Ποια ήταν η σχέση του Μεγάλου Ναπολέοντα με την Ελλάδα;

Η σχέση του Βοναπάρτη με τους Κομνηνούς – Στεφανόπουλους της Μάνης – Τι γράφει ο William Leake στο έργο του «Travel in the Morea» για τους Στεφανόπουλους της Μάνης – Ο φιλελληνισμός του Βοναπάρτη – Το σπίτι στην Ιεράπετρα όπου έμενε (;) ο Μέγας Ναπολέων το 1798

Από: protothema.gr

Στις 10/8/2019 είχαμε γράψει ένα άρθρο με τίτλο «Είχε ο Μέγας Ναπολέων ‘’ελληνικές ρίζες’’»; Τα στοιχεία που είχαμε τότε στη διάθεσή μας και που προέρχονταν από το βιβλίο του σπουδαίου Δικαίου Βαγιακάκου «ΟΙ ΜΑΝΙΑΤΑΙ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ Α’ ΟΙ ΜΑΝΙΑΤΑΙ ΤΗΣ ΚΟΡΣΙΚΗΣ» (1970) και το πόνημα του Σαμοθρακίτη Ν.Β. Φαρδύ «ΥΛΗ ΚΑΙ ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΝ ΚΟΡΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΑΣ», Α’ Έκδοση 1888, ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ 2007, έδειχναν ότι πιθανότατα ο Ναπολέων δεν είχε «ελληνικές ρίζες».

Τον Νοέμβριο του 2021 ο Δημοσθένης Δαββέτας παρουσίασε ένα βιβλίο με τίτλο «Είχε ελληνικές ρίζες ο Μ. Ναπολέων;» στο οποίο παραθέτει καινούργια στοιχεία που συνηγορούν όχι μόνο στην ελληνική, μανιάτικη συγκεκριμένα καταγωγή του Ναπολέοντα, αλλά και στις ρίζες του από την οικογένεια των αυτοκρατόρων Κομνηνών του Βυζαντίου. Ανάμεσά τους, ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά στη διαμονή του στην Ιεράπετρα της Κρήτης το 1798. Εκεί όπως θα δούμε όχι απλά υπάρχει το σπίτι στο οποίο φιλοξενήθηκε (; Ο Βοναπάρτης) αλλά έχει αποκατασταθεί από τον Δήμο της πόλης.

Οι Κομνηνοί και οι Στεφανόπουλοι της Μάνης

Στις 15 Αυγούστου 1461 οι Τούρκοι κατέλαβαν την Τραπεζούντα. Ο Μωάμεθ Β’ ζήτησε από τον αυτοκράτορά της Δαβίδ Κομνηνό να έρθει με την οικογένειά του στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Δαβίδ και την οικογένειά του ν’ αλλαξοπιστήσουν για να τους χαρίσει τη ζωή.

Ο Δαβίδ αρνήθηκε και ο Μωάμεθ σκότωσε αυτόν και τα παιδιά του εκτός από ένα, τον Νικηφόρο που κατάφερε με κάποιον άγνωστο τρόπο να ξεφύγει. Η πανέμορφη σύζυγος του Δαβίδ Ελένη έζησε για λίγα χρόνια στο χαρέμι αλλά τελικά πέθανε από τη λύπη της. Ο Νικηφόρος Κομνηνός περιπλανήθηκε σε διάφορα μέρη και τελικά κατέληξε στη Μάνη όπου επέλεξε να εγκατασταθεί. Οι σκληροτράχηλοι και αδούλωτοι Μανιάτες γοήτευσαν τον Νικηφόρο ο οποίος είχε πάντα στο μυαλό του να συνεχίσει τον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Αλλά και οι ίδιοι οι Μανιάτες εκτίμησαν ιδιαίτερα τον Βυζαντινό άρχοντα ο οποίος στέριωσε στον τόπο τους.

Ο Νικηφόρος παντρεύτηκε την Ελένη Λασβούρη, κόρη του πρόκριτου της Μάνης Πέτρου Λασβούρη. Υπάρχει μάλιστα το αποδεικτικό έγγραφο του γάμου τους στη Μάνη. Όπως υπάρχει και το έγγραφο βάπτισης του γιου τους στον οποίο έδωσε το όνομα Αλέξιος Ζ’ (Αλέξιος Ε’ ήταν ο ξάδελφός του και Αλέξιος ΣΤ’ ήταν ο αδελφός του). Στον Νικηφόρο Κομνηνό απονεμήθηκε ο τίτλος του Πρωτογέροντα.

