Εν μέσω πολιτικής πόλωσης και δημοκρατικού ελλείματος, ο Ερντογάν καλείται να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη εσωτερική και διεθνή κριτική κατά της αυταρχικής του διακυβέρνησης, αλλά και την αντίθεση μιας μεγάλης μερίδας Τούρκων πολιτών στη συνεχιζόμενη πολυετή διακυβέρνησή του, σε συνδυασμό πάντα με τις μείζονες προκλήσεις της τουρκικής οικονομίας, που υπονομεύουν την μελλοντική σταθερότητα και ευημερία της Τουρκίας.
Από: topontiki.gr / Του Βασίλη Γιαννακόπουλου
Ο Ερντογάν ευελπιστεί σε ανάκαμψη της οικονομίας, κατά την περίοδο της άνοιξης, καθότι υπολογίζει σε επενδύσεις και τραπεζικές καταθέσεις από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία, αλλά και τις υποσχέσεις του Πούτιν να καταστεί ενεργειακός κόμβος των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας. Ας μην ξεχνάμε επίσης τις εικασίες του για σημαντικά έσοδα από τα ευρήματα φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα, τις ανακοινώσεις για αυξήσεις στον κατώτατο μισθό κατά 55%, τις αυξήσεις στους μισθούς και τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων, αλλά και την ενίσχυση των επιδοτήσεων για καύσιμα, ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να σχολιάσουμε ότι επειδή οι εν λόγω αυξήσεις εξανεμίζονται γρήγορα από τον αδηφάγο πληθωρισμό (85% το 2022 και κοντά στο 65% τον Δεκέμβριο) και προκειμένου να υπάρξει «εκλογικό κέρδος» για τον Ερντογάν, αυξάνονται οι πιθανότητες να προκηρύξει σύντομα πρόωρες εκλογές.
Ο Ερντογάν ευελπιστεί σε ανάκαμψη της οικονομίας, κατά την περίοδο της άνοιξης, καθότι υπολογίζει σε επενδύσεις και τραπεζικές καταθέσεις από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία, αλλά και τις υποσχέσεις του Πούτιν να καταστεί ενεργειακός κόμβος των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας. Ας μην ξεχνάμε επίσης τις εικασίες του για σημαντικά έσοδα από τα ευρήματα φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα, τις ανακοινώσεις για αυξήσεις στον κατώτατο μισθό κατά 55%, τις αυξήσεις στους μισθούς και τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων, αλλά και την ενίσχυση των επιδοτήσεων για καύσιμα, ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να σχολιάσουμε ότι επειδή οι εν λόγω αυξήσεις εξανεμίζονται γρήγορα από τον αδηφάγο πληθωρισμό (85% το 2022 και κοντά στο 65% τον Δεκέμβριο) και προκειμένου να υπάρξει «εκλογικό κέρδος» για τον Ερντογάν, αυξάνονται οι πιθανότητες να προκηρύξει σύντομα πρόωρες εκλογές.
Το «Τραπέζι των Έξι» (Table of Six)
Σήμερα, το επίκαιρο και κρίσιμο ερώτημα που κυριαρχεί στην Τουρκία -και όχι μόνο- είναι: «Ποιος θα αρπάξει τα ηνία της εξουσίας από τον Ερντογάν;».
Τον Φεβρουάριο του 2022, τα μεγάλα κόμματα της αντιπολίτευσης σχημάτισαν ένα ενιαίο μέτωπο γνωστό ως το «Τραπέζι των Έξι» (Table of Six). Ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο πρόεδρος του Κόμματος Ευτυχίας (FP), Τεμέλ Καραμολάογλου, η πρόεδρος του Καλού Κόμματος (İYİ), Μεράλ Ακσενέρ, ο πρόεδρος του Κόμματος Δημοκρατίας και Προόδου (DEVA), Αλί Μπαμπατζάν, ο πρόεδρος του Μελλοντικού Κόμματος (GP), Αχμέτ Νταβούτογλου και ο πρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος (DP), Γκιουλτεκίν Ουισάλ, μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιήσει αρκετές συναντήσεις, προκειμένου να ενώσουν τις δυνάμεις τους απέναντι στον Ερντογάν.[1] Όμως, περίπου έξι μήνες πριν τη διεξαγωγή των εκλογών, δεν έχουν ανακοινώσει τον υποψήφιό τους για την τουρκική προεδρία.
