Το τέλος της οικονομικής ουτοπίας

Στην ουσία οι διαδοχικές κρίσεις μετά το 2019 ήταν θετικές για την Ελλάδα – όπου δυστυχώς, αντί να αντιμετωπισθούν ως ευκαιρία κάλυψης της απόστασης που μας χωρίζει από τις υπόλοιπες χώρες και διόρθωσης των προβλημάτων της οικονομίας μας, απλά σπαταλήθηκαν τα χρήματα που μας επέτρεψαν οι δανειστές.

Από: analyst.gr - Βασίλης Βιλιάρδος

Ανάλυση

Χωρίς καμία αμφιβολία, ο προϋπολογισμός του 2023 ήταν ο τελευταίος απροβλημάτιστος για την Ελλάδα – επειδή λόγω των κρίσεων της πανδημίας, της ενέργειας και του πληθωρισμού, η ΕΕ έχει χαλαρώσει τις απαιτήσεις της, ενώ στήριξε όλα τα κράτη με διάφορα μέτρα, όπως επίσης η ΕΚΤ. Στην ουσία δηλαδή, οι παραπάνω κρίσεις ήταν θετικές για την Ελλάδα – όπου δυστυχώς, αντί να αντιμετωπισθούν ως ευκαιρία κάλυψης της απόστασης που μας χωρίζει από τις υπόλοιπες χώρες και διόρθωσης των προβλημάτων της οικονομίας μας, απλά σπαταλήθηκαν τα χρήματα που μας επέτρεψαν οι δανειστές.

Έτσι, οι οικονομικοί μας δείκτες διαμορφώθηκαν εξαιρετικά αρνητικά – όπως στο παράδειγμα του γραφήματος που ακολουθεί. Το μοναδικό θετικό δε ήταν η πτώση του δείκτη χρέους/ονομαστικό ΑΕΠ, κυρίως λόγω του πληθωρισμού – αν και βέβαια μόνο για το δημόσιο, αφού ο πληθωρισμός εξαθλιώνει τους Πολίτες. Με δεδομένη όμως την ελάχιστη αύξηση των εξαγωγών σε σταθερές τιμές στο 0,5%, όταν οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 19,3%, με αποτέλεσμα την εκτόξευση τόσο του εμπορικού μας ελλείμματος, όσο και του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών στο θηριώδες ποσόν των 13,6 δις € στο δεκάμηνο, η κατάσταση δεν φαίνεται καθόλου θετική.

Το 2024 τώρα μάλλον  δεν θα υπάρχουν αυτού του είδους οι στηρίξεις – γεγονός που σημαίνει πως θα υποχρεωθούμε σε πρωτογενές πλεόνασμα 2,2%, με το ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης ισοσκελισμένο, αφού δεν θα συνεχίσει να ισχύει η ρήτρα διαφυγής. Ενδεχομένως δε στο 3%, εάν εφαρμοσθεί η νέα ανακοίνωση της ΕΕ – όσον αφορά το «πλαίσιο της οικονομικής διακυβέρνησης».

Εκτός αυτού, η Ελλάδα θα ενταχθεί ξανά στη διαδικασία της αυξημένης εποπτείας, με κριτήριο τη συμφωνία του 2013, έως ότου εξοφληθεί το 75% των χρεών της στους δανειστές – ενώ, ακόμη και αν δεν εφαρμοσθεί η νέα ανακοίνωση της ΕΕ, θα πρέπει να συντάξει ένα τετραετές σχέδιο επενδύσεων και «μεταρρυθμίσεων». Διαφορετικά ένα καινούργιο μνημόνιο υπό τη συνήθη εποπτεία – κάτι που θεωρείται ως το πλέον πιθανό για τη χώρα μας. Στα πλαίσια αυτά, οι δικές μας προτάσεις για να αποφευχθεί μία επόμενη χρεοκοπία είναι οι εξής:

Προτάσεις

Εισαγωγικά, εάν υιοθετηθούν οι δικές μας προτάσεις, πιστεύουμε ότι ο ρυθμός ανάπτυξης μπορεί να διαμορφωθεί άνω του 6% στα επόμενα πέντε χρόνια τουλάχιστον – ένα ποσοστό που δεν είναι καθόλου υψηλό, αφού η Ελλάδα έχει χάσει σχεδόν το 25% του ΑΕΠ της στα χρόνια των μνημονίων. Οι προτάσεις που ακολουθούν, έχουν επίκεντρο την παραγωγή – μόνο μέσω της οποίας μπορεί να εξασφαλίσει μακροπρόθεσμη ανάπτυξη η Ελλάδα και ελπίδα οι Έλληνες.