Αυτός ήταν ο γενάρχης των Κομνηνών της Μάνης. Ο Αλέξιος Ζ’ και ο γιος του Στέφανος διακρίθηκαν σε μάχες κατά των Τούρκων. Το 1545 ο Στέφανος αντιμετώπισε με μεγάλη επιτυχία τους Τούρκους στη Θάλασσα. Τότε ο αδελφός του Κωνσταντίνος Α’ για να τον τιμήσει, άλλαξε το επώνυμό του και έγινε Στεφανόπουλος (=ο Στέφανος από την Πόλη, Stefano-poli). Έτσι οι Κομνηνοί της Μάνης, λέγονταν πλέον Στεφανόπουλοι.

Το 1672, ο Κωνσταντίνος Δ’ Στεφανόπουλος παντρεύτηκε μια κοπέλα προκαλώντας τη ζήλια της άλλης μεγάλης οικογένειας της Μάνης, των Γιατραίων ή Γιατράνων. Οι Στεφανόπουλοι φοβούμενοι ότι οι Γιατράνοι θα τους κατέδιδαν στους Τούρκους έφυγαν για τη Σικελία. Εκεί υπήρχε εμπόλεμη κατάσταση και πήγαν στη Γένοβα, για να βρουν τελικά καταφύγιο στην Κορσική.

Στην Κορσική έζησαν ως Στεφανόπουλοι ώσπου ένας από αυτούς, ο Κωνσταντίνος ενημέρωσε το γιο του Δημήτριο για την καταγωγή τους από τους Κομνηνούς παρουσιάζοντάς του τα σχετικά τεκμήρια. Τον συμβούλευσε όμως να μην αποκαλύψει ποτέ την πραγματική τους ταυτότητα. Ο Δημήτριος όμως αφού συγκέντρωσε και άλλα στοιχεία, τα παρουσίασε στον Γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ’. Αυτός εξέτασε τα σχετικά έγγραφα και συμπέρανε ότι ήταν γνήσια. Έτσι ο Δημήτριος Στεφανόπουλος έλαβε τις «les letters patentes» (επιβεβαιωτικές επιστολές) και έγινε εκ νέου πρίγκιπας Κομνηνός απολαμβάνοντας αμέσως όλα τα προνόμια της βασιλικής Αυλής. Ο πρίγκιπας Δημήτριος Κομνηνός βοήθησε τον Μέγα Ναπολέοντα να μπει στη στρατιωτική σχολή και ήταν κηδεμόνας του όταν αυτός φοιτούσε εκεί.

Ο Ναπολέοντας αποκαλούσε τον Δημήτριο «θείο». Ο Μανιάτης πρίγκιπας ίδρυσε το «L’ Hotel de la Langue Grecque» που αποτελούσε προπομπό της Φιλικής Εταιρείας. Σε ηλικία 15 ετών ο Ναπολέοντας έγραψε ένα δοκίμιο για τη σπαρτιατική αγωγή των νεαρών Μανιατών και το έστειλε στον αρμόδιο Γάλλο υπουργό έτσι ώστε να εκπαιδεύονται με ανάλογο τρόπο και οι Γάλλοι στρατιώτες.

Οι Καλόμεροι και ο Μέγας Ναπολέων

Είναι αναμφισβήτητο ότι ο Μέγας Ναπολέων ήταν επηρεασμένος από τον Δημήτριο Κομνηνό και έτρεφε βαθιά αγάπη για την Ελλάδα. Πώς όμως έχει διαδοθεί η άποψη ότι είχε ελληνική καταγωγή; Με βάση τα ντοκουμέντα της Άννας Κομνηνής, της δούκισσας Ντ’ Αμπραντές, του Υπουργού της Γαλλίας στη Βενετία Henin, του ερευνητή Λ. Κωνσταντινίδη, αλλά και το αρχείο της οικογένειας Στεφανόπουλων-Κομνηνών, όταν ο Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος-Κομνηνός βρέθηκε επικεφαλής της ελληνικής κοινότητας στην Κορσική το 1676 είχε μαζί του και τα παιδιά του. Ένα από αυτά ονομαζόταν Καλόμερος.