Η κύρια υπόσχεση αυτού του «εκλογικού συνασπισμού» είναι να επιστρέψει η Τουρκία στο κοινοβουλευτικό σύστημα που υπήρχε πριν από τις εκλογές του 2018, κυρίως ως μέσο περιορισμού της εκτελεστικής εξουσίας. Επιπρόσθετα, υποσχέθηκαν να προβούν σε αλλαγές μιας σειράς ζητημάτων της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.[2]
Το «Τραπέζι των Έξι» επιδιώκει να επιλέξει έναν κοινό υποψήφιο πρόεδρο απέναντι στον Ερντογάν. Μέχρι στιγμής, έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι θα επιλεγεί ο άχρωμος βετεράνος αλεβίτης ηγέτης του CHP, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος γενικά υπολείπεται στις δημοσκοπήσεις από τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, και τον δήμαρχο της Άγκυρας, Μανσούρ Γιαβάς ωστόσο, παραμένει άγνωστη «η στρατηγική των έξι».
Σχετικά με τον Εκρέμ Ιμάμογλου (μέλος του CHP), που θεωρείται από τους σημαντικότερους αντιπάλους του Ερντογάν για την προεδρία, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης και απαγόρευση από κάθε πολιτική δραστηριότητα για δύο χρόνια και επτά μήνες, λόγω «εξύβρισης» του υπουργού Εσωτερικών, Σουλεϊμάν Σοϊλού και των μελών του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου της Τουρκίας, το οποίο ακύρωσε το αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών του Μαρτίου 2019. Για διάφορους λόγους, ο Ιμάμογλου φαίνεται ότι υποστηρίζεται από εξωτερικούς κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες της Δύσης. Για παράδειγμα, την επόμενη ημέρα της ανακοίνωσης της πρωτόδικης απόφασης (15 Δεκεμβρίου 2022) εναντίον του, η αμερικανική πλευρά αντέδρασε και μέσω του εκπροσώπου του το State Department, μεταξύ άλλων, δήλωσε: «Η καταδίκη του (Ιμάμογλου) δεν συνάδει με τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου. Παραμένουμε σοβαρά ανήσυχοι για τη συνεχιζόμενη δικαστική παρενόχληση της κοινωνίας των πολιτών, των μέσων ενημέρωσης, των πολιτικών και επιχειρηματικών ηγετών στην Τουρκία…».[3]
Σύμφωνα με τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, «οι ηγέτες των έξι κομμάτων είναι ίσοι και θα αναλάβουν καθήκοντα αντιπροέδρων, ενώ ταυτόχρονα, θα μοιρασθούν υπουργικές έδρες, ανάλογα με το ποσοστό ψήφου του κάθε κόμματος». Δηλαδή, οι ηγέτες των έξι κομμάτων θα αποκτήσουν ισοδύναμη εξουσία, ακόμη και αν λάβουν μόλις το 1% των ψήφων; Εδώ, γεννάται εύλογα ακόμη ένα ερώτημα: «μπορεί να λειτουργήσει στην πράξη ένας συνασπισμός έξι κομμάτων, με έναν πρόεδρο και πέντε σχεδόν ισοδύναμους αντιπροέδρους;». Μάλλον όχι. Διότι είναι πολύ πιθανόν να προκληθεί κρίση και χάος ή το πιθανότερο «ο συνασπισμός των έξι να διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη, λίγο πριν ή λίγο μετά τις εκλογές», με απρόβλεπτα επακόλουθα.