Χρηματοδότηση Οικονομίας – Τράπεζες – Κόκκινα δάνεια

Παρατηρείται μεγάλη έλλειψη δανειακών κεφαλαίων, αφού τα  δάνεια σε επιχειρήσεις, από 120 δις € το 2011 μειώθηκαν στα 63 δις € το 2022 – με επιταχυνόμενη πτώση τα τελευταία χρόνια. Εκτός αυτού, η χώρα μας έχει τα υψηλότερα επιτόκια και spread επιτοκίων στην ΕΕ –ενώ ο δανεισμός του κράτους από τις τράπεζες, στερεί δανειακά κεφάλαια από την οικονομία.

Παράλληλα, οι τράπεζες έχουν περιορίσει τα τελευταία χρόνια τις υπηρεσίες τους και δεν επιτελούν το βασικό έργο της χρηματοδότησης της οικονομίας – αλλά, αντίθετα, την απομυζούν με υψηλές προμήθειες, με τα repos, με τις συναλλαγές κόκκινων δανείων και με τις αντίστοιχες ακινήτων.

Περαιτέρω η κυβέρνηση, όπως όλες οι άλλες μνημονιακές κυβερνήσεις, υπέκυψαν στις οδηγίες των δανειστών – αρχικά μετατρέποντας το ιδιωτικό χρέος σε εξωτερικό με το PSI και με τις ανακεφαλαιοποιήσεις, ενώ αργότερα με την παραχώρηση των κόκκινων δανείων στους κερδοσκόπους. Μεταξύ άλλων με τις κρατικές εγγυήσεις του προγράμματος ΗΡΑΚΛΗΣ που μπορεί να προστεθούν στο δημόσιο χρέος – χωρίς το δημόσιο να κατέχει τα πάγια.

Αυτή τη στιγμή τα κόκκινα δάνεια στις τράπεζες είναι μόλις 14,8 δις € – ενώ τα υπόλοιπα 86,7 δις € έχουν μεταφερθεί στους κερδοσκόπους, αφού ο συνολικός αριθμός δεν έχει μεταβληθεί.

Δάνεια σε καθυστέρηση (κόκκινα δάνεια)

 

Ποσά σε € εκ	Τράπεζες	Fund	Σύνολο
Καταναλωτικά	1.439	18.217	19.656
Στεγαστικά	3.182	24.117	27.299
Επιχειρηματικά	10.180	44.416	54.5961
Σύνολο	14.801	86.750	101.551

1: 32366 επιχειρήσεις +12080 ελεύθεροι επιχειρηματίες

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Εξέλιξη δανείων και καθυστερήσεων  https://www.bankofgreece.gr/statistika/ekseliksh-daneiwn-kai-kathysterhsewn, Τράπεζα της Ελλάδος, Στατιστικά, Ανάλυση Δανείων Υπό Διαχείριση από τις Εταιρίες Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΔΑΔΠ) https://www.bankofgreece.gr/statistika/nomismatikh–kai–trapezikh–statistiki/etaireies–diaxeirishs–apaithsewn–apo–daneia–kai–pistwseis-(edadp)

Τέλος, οι τράπεζες ενεργούν με πλήρη ασυδοσία στο hive down, στις υψηλές προμήθειες, στον περιορισμό του δικτύου τους και στους πλειστηριασμούς – ειδικά με το νέο πτωχευτικό, ενώ έχει καταργηθεί η αυτεπάγγελτη παρέμβαση της δικαιοσύνης.

