Η τελευταία μάχη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη ξεκίνησε πριν την επίσημη λήξη του πολέμου αλλά συνεχίστηκε για πολλές ημέρες μετά. Ήταν μια μάχη ιδιαιτέρως άγρια με έντονο το άρωμα της, δίκαιης, εκδίκησης. Ωστόσο είναι και μια μάχη σχεδόν άγνωστη κι αυτό γιατί το καθεστώς που επικράτησε μετά τον πόλεμο στη χώρα αυτή θέλησε να την εξαφανίσει από την ιστορική μνήμη για πολιτικούς λόγους.
Από: history-point.gr / ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΡΥΚΑ
Το Όντζακ είναι μια μικρή πόλη της σημερινής Βοσνίας – Ερζεγοβίνης κοντά στα σύνορα με την Κροατία. Κατά τον Β’ ΠΠ η πόλη ανήκε στο ανεξάρτητο κροατικό κράτος, το σφαγείο του Άντε Πάβελιτς και του Ούστασι. Τον Απρίλιο του 1945 ουδείς είχε πλέον αμφιβολία για την τροπή του πολέμου. Το Βερολίνο πολιορκείτο από τους Σοβιετικούς και ο Άξονας είχε καταρρεύσει. Ήταν η περίοδος που οι ένοχοι φρόντιζαν να διασώσουν το σαρκίο τους. Αυτό συνέβη και στην Κροατία. Οι εγκληματίες Ούστασι προσπαθούσαν να ξεφύγουν.
Υπήρχαν όμως και οι φανατικοί όπως ο Πέταρ Ραϊκόβατσις. Αυτός, καταδιωκόμενος από τους παρτιζάνους του Τίτο, με περίπου 10.000 άνδρες οχυρώθηκαν στο Όντζακ και σε πολλά γύρω χωριά, έτοιμοι να πολεμήσουν ως το τέλος. Από τους άνδρες αυτούς πάντως παρέμειναν στις θέσεις τους περί τους 1.800 που αγωνίστηκαν ως το τέλος.
Το Όντζακ είναι μια μικρή πόλη της σημερινής Βοσνίας – Ερζεγοβίνης κοντά στα σύνορα με την Κροατία. Κατά τον Β’ ΠΠ η πόλη ανήκε στο ανεξάρτητο κροατικό κράτος, το σφαγείο του Άντε Πάβελιτς και του Ούστασι. Τον Απρίλιο του 1945 ουδείς είχε πλέον αμφιβολία για την τροπή του πολέμου. Το Βερολίνο πολιορκείτο από τους Σοβιετικούς και ο Άξονας είχε καταρρεύσει. Ήταν η περίοδος που οι ένοχοι φρόντιζαν να διασώσουν το σαρκίο τους. Αυτό συνέβη και στην Κροατία. Οι εγκληματίες Ούστασι προσπαθούσαν να ξεφύγουν.
Υπήρχαν όμως και οι φανατικοί όπως ο Πέταρ Ραϊκόβατσις. Αυτός, καταδιωκόμενος από τους παρτιζάνους του Τίτο, με περίπου 10.000 άνδρες οχυρώθηκαν στο Όντζακ και σε πολλά γύρω χωριά, έτοιμοι να πολεμήσουν ως το τέλος. Από τους άνδρες αυτούς πάντως παρέμειναν στις θέσεις τους περί τους 1.800 που αγωνίστηκαν ως το τέλος.
Οι Κροάτες οχύρωσαν τις θέσεις τους μεταξύ των ποταμών Μπόσνια και Σάβα. Μοιραία οι παρτιζάνοι θα επιτίθονταν εναντίον τους από μια κατεύθυνση. Από την άλλη οι δυνάμεις του Τίτο είχαν ενισχυθεί ακόμα και με άρματα μάχης.
Αποτυχημένες επιθέσεις
Η επίθεση των παρτιζάνων άρχισε στις 19 Απριλίου με εμπροσθοφυλακή την 27η Μεραρχία του 3ου Παρτιζανικού Σώματος του Τίτο. Ωστόσο αν και η επίθεση συνεχίστηκε μέχρι τις 28 Απριλίου, οι παρτιζάνοι υπέστησαν βαριά ήττα. Η 16η Ταξιαρχία της εν λόγω μεραρχίας αποδεκατίστηκε έχοντας πάνω από 600 νεκρούς, μεταξύ αυτών και τον διοικητή της Σπάσο Μίσιτς. Ένα ολόκληρο τάγμα παρτιζάνων εξοντώθηκε και οι Κροάτες κυρίευσαν αρκετά πυροβόλα, όλμους και ένα αντιαρματικό πυροβόλο.