Το φιλοκουρδικό κόμμα HDP
Πριν λίγες μέρες (7 Ιανουαρίου), το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) –το τρίτο μεγαλύτερο στο τουρκικό κοινοβούλιο με 12%- ανακοίνωσε ότι, στις επερχόμενες εκλογές, θα προτείνει τον δικό του υποψήφιο για πρόεδρο, καταρρίπτοντας το ενδεχόμενο να συναινέσει σε κοινό υποψήφιο της αντιπολίτευσης. Μάλιστα, ο συμπρόεδρος του κόμματος Περβίν Μπουλντάν δήλωσε ότι, σύντομα, θα ανακοινωθεί το όνομα του υποψήφιου προέδρου. Η ανακοίνωση του HDP προκάλεσε έκπληξη, καθώς πολλοί πίστευαν ότι το φιλοκουρδικό κόμμα θα υποστήριζε σιωπηρά τον υποψήφιο του CHP, όπως έκανε στις τοπικές εκλογές του 2019.
Ο Roj Girasun, γενικός διευθυντής του ερευνητικού ινστιτούτου Rawest του Ντιγιάρμπακιρ, το οποίο ειδικεύεται σε πόλεις με κουρδική πλειοψηφία, αποκάλυψε ότι το HDP έστειλε αίτημα στο «Τραπέζι των Έξι», προκειμένου να συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό ενός κοινού υποψηφίου. Όμως, αντιμετώπισε την αδιαφορία των κομμάτων της αντιπολίτευσης, ενώ το κόμμα İYİ απείλησε ότι δεν θα συμμετείχε στον συνασπισμό των έξι, αν αποδεχόταν το αίτημα του HDP.[4]
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι, το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα και πιθανότατα πριν τις εκλογές, το HDP αναμένει την ετυμηγορία του Συνταγματικού Δικαστηρίου, καθότι έχει κατηγορηθεί για δεσμούς με το PKK. Πέραν αυτού, στις 5 Ιανουαρίου 2023, το Συνταγματικό Δικαστήριο μπλόκαρε προσωρινά τους τραπεζικούς λογαριασμούς του HDP και του στέρησε την κρατική επιχορήγηση (539 εκατ. τουρκικές λίρες ή 26,7 εκατ. ευρώ), γεγονός που προκάλεσε ελάχιστη αντίδραση από τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης. Επιπρόσθετα, στις 10 Ιανουαρίου 2023, ο εισαγγελέας ζήτησε από το Συνταγματικό Δικαστήριο να θέσει εκτός νόμου το HDP, με την κατηγορία της τρομοκρατίας. Από την πλευρά του, το HDP αρνήθηκε την κατηγορία και έλαβε προθεσμία ενός μήνα, προκειμένου να προετοιμάσει την υπεράσπισή του.
Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις
Στις προεδρικές εκλογές του 2018, κατά τη διάρκεια των οποίων δεν έλειψαν οι καταγγελίες για νοθεία και χειραγώγηση ψηφοφόρων, ο Ερντογάν κέρδισε περίπου το 53% των ψήφων, ενώ στις ταυτόχρονες βουλευτικές εκλογές, το AKP έλαβε περίπου το 43%. Προκειμένου λοιπόν να διατηρήσει μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία, το AKP βασίστηκε στο παραδοσιακό τουρκικό υπερεθνικιστικό κόμμα MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Οι επόμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές είναι προγραμματισμένες να διεξαχθούν στις 18 Ιουνίου 2023, ωστόσο, αναμένεται να διεξαχθούν νωρίτερα, προκειμένου να αντιμετωπισθεί «νομικό κώλυμα» με την υποψηφιότητα του Ερντογάν (σύμφωνα με το τουρκικό Σύνταγμα, ο πρόεδρος δεν μπορεί να εκλεγεί για τρίτη πενταετή θητεία). Πάντως, αυτό που απασχολεί έντονα τον Τούρκο πρόεδρο είναι οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις, οι οποίες καταδεικνύουν ότι ο κοινοβουλευτικός συνασπισμός AKP-MHP ενδέχεται να απωλέσει την εξουσία, κυρίως εξαιτίας της δεινής οικονομικής κατάστασης.[5] Συγκεκριμένα, σε δημοσκόπηση στις αρχές Δεκεμβρίου του 2022, τρία κόμματα από τον συνασπισμό της αντιπολίτευσης CHP-İYİ-DEVA συγκέντρωσαν το 36% έναντι 32% του AKP-MHP. Στην ίδια δημοσκόπηση, το ποσοστό αποδοχής του Ερντογάν ήταν 38%, το ποσοστό που πίστευε ότι η Τουρκία οδηγείται σε λάθος κατεύθυνση ήταν 59%, ενώ το ποσοστό που χαρακτήριζε την οικονομία ως το πιο σημαντικό ζήτημα έφθασε το 67%.[6]