Οι προτάσεις μας στον τομέα αυτό είναι οι εξής:

(1) Από την πρώτη στιγμή προτείναμε την ίδρυση μίας κρατικής εταιρίας, κατά το παράδειγμα των ΗΠΑ του 1933 – η οποία θα αγόραζε τα κόκκινα δάνεια που θα αποπληρώνονταν σταδιακά.  Εάν υποθέσουμε πως τα αγόραζαν στο 10% της αξίας τους, θα χρειάζονταν μόλις 10 δις € – όχι τα 18,7 δις € των εγγυήσεων που δόθηκαν στις τράπεζες. Για τα στεγαστικά των 27,3 δις € πολύ λιγότερα – οπότε οι Έλληνες δεν θα έχαναν τα σπίτια τους. Η λύση αυτή υπάρχει ακόμη και σήμερα – τουλάχιστον όσον αφορά τα στεγαστικά.

(2) Άμεση λήξη του προγράμματος ΗΡΑΚΛΗΣ και των καταχρηστικών πλειστηριασμών.

(3) Άρση των περιορισμών ή αντικινήτρων στη χρήση των μετρητών, καθώς επίσης κατάργηση όλων των κινήτρων υπέρ των ηλεκτρονικών συναλλαγών – έως ότου μειωθούν οι προμήθειες.

(4) Αποσύνδεση των ηλεκτρονικών συναλλαγών από το αφορολόγητο – επίσης έως ότου μειωθούν οι προμήθειες.

(5) Κινητοποίηση μεγαλύτερου μέρους του Ταμείου Ανάκαμψης για χρηματοδοτήσεις των ΜμΕ, της βιομηχανίας και του πρωτογενούς μας τομέα.

(6) Ίδρυση μίας Αγροτικής και μίας Ναυτιλιακής Τράπεζας – κεφαλαιακή ενίσχυση της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, για να χρηματοδοτήσει τη μεταποίηση και την τεχνολογία.

(7). Εγγυοδοσία για δάνεια σε επιχειρήσεις – τουλάχιστον 6 δις €

(8). Ίδρυση ενός επενδυτικού κεφαλαίου (Fund), με κεφάλαιο 5 δις € και με «προίκα» τα πάγια περιουσιακά στοιχεία του κράτους (=εισφορά κεφαλαίου σε είδος) – για την παροχή εγγυήσεων για επενδύσεις των υγιών επιχειρήσεων.

(9) Να μην απαιτείται η πληρωμή τόκων και προσαυξήσεων στην προεξόφληση ρυθμισμένων οφειλών – ειδικά στον εξωδικαστικό μηχανισμό του ν. 4738/2020.

(10) Απαγόρευση κάθε πράξης αναγκαστικής εκτέλεσης (κατασχέσεις, πλειστηριασμοί), εάν ασκηθεί εντός 30 ημερών ανακοπή από τον οφειλέτη – καθώς επίσης δικαίωμα εξαγοράς του δανείου από τα fund, στην τιμή που τα αγόρασαν, συν τόκους και έξοδα.

Πρωτογενής Τομέας

Η γεωργική παραγωγή έχει μειωθεί σημαντικά – από 12 δις € το 2005 στα 10,9 δις € το 2021 – ενώ το εμπορικό μας ισοζύγιο στα τρόφιμα, ποτά και καπνά παραμένει σταθερά ελλειμματικό, λιγότερο το 2020 και το 2021, λόγω της πτώσης του τουρισμού.

Εμπορικό Ισοζύγιο σε Τρόφιμα, Ποτά, Καπνό 2010-2022

 

Ποσά σε € δις	Εξαγωγές	Εισαγωγές	Ισοζύγιο
2010	3.87	5.81	-1.94
2011	4.07	5.94	-1.87
2012	4.25	5.54	-1.29
2013	4.25	5.66	-1.41
2014	4.37	5.67	-1.3
2015	4.59	5.65	-1.06
2016	5.03	6.02	-0.99
2017	5.08	6.3	-1.22
2018	5.34	6.42	-1.08
2019	5.57	6.75	-1.18
2020	6.12	6.23	-0.11
2021	6.82	7.17	-0.35
2022 (9μήνες)	6.01	6.76	-0,75

Πηγή: Η Ελληνική Οικονομία, ΕΛΣΤΑΤ, Σεπτέμβριος 2022, Εμπορευματικές Συναλλαγές Της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑ, Σεπτέμβριος 2022

Οι ζωοτροφές αποτελούν το κύριο μέρος του κτηνοτροφικού κόστους, ως και 67% του κόστους παραγωγής – ενώ έχουν σημειωθεί αυξήσεις ως και 40% σε κάποιες κατηγορίες, όπως στη σόγια και στο καλαμπόκι.