Στη μάχη εισήλθαν κατόπιν και η 28η και η 53η Μεραρχία των παρτιζάνων. Υπό την πίεση των δυνάμεων αυτών η εξωτερική αμυντική περίμετρος των Κροατών άρχισε να σπάει. Τελικά οι Κροάτες απωθήθηκαν στο χωριό Βλάσκα Μάλα εκεί ορισμένοι Κροάτες παραδόθηκαν αλλά μόλις κατέθεσαν τα όπλα σφαγιάστηκαν από τους παρτιζάνους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι υπόλοιποι να πολεμήσουν φανατικά, κυριολεκτικά ως τον θάνατο.
Λόγω της έλλειψης πυρομαχικών οι Κροάτες άφηναν τους παρτιζάνους να πλησιάζουν στα 10 μ. πριν ανοίξουν πυρ εναντίον τους ώστε κάθε βολή να πιάνει τόπο. Πολλοί παρτιζάνοι σκοτώθηκαν και όσοι τραυματίσθηκαν και έπεσαν στα χέρια των αντιπάλων τους σφαγιάστηκαν άγρια. Ήταν μια μάχη χωρίς έλεος.
Οι παρτιζάνοι συνέχισαν τις επιθέσεις τώρα πια κατά της κύριας αμυντικής γραμμής των αντιπάλων τους και εισήλθαν στο Όντζακ. Όμως ο Ραϊκόβατσις εκτέλεσε επιτυχή αντεπιθέση στις αρχές Μαΐου. Οι παρτιζάνοι δεν ανέμεναν αυτό το ενδεχόμενο και αιφνιδιασμένοι υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Οι γραμμές τους διασπάστηκαν και μονάδες τους τράπηκαν σε φυγή.
Οι Κροάτες ανακατέλαβαν την κατεστραμμένη πόλη εξοντώνοντας πολλούς άνδρες της 20ης Σερβικής Ταξιαρχίας Εφόδου των παρτιζάνων. Όσοι Σέρβοι επέζησαν άρχισαν να σφαγιάζουν, κυριολεκτικά, όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Στο μεταξύ ένα τμήμα ούστασι υπό τον Ιμπραήμ Χουτζντουρόβιτς, κατάφερε να τρέψει σε φυγή την 14η Ταξιαρχία των παρτιζάνων και να διαφύγει στα γύρω βουνά όπου συνέχισε να διεξάγει ανταρτοπόλεμο για τρεις ακόμα μήνες.
Τίτο: Καταλάβετε την πόλη
Στο μεταξύ η παρατεινόμενη αντίσταση των Κροατών είχε προκαλέσει δυσφορία στον Τίτο. Έτσι διατάχθηκε γενική επίθεση εναντίον τους με την υποστήριξη και αεροπορίας. Η αναδιοργανωμένη 27η Μεραρχία θα αποτελούσε και πάλι την εμπροσθοφυλακή. Η πόλη έπρεπε να καταληφθεί οπωσδήποτε, οι απώλειες δεν είχαν καμία σημασία, ανέφερε η διαταγή του Τίτο.
Διαθέτοντας ακόμα και σοβιετικούς εκτοξευτές ρουκετών «Κατιούσα» οι παρτιζάνοι επιτέθηκαν με ορμή μόνο και μόνο για να αποκρουστούν και πάλι. Την μια επίθεση διαδεχόταν η άλλη χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα. Στις 23 Μαΐου δύο μοίρες αεροσκαφών των παρτιζάνων άρχισαν να βομβαρδίζουν και να πολυβολούν τους Κροάτες.