Στις 11 Ιανουαρίου 2023, δημοσιεύθηκε δημοσκόπηση της ORC Research, όπου στην πρόθεση ψήφου ο Ιμάμογλου προηγείται του Ερντογάν για το προεδρικό αξίωμα, με ποσοστό 47% έναντι 41,9%. Σύμφωνα με την ίδια δημοσκόπηση, ο Μανσούρ Γιαβάς προηγείται του Ερντογάν (49,4%-39,8%), όπως και η Μεράλ Ακσενέρ (46,3%-41,7%). Μόνο στην περίπτωση που υποψήφιος της αντιπολίτευσης είναι ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο Ερντογάν εμφανίζεται να κερδίζει οριακά (42,5-41,8).[7]
Σε κάθε περίπτωση, το εκλογικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες όπως η ψήφος των Κούρδων ψηφοφόρων, που αριθμούν σχεδόν το 20% του πληθυσμού της Τουρκίας και οι οποίοι αναμένεται να καταψηφίσουν τον Ερντογάν αν απαγορευθεί η συμμετοχή του HDP στις επόμενες εκλογές, από το αν θα διεξαχθούν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές ή ακόμη και από το αν ο Ερντογάν θα παραχωρήσει την εξουσία μετά από μια εκλογική ήττα.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης
Ο Ερντογάν πολύ πιθανόν να επιδιώξει να «επιλέξει» τους πολιτικούς του αντιπάλους. Δηλαδή, να υψώσει σοβαρά εμπόδια στους σημαντικότερους των αντιπάλων του. Εκτός αυτού, ο Τούρκος πρόεδρος είναι το πρόσωπο που θα αποφασίσει την ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών. Δηλαδή, αν θα διεξαχθούν τον Ιούνιο ή θα προκηρυχθούν πρόωρες εκλογές.
Βέβαια, εάν οι δημοσκοπήσεις δεν ευνοούν τον Ερντογάν, τότε το σενάριο που θα του επέτρεπε να ελέγξει «δυναμικά» τα πολιτικά δρώμενα και να αυξήσει τις πιθανότητες της πολιτικής του επιβίωσης είναι «η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης». Εκμεταλλευόμενος την εσωτερική αστάθεια, που τείνει συνεχώς αυξανόμενη λόγω της οικονομικής κρίσης, ή ακόμη την τεχνητή αύξηση της συγκρουσιακής κατάστασης με την Ελλάδα ή τη Συρία, δεν αποκλείεται το επόμενο χρονικό διάστημα να κηρύξει τη χώρα σε «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», με απώτερο στόχο την αναβολή των προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών και, συνεπώς, την παράταση της προεδρικής του θητείας. Σε αυτή την περίπτωση, εκτιμάται ότι η κατάσταση τουλάχιστον στο εσωτερικό της Τουρκίας θα τείνει να καταστεί ανεξέλεγκτη.
Η κρισιμότητα των τουρκικών εκλογών
Οι εκλογές του 2023 στην Τουρκία χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός, όχι μόνο σε περιφερειακό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο αναλυτής του Bloomberg Opinion, Bobby Ghosh, σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο: «Οι πιο σημαντικές εκλογές στον κόσμο το 2023 θα διεξαχθούν στην Τουρκία», υποστηρίζει μεταξύ άλλων ότι «το πιο σημαντικό θα συμβεί αναμφισβήτητα στις 18 Ιουνίου, όταν ο Ερντογάν επιδιώξει να διατηρήσει την εξουσία του για μια τρίτη δεκαετία».[8] Το αποτέλεσμα των εκλογών θα διαμορφώσει τους γεωπολιτικούς και οικονομικούς υπολογισμούς στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα, καθώς και σε πρωτεύουσες σε όλη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και την Αφρική. Επίσης, ο Τουρκο-Βρετανός ερευνητής Ziya Meral, συνεργάτης στο “Royal United Services Institute”, υποστηρίζει με νόημα ότι «αυτό που συμβαίνει στην Τουρκία δεν μένει μόνο στην Τουρκία, καθώς η Τουρκία μπορεί να είναι μια μεσαία δύναμη, αλλά οι μεγάλες δυνάμεις έχουν μερίδιο στις εκλογές της».