Τα λιπάσματα και τα λοιπά αγροεφόδια, όπως οι σπόροι, αποτελούν κρίσιμο μέρος τους κόστους της γεωργικής παραγωγής (ως και 20%) – όπως επίσης η ενέργεια (πετρέλαιο και ηλεκτρισμός) με ακόμη 30% και με το αγροτικό πετρέλαιο τουλάχιστον στο 10%. Οι αυξήσεις των λιπασμάτων είναι της τάξης του 60%.

Ο αγροτικός τομέας στηρίχτηκε με μόνο 183 εκατ. € στην πανδημία. Όλα αυτά θέτουν σε κίνδυνο την τροφική επάρκεια – τόσο για τον εγχώριο πληθυσμό, όσο και για τον τουριστικό.

Προτείνουμε τα παρακάτω:

(α) Μέτρα έκτακτων ενισχύσεων, ύψους τουλάχιστον 1 δις €  ως εξής:

Ενισχύσεις κτηνοτροφικού τομέα με 500 εκ. € – για να ανταπεξέλθουν στις αυξήσεις οι υπάρχουσες μονάδες, με βάση τους υπολογισμούς μας. Περαιτέρω ενισχύσεις 100 εκ. € για τη αύξηση της κτηνοτροφίας – μέσω προγραμμάτων εγγυοδοσιών από το Ταμείο Ανάκαμψης και τις Τράπεζες. Ενισχύσεις 200 εκ. € για λιπάσματα – όσο περίπου η αύξηση της αξίας τους. Για το αγροτικό πετρέλαιο, πέραν της μείωσης του ΕΦΚ, προτείνουμε επιδότηση 200 εκ. €.

(β) άλλα μέτρα με μεσοπρόθεσμο ορίζοντα σχεδιασμού

1. Χαμηλό ΦΠΑ και απλούστευση διαδικασιών για ακριτικές, ορεινές περιοχές και μικρά νησιά.
2. Διευθέτηση των δασικών χαρτών με πρόσβαση στα βοσκοτόπια.
3. Αποκλεισμός των φωτοβολταϊκών από γη υψηλής παραγωγικότητας (εκτός αν είναι σε στέγες και ικριώματα) – καθώς επίσης από βοσκοτόπια.
4. Επαναδραστηριοποίηση της ΕΒΖ και των άλλων βιομηχανιών μεταποίησης του πρωτογενούς τομέα αγροεφοδίων, όπως τα λιπάσματα – στήριξη της κλωστοϋφαντουργίας και των τροφίμων.
5. Επένδυση στην παραγωγή σπόρων (τράπεζες σπόρων).
6. Συμβουλευτική συνδρομή σε αγρότες – έτσι ώστε να μη χαθούν οι ενισχύσεις της ΚΑΠ, λόγω της σύνδεσης τους με πράσινα μέτρα.
7. Προώθηση της γεωργίας κλίματος.
8. Επιδοτήσεις για επενδύσεις σε θερμοκήπια και διχτυοκήπια.
9. Αυστηρούς ελέγχους στις ελληνοποιήσεις προϊόντων από τη Βουλγαρία και αλλού – κατάργηση των εισαγωγών από Τουρκία
10. Κεντρικό οργανισμό διευκόλυνσης της διάθεσης των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα – ο οποίος θα ενημερώνεται όσον αφορά τις ποσότητες παραγωγής καθημερινά, μέσω ειδικού λογισμικού.
11. Αύξηση της αγροτικής χρηματοδότησης – με ενίσχυση ή εγγυοδοσία έως 1 δις.
12. Χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης για τη χρήση νέας τεχνολογίας σε αυτοματισμούς και γεωργία ακριβείας (precision farming) – σε συνεργασία με τον επιστημονικό τομέα της χώρας.
13. Χρηματοδότηση εισφορών για απασχολούμενους στον πρωτογενή τομέα.
14. Δημιουργία ενός κεντρικού οργάνου για τον πρωτογενή τομέα που να δίνει τις σωστές κατευθύνσεις στους αγρότες – κατά το παράδειγμα του Ισραήλ.