Ο Ραϊκόβατσις τραυματίσθηκε δύο φορές από τους βομβαρδισμούς. Ήταν φανερό ότι η άμυνα κατέρρεε. Έτσι ο Ραϊκόβατσις διάταξε τους άνδρες του να επιχειρήσουν διάσπαση του κλοιού τη νύκτα της 24ης προς 25ης Μαΐου. Μια ομάδα 700 Κροατών κατάφερε να διασπάσει τις γραμμές των παρτιζάνων και να διασωθεί, προσωρινά. Στη Νουίτσα Στάλα πολλοί Κροάτες κυκλώθηκαν και πολέμησαν μέχρι θανάτου. Οι παρτιζάνοι όρμησαν επίσης στο εκεί νοσοκομείο και σκότωσαν όσους βρήκαν, Ούστασι και αμάχους.
Οι 700 Κροάτες που ξέφυγαν, κυκλώθηκαν, κατόπιν και υποχρεώθηκαν να καταθέσουν τα όπλα. Άλλοι Κροάτες κατάφεραν να ξεφύγουν. Στο Όντζακ οι Παρτιζάνοι εκτέλεσαν όλους τους άνδρες από 15 ετών και άνω. Σκοτώθηκαν ακόμα και παιδιά. Οι τελευταίοι Κροάτες που διέφυγαν κατάφεραν να συνεχίσουν τον αγώνα στα γύρω βουνά μέχρι και το 1947 όταν και εξοντώθηκαν. Συνολικά οι απώλειες ήταν πολύ βαριές. Οι παρτιζάνοι είχαν χιλιάδες άνδρες τους νεκρούς ή τραυματίες, ενώ οι Κροάτες εξοντώθηκαν. Ο Ραϊκόβατσις αυτοκτόνησε για να μην συλληφθεί.
Σιωπή
Το καθεστώς Τίτο απαγόρευσε την οποιαδήποτε νύξη για τη μάχη καθώς η αναφορά θεωρείτο «συνωμοσία κατά της αδερφικής ενότητας των Γιουγκοσλάβων». Η πρώτη δημόσια αναφορά για τη μάχη έγινε από την σερβική εφημερίδα ΝΙΝ το 1975!
Αποτυχημένες επιθέσεις
Η επίθεση των παρτιζάνων άρχισε στις 19 Απριλίου με εμπροσθοφυλακή την 27η Μεραρχία του 3ου Παρτιζανικού Σώματος του Τίτο. Ωστόσο αν και η επίθεση συνεχίστηκε μέχρι τις 28 Απριλίου, οι παρτιζάνοι υπέστησαν βαριά ήττα. Η 16η Ταξιαρχία της εν λόγω μεραρχίας αποδεκατίστηκε έχοντας πάνω από 600 νεκρούς, μεταξύ αυτών και τον διοικητή της Σπάσο Μίσιτς. Ένα ολόκληρο τάγμα παρτιζάνων εξοντώθηκε και οι Κροάτες κυρίευσαν αρκετά πυροβόλα, όλμους και ένα αντιαρματικό πυροβόλο.
Στη μάχη εισήλθαν κατόπιν και η 28η και η 53η Μεραρχία των παρτιζάνων. Υπό την πίεση των δυνάμεων αυτών η εξωτερική αμυντική περίμετρος των Κροατών άρχισε να σπάει. Τελικά οι Κροάτες απωθήθηκαν στο χωριό Βλάσκα Μάλα εκεί ορισμένοι Κροάτες παραδόθηκαν αλλά μόλις κατέθεσαν τα όπλα σφαγιάστηκαν από τους παρτιζάνους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι υπόλοιποι να πολεμήσουν φανατικά, κυριολεκτικά ως τον θάνατο.
Λόγω της έλλειψης πυρομαχικών οι Κροάτες άφηναν τους παρτιζάνους να πλησιάζουν στα 10 μ. πριν ανοίξουν πυρ εναντίον τους ώστε κάθε βολή να πιάνει τόπο. Πολλοί παρτιζάνοι σκοτώθηκαν και όσοι τραυματίσθηκαν και έπεσαν στα χέρια των αντιπάλων τους σφαγιάστηκαν άγρια. Ήταν μια μάχη χωρίς έλεος.
Οι παρτιζάνοι συνέχισαν τις επιθέσεις τώρα πια κατά της κύριας αμυντικής γραμμής των αντιπάλων τους και εισήλθαν στο Όντζακ. Όμως ο Ραϊκόβατσις εκτέλεσε επιτυχή αντεπιθέση στις αρχές Μαΐου. Οι παρτιζάνοι δεν ανέμεναν αυτό το ενδεχόμενο και αιφνιδιασμένοι υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Οι γραμμές τους διασπάστηκαν και μονάδες τους τράπηκαν σε φυγή.