Κανείς δεν γνωρίζει αν ο Ερντογάν θα είναι πρόεδρος της Τουρκίας, στις 19 Ιουνίου 2023. Είναι γεγονός ότι «οι περισσότεροι ηγέτες της Δύσης θα προτιμούσαν να απομακρυνθεί από την εξουσία». Μέχρι σήμερα, έχει κατηγορήσει τις Ηνωμένες πολιτείες για το πραξικόπημα του 2016 και για συνεργασία με τρομοκρατικές οργανώσεις, έχει υπονομεύσει την επιχειρησιακή δυνατότητα του ΝΑΤΟ αποκτώντας συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας από τη Ρωσία, απογοήτευσε τη Συμμαχία αρνούμενος την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, απείλησε επανειλημμένα να πλημμυρίσει την Ευρώπη με πρόσφυγες και σε καθημερινή βάση εφαρμόζει μια συνεχώς κλιμακούμενη πολεμική ρητορική -και όχι μόνο- κατά της Ελλάδας. Αντίθετα, οι σχέσεις συνεργασίας της Άγκυρας με τη Μόσχα και γενικότερα της Ασίας παρουσιάζουν συνεχή βελτίωση.
Ο Σινάν Ούλγκεν, διευθυντής της δεξαμενής σκέψης EDAM της Κωνσταντινούπολης, υποστηρίζει ότι: «Εάν ο Ερντογάν ηττηθεί, τότε ο διάδοχός του θα μεταμορφώσει την Τουρκία σε έναν διαφορετικό παράγοντα εξωτερικής πολιτικής, ως δυτικού έθνους… Αλλά ακόμα κι αν συμβεί αυτό, κανείς δεν πρέπει να περιμένει μια γρήγορη στροφή 180 μοιρών… Αν υπάρξει νέος πρόεδρος στις 19 Ιουνίου, θα χρειαστεί να διαλύσει το οικοδόμημα που έχτισε. Το έργο θα είναι ακόμα πιο δύσκολο, επειδή το ΑΚΡ θα διατηρήσει μια σημαντική παρουσία στο κοινοβούλιο, η οποία σίγουρα θα αντισταθεί με μανία στην αλλαγή… Ένας Ηρακλής μπορεί να αρνηθεί να καθαρίσει τους στάβλους της Ανατολίας μετά την αναχώρησή του…».
* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής (geostrategical@yahoo.gr)
[1] Hürriyet Daily News, “President Erdoğan criticizes “Table of Six””, January 10, 2023
[2] Yetkin Report, “Türkiye’s CHP forms technocratic committee to advise the govt”, December 4, 2022
[3] State Department, “Turkey’s Conviction and Sentencing of Istanbul Mayor Ekrem Imamoglu”, December 15, 2022
[4] Ragip Soylu, Middle East Eye, “Turkey elections: Why is the pro-Kurdish HDP going it alone?”, January 9, 2023
[5] Ben Hubbard, “Skyrocketing Prices in Turkey Hurt Families and Tarnish Erdogan”, New York Times, December 5, 2022
[6] Al-Monitor, “Al-Monitor/Premise poll finds tight race for Erdogan in Turkey’s elections”, December 7, 2022
[7] duvaR.english,” Three figures beat Erdoğan in election, survey shows”, January 11 2023
[8] Bobby Ghosh (Bloomberg), The Washington Post, “The World’s Most Important Election in 2023 Will Be in Turkey”, January 9, 2023