Διάσημη ποιήτρια της εποχής της, η Ντελφίν ντε Ζιραντέν (1804-1855) βραβεύθηκε μόλις 25 ετών από τη Γαλλική Ακαδημία. Με έντονο ενδιαφέρον για την Ελλάδα, που το είχε επιδείξει πολλές φορές, όταν οργανώθηκε στο Παρίσι μια μεγάλη συγκέντρωση του φιλελληνικού κομιτάτου τον Αύγουστο του 1825, η Ντε Ζιραντέν, όχι μόνο συγκέντρωσε μόνη της το σεβαστό ποσό των 3.000 φράγκων, αλλά απήγγειλε και η ίδια τον «Έρανο», ένα ποίημα το οποίο αργότερα τύπωσε σε φυλλάδιο και τα έσοδα τα διέθεσε για τον ίδιο σκοπό.

Ο Καλόμερος στάλθηκε από τον πατέρα του σε μία εμπιστευτική αποστολή στον μεγάλο δούκα της Τοσκάνης, Κοσμά Μέδικο Γ’. Όταν τελείωσε η αποστολή του Καλόμερου έπρεπε να επιστρέψει στην Κορσική. Όμως τότε πέθανε ο πατέρας του και αποφάσισε να μείνει κοντά στον μεγάλο δούκα στην Τοσκάνη. Μετά από χρόνια ένας απόγονος του Καλόμερου αποφάσισε σύμφωνα με τις πηγές που αναφέραμε παραπάνω να επιστρέψει στην Κορσική. Ήταν ο Charles, που παντρεύτηκε τη Laetitia Ramolino. Το ζευγάρι απόκτησε 8 παιδιά ένα από τα οποία ήταν ο Μέγας Ναπολέων που γεννήθηκε το 1769. Το επώνυμο Καλόμερος μεταφράζεται στα ιταλικά ως Buonoparte. Ως «Καλημέρης» απαντά αυτό το επώνυμο ακόμα και σήμερα στη Μάνη.

Άλλα στοιχεία που συνηγορούν στην ελληνική καταγωγή του Μεγάλου Ναπολέοντα

Το 1804-1807 κι ενώ ο Ναπολέων βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του, ο William Leake στο βιβλίο του «Travel in the Morea» (δημοσιεύθηκε το 1830) γράφει ότι στο Οίτυλο της Μάνης υπήρχαν άτομα με το επώνυμο Στεφανόπουλος που διακήρυτταν τη συγγένειά τους μ’ αυτόν και επιβεβαίωναν ότι η οικογένεια του προερχόταν από την Τοσκάνη όπου ο πρόγονος του Βοναπάρτη άλλαξε το επώνυμο του.

Επίσης ο Μέγας Ναπολέων διατηρούσε αλληλογραφία με τον Ρήγα Φεραίο, ζήτησε από τον Κοραή να του μεταφράσει έργα του Στράβωνα, από τους συμβούλους του «θείου» του Στεφανόπουλου -Κομνηνού να προετοιμάσουν την Ελληνική Επανάσταση ξεκινώντας από τη Μάνη κ.ά. Δύο μήνες πριν το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης κι ενώ ήταν φυλακισμένος στην Αγία Ελένη, είπε στον στρατιωτικό Las Cases: «Ήθελα πάντα να απελευθερώσω την Ελλάδα από τους Τούρκους».

Όπως γράφει ο ίδιος ο Ναπολέων στα «Απομνημονεύματά» του («Memorial») η δούκισσα Ντ’ Αμπραντές (Λορ Στεφανοπούλου Κομνηνού) σύζυγος του στρατηγού Junot, δεξιού χεριού του Βοναπάρτη, έκανε πολλά έξοδα, σπαταλώντας χρήματα από τα κρατικά ταμεία. Τα αρνητικά σχόλια έφτασαν και στον Ναπολέοντα που την κάλεσε για εξηγήσεις. Η δούκισσα που όπως αναφέραμε έγραψε επίσης για την ελληνική καταγωγή του Βοναπάρτη, όχι μόνο δεν δέχτηκε τις συμβουλές του, αλλά τον μάλωσε σαν να ήταν μικρό παιδί κάτι που έδειχνε μεγάλη οικειότητα μεταξύ τους.