Οι Κροάτες ανακατέλαβαν την κατεστραμμένη πόλη εξοντώνοντας πολλούς άνδρες της 20ης Σερβικής Ταξιαρχίας Εφόδου των παρτιζάνων. Όσοι Σέρβοι επέζησαν άρχισαν να σφαγιάζουν, κυριολεκτικά, όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Στο μεταξύ ένα τμήμα ούστασι υπό τον Ιμπραήμ Χουτζντουρόβιτς, κατάφερε να τρέψει σε φυγή την 14η Ταξιαρχία των παρτιζάνων και να διαφύγει στα γύρω βουνά όπου συνέχισε να διεξάγει ανταρτοπόλεμο για τρεις ακόμα μήνες.
Τίτο: Καταλάβετε την πόλη
Στο μεταξύ η παρατεινόμενη αντίσταση των Κροατών είχε προκαλέσει δυσφορία στον Τίτο. Έτσι διατάχθηκε γενική επίθεση εναντίον τους με την υποστήριξη και αεροπορίας. Η αναδιοργανωμένη 27η Μεραρχία θα αποτελούσε και πάλι την εμπροσθοφυλακή. Η πόλη έπρεπε να καταληφθεί οπωσδήποτε, οι απώλειες δεν είχαν καμία σημασία, ανέφερε η διαταγή του Τίτο.
Διαθέτοντας ακόμα και σοβιετικούς εκτοξευτές ρουκετών «Κατιούσα» οι παρτιζάνοι επιτέθηκαν με ορμή μόνο και μόνο για να αποκρουστούν και πάλι. Την μια επίθεση διαδεχόταν η άλλη χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα. Στις 23 Μαΐου δύο μοίρες αεροσκαφών των παρτιζάνων άρχισαν να βομβαρδίζουν και να πολυβολούν τους Κροάτες.
Ο Ραϊκόβατσις τραυματίσθηκε δύο φορές από τους βομβαρδισμούς. Ήταν φανερό ότι η άμυνα κατέρρεε. Έτσι ο Ραϊκόβατσις διάταξε τους άνδρες του να επιχειρήσουν διάσπαση του κλοιού τη νύκτα της 24ης προς 25ης Μαΐου. Μια ομάδα 700 Κροατών κατάφερε να διασπάσει τις γραμμές των παρτιζάνων και να διασωθεί, προσωρινά. Στη Νουίτσα Στάλα πολλοί Κροάτες κυκλώθηκαν και πολέμησαν μέχρι θανάτου. Οι παρτιζάνοι όρμησαν επίσης στο εκεί νοσοκομείο και σκότωσαν όσους βρήκαν, Ούστασι και αμάχους.
Οι 700 Κροάτες που ξέφυγαν, κυκλώθηκαν, κατόπιν και υποχρεώθηκαν να καταθέσουν τα όπλα. Άλλοι Κροάτες κατάφεραν να ξεφύγουν. Στο Όντζακ οι Παρτιζάνοι εκτέλεσαν όλους τους άνδρες από 15 ετών και άνω. Σκοτώθηκαν ακόμα και παιδιά. Οι τελευταίοι Κροάτες που διέφυγαν κατάφεραν να συνεχίσουν τον αγώνα στα γύρω βουνά μέχρι και το 1947 όταν και εξοντώθηκαν. Συνολικά οι απώλειες ήταν πολύ βαριές. Οι παρτιζάνοι είχαν χιλιάδες άνδρες τους νεκρούς ή τραυματίες, ενώ οι Κροάτες εξοντώθηκαν. Ο Ραϊκόβατσις αυτοκτόνησε για να μην συλληφθεί.
Σιωπή
Το καθεστώς Τίτο απαγόρευσε την οποιαδήποτε νύξη για τη μάχη καθώς η αναφορά θεωρείτο «συνωμοσία κατά της αδερφικής ενότητας των Γιουγκοσλάβων». Η πρώτη δημόσια αναφορά για τη μάχη έγινε από την σερβική εφημερίδα ΝΙΝ το 1975!