Ενέργεια

Το μεγάλο πρόβλημα της οικονομίας μας και της κοινωνίας, είναι η ενέργεια. Η Ελλάδα έχει το ακριβότερο κόστος στην ΕΕ – ενώ το αντισταθμίζει με την υψηλότερη επιδότηση σε ορισμένους καταναλωτές, εις βάρος των ελλειμμάτων και του χρέους. Εκτός όμως του ότι δεν καλύπτονται όλοι, το κόστος ενέργειας τροφοδοτεί τον πληθωρισμό.

Τα μέτρα επιδότησης της ενέργειας εκτιμώνται στα 10,6 δις το 2022. Φαίνεται πάντως ότι, δεν θα σταματήσει η καταστροφική πολιτική – οπότε θα χρειαστούν πρόσθετες επιδοτήσεις. Σύμφωνα με την  έκθεση ή αξιολόγηση της Μεταεποπτείας, οι δανειστές προβλέπουν ότι θα παραμείνουν υψηλές οι δαπάνες το 2023 – στο 5,8% του ΑΕΠ, από 5,5% του ΑΕΠ το 2022.

Εν προκειμένω, εάν συνεχισθεί η ίδια καταστροφική πολιτική – με τα δεδομένα που ισχύουν για την προμήθεια LNG από την Ευρώπη και με τον τρόπο τιμολόγησής του ρεύματος. Με την δική μας πρόταση όμως, θα υπάρξει εξοικονόμηση σε μεγάλο βαθμό – ενώ έχει ενδιαφέρον το ότι, οι δανειστές προβλέπουν πως ένα μεγάλο μέρος των επιδοτήσεων θα καλυφθεί από τα υπερκέρδη, κατά 3,1% του ΑΕΠ το 2022 και 5,3% το 2023.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Κατάργηση του Χρηματιστηρίου Ενέργειας και αποσύνδεση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας από την τιμή του φυσικού αερίου.
2. Άμεση ενεργοποίηση όλων των διαθέσιμων λιγνιτικών μονάδων. Οι λιγνιτικές μας μονάδες θα πρέπει να επανέλθουν στο δημόσιο (αυτόνομα, εάν όχι με την πλειοψηφία της ΔΕΗ) – όπως επίσης τα μεταλλευτικά δικαιώματα επί των λιγνιτωρυχείων.
3. Αναστολή του προγράμματος απολιγνιτοποίησης, τουλάχιστον για εκείνο το χρονικό διάστημα που διαρκεί η ενεργειακή κρίση – γνωρίζοντας πως είναι δυνατός ο τριπλασιασμός της λιγνιτικής μας παραγωγής. Εκτός αυτού, δεν πρέπει το δημόσιο να καταβάλλει είτε άμεσα, είτε μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, δαπάνες απολιγνιτοποίησης της ιδιωτικής ΔΕΗ.
4. Προώθηση των εξορύξεων, ειδικά νότια της Κρήτης – όπου εάν οι ανάδοχοι καθυστερούν, θα πρέπει να προκηρυχτούν νέοι διαγωνισμοί ή να προωθηθούν με ίδια μέσα.
5. Προώθηση ενδογενών τεχνολογικών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας – όπως τα βιοκαύσιμα και η γεωθερμία. Όσον αφορά δε τα φωτοβολταϊκά, τις ανεμογεννήτριες και τις μονάδες αποθήκευσης, θα πρέπει τουλάχιστον να κατασκευάζονται στην Ελλάδα.
6. Εκπόνηση μελέτης πυρηνικού εργοστασίου – έρευνα εκμετάλλευσης τυχόν ορυκτών πυρηνικών καυσίμων που υπάρχουν, εάν, στην ελληνική επικράτεια.

Τουρισμός

Συνεχίζεται η υπερβολική εξάρτηση της χώρας μας από τον τουρισμό – ειδικά από τον φθηνό μαζικό αν και υπήρξε μια βελτίωση το 2022 με την επανάκαμψη της τουριστικής κίνησης διεθνώς.

Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία (Ιανουάριος-Σεπτέμβριος 2022) της Τράπεζας της Ελλάδας, οι τουριστικές εισπράξεις ανήλθαν σε 15,6 δις € και έχουν φτάσει στα επίπεδα του 2019 (16,1 δις €) – αν και με σημαντικό πληθωρισμό οπότε με λιγότερες αφίξεις (23,7 εκ. σε σχέση με 26,9 εκ. το 2019).

Το γεγονός αυτό οδήγησε σε υψηλότερη κατά κεφαλή δαπάνη από το 2019 – αν και χαμηλότερη του 2021 όπου η κίνηση ήταν μικρότερη.

 

	2019	2020	2021	2022	Δ 2022/ 2019
Τουριστικές Εισπράξεις (€ εκ)	16,107.1	3,660.1	8,751.4	15,604.4	97%
Αφίξεις τουριστών (χιλιάδες)	26,953.4	6,147.4	11,619.4	23,686.7	88%
Μέση Δαπάνη (ανά ταξίδι μη κατοίκων στην Ελλάδα (€)	583.4	594.6	743.0	646.0	111%

Πηγή: ΤτΕ

Από την άλλη πλευρά, ο τουρισμός με εισαγόμενες προμήθειες, με εισαγόμενους εργαζόμενους και με ξένης ιδιοκτησίας πάγια (αεροδρόμια, ξενοδοχεία) δημιουργεί εμπορικά ελλείμματα από τις εκροές συναλλάγματος – ενώ εξυπηρετεί όλο και λιγότερο τα εγχώρια εισοδήματα.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Αύξηση της μέσης δαπάνης, τουλάχιστον στα επίπεδα της Πορτογαλίας – έστω με ενδεχόμενη μείωση των τουριστικών αφίξεων, προς όφελος όμως των υποδομών μας.
2. Επέκταση της σεζόν και προσθήκη/ενίσχυση νέων μορφών τουρισμού – για παράδειγμα ιαματικός/ευεξίας, αγροδιατροφικός, θρησκευτικός, ιατρικός και φυσιολατρικός.
3. Σύνδεση των ενισχύσεων στον τουρισμό, με την κατανάλωση εγχωρίων προμηθειών.
4. Σύνδεση του κοινωνικού τουρισμού, με κοινότητες που έχουν ανάγκη στήριξης – όπως η πυρόπληκτη Βόρεια Εύβοια.
5. Περιορισμός του Airbnb, για παράδειγμα με ποσόστωση, όσον αφορά τα δωμάτια ανά περιοχή – έτσι ώστε να μην αλλοιώνει περιοχές και κατοικίες αυξάνοντας τα ενοίκια, εκτός της όχλησης και του ανταγωνισμού με τις τουριστικές επιχειρήσεις, για πελάτες και εργαζομένους.
6. Κίνητρα για την αυτοματοποίηση των τουριστικών επιχειρήσεων, όπως αρχίζει να γίνεται στο εξωτερικό, με ρομπότ για σερβιτόρους, καθαρισμό, μαγείρεμα κλπ. – με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης
7. Καμιά εισαγωγή εργαζόμενων από τρίτες χώρες. Κίνητρα απασχόλησης ημεδαπών, έτσι ώστε να είναι ικανοποιητικές οι αμοιβές και οι συνθήκες απασχόλησης.

Ακίνητα

Η ακίνητη περιουσία, ως οικονομική δραστηριότητα, έχει φτάσει στο 14,5% του ΑΕΠ από 11,6% το 2005 – αποτελώντας ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει μια ακόμη χρόνια νοσηρότητα του ελληνικού οικονομικού μοντέλου – με την έννοια πως συνεχίζεται η μεταπολεμική πρακτική της επένδυσης σε σπίτια, αντί στην παραγωγή ή/και επειδή δεν υπάρχει παραγωγή.