Τέλος κατά τη στιγμή της στέψης του σε αυτοκράτορα, ο Ναπολέων δεν άφησε τον Πάπα να τον στέψει. Του πήρε από τα χέρια το στέμμα και το φόρεσε. Αυτό δείχνει όχι μόνο τη διάσταση και τον διαχωρισμό του γαλλικού κράτους και της Εκκλησίας ,αλλά και ίσως ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών με την παπική Εκκλησία που είχε εξαναγκάσει τους Στεφανόπουλους-Κομνηνούς να δεχτούν σχεδόν ταπεινωτικούς όρους.

To σπίτι στην Ιεράπετρα στο οποίο διανυκτέρευσε ο Ναπολέων Βοναπάρτης

Ο Ναπολέων και η Ιεράπετρα

Ο Δημοσθένης Δαββέτας αναφέρει ότι ο Ναπολέων στην εκστρατεία του στην Αίγυπτο κρύφτηκε για λίγο στην Ιεράπετρα για να μην τον συλλάβει ο αγγλικός στόλος. Αναζητήσαμε περισσότερα στοιχεία για το γεγονός αυτό και βρήκαμε τα ακόλουθα. Σύμφωνα με την παράδοση που υπάρχει στην όμορφη πόλη του Λασιθίου ενώ ο γαλλικός στόλος με 35.000 άνδρες ήταν αρόδο (έξω από το λιμάνι) ο Ναπολέοντας συνοδευόμενος από πέντε ναύτες κατέπλευσε με λέμβο στην πόλη. Ήταν το βράδυ της 26ης Ιουνίου 1798. Συνάντησε τον άρχοντα της πόλης Ανδρέα Περουλιό και ζήτησε νερό για τα πλοία του.

Ο Περουλιός τους έδειξε ένα πηγάδι για να πάρουν πόσιμο νερό. Ο Ναπολέων χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητα του έκανε βόλτα στα Βιγλιά. Ο φιλόξενος Περουλιός τον κάλεσε σπίτι του για να τον κεράσει ρακή και παξιμάδια και του πρότεινε να κοιμηθεί εκεί κάτι που δέχτηκε ο Ναπολέων, αφού έδωσε εντολή στους ναύτες του να φύγουν και να έρθουν να τον πάρουν για να γυρίσει στον στόλο πριν το ξημέρωμα. Όταν ο Περουλιός πήγε το μεσημέρι της επόμενης μέρας να δει τι γίνεται ο φιλοξενούμενος του, βρήκε το δωμάτιο άδειο και ένα σημείωμα κάτω από το μαξιλάρι. πήρε το σημείωμα και το έδωσε στους γαλλομαθείς της πόλης να το μεταφράσουν.

Το σημείωμα έγραφε: «Αν θέλετε να μάθετε ποιος ήταν ο ξένος σας, μάθετε ότι είμαι ο Ναπολέων Βοναπάρτης». Υπάρχουν όμως αρκετοί Ιεραπετρίτες που αμφισβητούν ότι ήταν ο Μέγας Ναπολέων αυτός που διανυκτέρευσε στην Ιεράπετρα αλλά κάποιος Γάλλος αξιωματικός. Πάντως το 2021 ολοκληρώθηκε η συντήρηση και αποκατάσταση του «Σπιτιού του Ναπολέοντα» με σκοπό να λειτουργήσει ως ένας μικρός, εκθεσιακός χώρος επισκέψιμος για το κοινό. Στον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης στις Άνω Αρχάνες Ηρακλείου, υπάρχει το τηλεσκόπιο του Ναπολέοντα που άφησε ο Γάλλος στην Ιεράπετρα και το πρόσφεραν οι Ιεραπετρίτες στους Ηρακλειώτες κατά την επανάσταση του 1897.

Πάντως ακόμα και αν ο Μέγας Ναπολέων διανυκτέρευσε στην Ιεράπετρα δεν τεκμηριώνεται από αυτό το γεγονός, η ελληνική καταγωγή του, η οποία εξακολουθεί να απασχολεί ιστορικούς και εξερευνητές…


Πηγές: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ, «Είχε ελληνικές ρίζες ο Μ. Ναπολέων;», Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, 2021 

planet-radio.gr (για τα σχετικά με το «Σπίτι του Ναπολέοντα», στοιχεία)