάζιας πατρίδας» στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο, δίνοντας ως αντάλλαγμα το άφημα της Διώρυγας (ή των Διωρύγων) στα χαρτιά.

Η ύπουλη επιδίωξη του ανοίγματος της επαναδιαπραγμάτευσης της Συνθήκης του Μοντρέ με εργαλείο την Διώρυγα (ή τις Διώρυγες;), χωρίς δηλαδή να το ζητήσει ο ίδιος, έχει σημασία. Άλλο το να ζητάει πρώτος κάποιος κάτι και άλλο να του ζητάει άλλος ή άλλοι πρώτα κάτι, σε τυχόν διαπραγματεύσεις. Στις οποίες ο Ερντογάν θα επιχειρήσει να εμφανιστεί, ως συνήθως, ως ο έχων το πάνω χέρι, κρατώντας παραμάσχαλα την εναλλακτική της Διώρυγας (ή των Διωρύγων).

Επομένως, τα Στενά, η Διώρυγα, η Συνθήκη του Μοντρέ και η Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας, συνδέονται άμεσα με το σχέδιο της «Γαλάζιας Πατρίδας». Αν ο Ερντογάν το υλοποιήσει, θέτοντας υπό τουρκική κυριαρχία το μισό Αιγαίο (πιθανώς να ονομαστεί «Ανατολικό» Αιγαίο, κατά το «πρότυπο» της «Βxxx» Μακεδονίας, τυχαίο;), τότε πιθανότατα να δηλώσει πως, τάχα, υποχωρεί και δέχεται την εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο. Γιατί με την εφαρμογή της θα ενώσει το μισό Αιγαίο με τα τουρκικά παράλια. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και ο έλεγχος της μισής Κύπρου (ονομάστηκε «Βxxx» Κύπρος, τυχαίο;), την οποία και σκοπεύει όχι απλά να ανεξαρτητοποιήσει, αλλά να προσαρτήσει στην Τουρκία. Έτσι, θα μεγιστοποιήσει τα θαλάσσια κυριαρχικά της δικαιώματα και τις ελεγχόμενες θαλάσσιες ζώνες της στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο. Δηλαδή, σχεδόν καθ’ όλη τη θαλάσσια δίοδο από και προς τη Μαύρη Θάλασσα. Ως αντάλλαγμα θα έχει να «προσφέρει» τη διατήρηση του καθεστώτος της Συνθήκης του Μοντρέ στα Στενά. Κάτι που είναι πάλι συμφέρον για την Τουρκία.

Βέβαια, η νέα Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) διασφαλίζει, όπως ειπώθηκε, την ελεύθερη διέλευση των πλοίων. Για αυτό και η Ρωσία υποστηρίζει το δικαίωμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στο Αιγαίο στα 12 ναυτικά μίλια. Αλλά, είναι εντελώς διαφορετικό τα χωρικά ύδατα να παραμείνουν ελληνικά, από το να γίνουν τουρκικά. Η Τουρκία έχει αναξιόπιστο ιστορικό στην τήρηση των διεθνών συνθηκών και του διεθνούς δικαίου. Αδιάσειστα παραδείγματα; Οι παράνομες στρατιωτικές εισβολές στην Κύπρο, στη Συρία και στο Ιράκ, η παράνομη στρατιωτική υποστήριξη στη Λιβύη, η άρνηση της Σύμβασης UNCLOS του ΟΗΕ και τώρα ο υποχθόνιος «εκβιασμός» μίας αχρήστευσης ή αναθεώρησης της Συνθήκης του Μοντρέ.

Αλλά, αυτό το σκηνικό ενέχει έναν σοβαρό παράγοντα. Το δεύτερο σκέλος που υποβόσκει στην επιστολή των Τούρκων ναυάρχων. Τη Ρωσία. Η εμπορική και πολεμική θαλάσσια δίοδος της οποίας από και προς τη Μεσόγειο θα τεθεί υπό τις τουρκικές νταβατζίδικες ορέξεις.

Το κρίσιμο σημείο λοιπόν, έγκειται στο με τι μάτι βλέπει η Ρωσία τόσο τη Διώρυγα (ή τις Διώρυγες), όσο και τη «Γαλάζια πατρίδα». Στο πρώτο θέμα έχει ταχθεί ξεκάθαρα αρνητικά. Στο δεύτερο, υπάρχει ερωτηματικό. Αν προτιμάει δηλαδή, το Αιγαίο να παραμείνει ως έχει, ελληνικό. Στα «χέρια» ενός άλλοτε αξιόπιστου και άλλοτε υποτακτικού κράτους. Συμφέρουσες και οι δύο περιπτώσεις. Ή να περάσει το μισό σε ένα κράτος (Τουρκία) απρόβλεπτο και με πρακτικές μαστροπού.

Οι Τούρκοι ναύαρχοι και οι κεμαλικές αντιπολιτευτικές πολιτικές παρατάξεις, ζητούν την επικέντρωση του τουρκικού επεκτατισμού στο Αιγαίο. Τη «Γαλάζια πατρίδα». Όχι ένα ταυτόχρονο άνοιγμα του καθεστώτος των Στενών. Ο Ερντογάν σκέφτεται πλαγίως-ευθέως, οι κεμαλιστές σκέτα ευθέως.

Η περιοχή εισέρχεται σε αδιευκρίνιστη τροχιά. Σίγουρα θα υπάρξουν διαπραγματεύσεις, τα προεόρτια των οποίων πιθανώς να έχουν, ατύπως, ήδη ξεκινήσει. Η ιστορία όμως είναι ξεκάθαρη. Η Ρωσία ποτέ δε δέχθηκε έλεγχο στη διέλευση των εμπορικών και πολεμικών της πλοίων από και προς τη Μεσόγειο. Οι Ρώσο-Τουρκικοί πόλεμοι αυτό φανερώνουν.

Μέσα σε αυτή την καυτή διπλωματική και στρατιωτική σκακιέρα, η Ελλάδα με τις «εμπριμέ» πολιτικές ηγεσίες, που κάνουν οικειοθελώς παραχωρήσεις σε ένα «ανύπαρκτο» κράτος (Σκόπια) και σε δύο μη επιθετικές χώρες (Ιταλία και Αίγυπτος), δείχνει καταδικασμένη να «πανηγυρίζει» όποτε κάνει θαρραλέα νάζια στα τούρκικα προκαταρτικά «ερωτικά» σκαμπίλια. Μα, τελικά διαπραγματεύεται το μέγεθος «έκδοσής» της προς μία χώρα νταβατζή (Τουρκία).

Η ελπίδα για να γλιτώσουμε; Κάποιοι λένε αν δώσουμε στη Τουρκία όσα ζητάει. Ορισμένοι λένε από σπόντα. Άλλοι λένε, γενικά, «ένας Θεός θα μας σώσει». Προσωπικά, πιστεύω η Παναγία και ο Ιησούς Χριστός.

Ας προσευχηθούμε.

Μαργέλης Κωνσταντίνος

Άγιος Πέτρος, Λευκάδας, 26 Απριλίου 2021

www.eksadaktylos.gr