Παρά το υψηλό όμως ποσοστό ιδιοκατοίκησης, αν και μειώνεται σταθερά, η πίεση για τα νοικοκυριά αυξάνεται λόγω του ΕΝΦΙΑ, των κόκκινων δανείων, των τεκμηρίων και των αυξανόμενων επιτοκίων – ενώ σε αυτό το περιβάλλον ευημερούν οι κερδοσκόποι με μεγάλη ρευστότητα που εκμεταλλεύονται επί πλέον φορολογικές απαλλαγές για τις συναλλαγές τους.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Εξαίρεση των ακινήτων των πλειστηριασμών από κρατικές επιδοτήσεις – όπως είναι η απαλλαγή τους από το φόρο υπεραξίας.
2. Να μην παρέχονται φοροαπαλλαγές για μεταβιβάσεις ακινήτων, όταν τα σπίτια έχουν διακρατηθεί για λιγότερο από πέντε χρόνια.
3. Συνέχιση του μέτρου της ενεργειακής αναβάθμισης και των προσόψεων με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης – υπό την προϋπόθεση όμως να χρησιμοποιούν εγχώρια υλικά.
4. Κατάργηση του ΕΝΦΙΑ και των τεκμηρίων διαβίωσης – τουλάχιστον όσον αφορά την ακίνητη περιουσία, σε σχέση με την ιδιοκατοίκηση και τα χαμηλά εισοδήματα.

Παραγωγή (Μεταποίηση)

Το μεγάλο πρόβλημα της οικονομίας μας που επίσης κρύβεται κάτω από το χαλί, είναι το κλιμακούμενο εμπορικό μας έλλειμμα, με τις εισαγωγές να έχουν αυξηθεί πολύ περισσότερο από τις εξαγωγές – κάτι που τεκμηριώνει την πτώση της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας και τον αδύναμο παραγωγικό μας ιστό.

Η βιομηχανία έχει καταρρεύσει στο 8 έως 9% του ΑΕΠ μας, με την ΕΕ να ευρίσκεται στο 15% – με στόχο το 20%. Κατά τη δική μας άποψη λοιπόν, αρχικά πρέπει να δημιουργήσουμε παραγωγική βάση, με στόχο την εξοικονόμηση των εισαγωγών – ενώ αργότερα να ενισχύσουμε τις εξαγωγές.

Η σημερινή συγκυρία αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα – επειδή, λόγω της αλλαγής σε επίπεδο εφοδιαστικών αλυσίδων, παρατηρείται μετατόπιση των παραγωγικών μονάδων εκτός της Κίνας (Reshoring). Μία άλλη τάση είναι η αύξηση του κόστους της ενέργειας που θα οδηγήσει στη μετανάστευση των βιομηχανιών από την κεντρική Ευρώπη – τις οποίες και θα μπορούσε να διεκδικήσει η χώρα μας, εάν επιλύσει φυσικά το θέμα της ενέργειας από ίδιες πηγές, όπως προτείνουμε.

Η Ελλάδα έχει τεράστια παρουσία στο ναυτιλιακό τομέα, όπως επίσης εμπειρία στο ναυπηγοεπισκευαστικό – οπότε θα πρέπει να επαναδραστηριοποιηθούν οι μεγάλες μονάδες, έτσι ώστε να αποτελέσουν κινητήρια δύναμη για όλο τον χώρο της εξυπηρέτηση της ναυτιλίας. Το ΕΒΕΠ εκτιμά πως μπορούν να προστεθούν στο ΑΕΠ μας 18 δις € από Ναυπηγοεπισκευή-Ναυτιλιακό cluster  –  ενώ η Ernst & Young αυξάνει τις εκτιμήσεις της για ολόκληρο το ναυτιλιακό cluster στα 25,9 δις €, με έως και 550.000 θέσεις εργασίας.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Άμεση επαναδραστηριοποίηση των προβληματικών επιχειρήσεων ή σε εκκαθάριση – όπως της ΛΑΡΚΟ ή της ΕΒΖ. Ειδικά η ΛΑΡΚΟ, πρέπει να αποτελέσει κομβικό σημείο για την ανάπτυξη τομέα ηλεκτροκίνησης – ενώ μπορεί να επιδοτηθεί με ειδικά μέτρα της ΕΕ, μέσω του «battery alliance».
2. Άμεση επαναδραστηριοποίηση των ναυπηγείων Σκαραμαγκά και Ελευσίνας – όπου της Ελευσίνας μπορούν να λειτουργήσουν εν μέρει ως αμυντική βάση, έναντι οφειλών στο Πολεμικό Ναυτικό για τα εξοπλιστικά προγράμματα, ενώ στο εμπορικό τμήμα να αναζητηθούν συνεργασίες.
3. Άμεση δραστηριοποίηση των αμυντικών βιομηχανιών. Κινητοποίηση της ΕΒΟ για την αναπλήρωση των πυρομαχικών που στάλθηκαν στην Ουκρανία – καθώς επίσης για τις εγχώριες εξοπλιστικές ανάγκες. Ένταξη της ΕΛΒΟ στα εξοπλιστικά της ΕΕ και του Ελληνικού Στρατού – είτε για πολεμικά οχήματα, είτε βοηθητικά, είτε για κρατικές υπηρεσίες, όπως για τα ΜΜΜ, την πυροσβεστική κλπ. Διατήρηση της ΠΥΡΚΑΛ με τη μεταφορά της προτού γίνει ο Υμηττός πάρκο – καθώς επίσης ενίσχυση της ΕΑΒ. Στήριξη του προγράμματος εγχώριου drone.
4. Δραστηριοποίηση του Εθνικού Συμβουλίου για τη Βιομηχανία – έτσι ώστε να υπάρχουν στοχευμένες κατευθύνσεις ως προς τη μεταποίηση.

Υγεία

Η πανδημία ανέδειξε τα προβλήματα του υγειονομικού τομέα που προέκυψαν από τα μνημόνια. Κυρίως έλλειψη σε ΜΕΘ που πρέπει να τριπλασιαστούν, σε παθολόγους, σε εντατικολόγους, σε νοσηλευτικό προσωπικό και στις υποδομές, όπως στις διακομιδές.

Οι δαπάνες των Νοσοκομείων, προβλέπεται στον Προϋπολογισμό να ανέλθουν στα 3,29 δις  το 2023 από 3,35 δις  το 2022. Ως μέτρο σύγκρισης, το 2019, πριν την πανδημία, ανήλθαν σε 2,6 δις €.  Το κόστος μισθοδοσίας στα νοσοκομεία αυξάνεται σε 748 εκ. € το 2023 από 734 εκ. € το 2022 και 691 εκ. € το 2021 πριν τις αναστολές – ενώ το 2019 ήταν 554 εκ. €.

Επομένως, έχουμε μία αύξηση της μισθοδοσίας κατά 43 εκ. € το 2022  και επί πλέον 14 εκ. € το 2023.  Αυτά δεν είναι αρκετά για την πλήρωση των ελλείψεων και την προσαρμογή των αποδοχών σε ικανοποιητική επίπεδα με τις συνθήκες αγοράς – ενώ καλύπτουν μόνο τις αυξήσεις του πληθωρισμού του 2022.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Αύξηση 10% των κονδυλίων για την υγεία και για τα νοσοκομεία – σε καμία περίπτωση την οριακή μείωση που διαπιστώθηκε στον προϋπολογισμό του 2023, σε σχέση με το 2022. Δηλαδή περίπου 350 εκ. € ακόμα συνολικά – από τα οποία 75 εκ. € δαπάνες για το υπάρχον προσωπικό
2. Κίνητρα για τη στελέχωση του ΕΣΥ – με ειδικότητες και νοσηλευτές σε όποιο σημείο της επικράτειας χρειάζεται.

Άμυνα

Η χώρα μας απειλείται και έχει αναλώσει αποθέματα από την αποστολή όπλων στην Ουκρανία – 3,3% του αμυντικού προϋπολογισμού κατά το SIPRI μέχρι αρχές Οκτωβρίου 2022 ή 260 εκ. €, με βάση το Ινστιτούτο του Κιέλου μέχρι τον Ιούνιο.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Άμεση αναπλήρωση των εξοπλισμών που στάλθηκαν στην Ουκρανία, αξίας τουλάχιστον 260 εκ. €.
2. Η εγχώρια προστιθέμενη αξία στα εξοπλιστικά θα πρέπει να είναι τουλάχιστον στο 25% – κάτι που δίνει παραγωγική δυναμική, χωρίς την παρεμβολή των κανονισμών ΠΟΕ.
3. Χορήγηση μισθολογικών αυξήσεων στο προσωπικό των ΕΔ, τουλάχιστον στο ύψος του πληθωρισμού – με αξιοπρεπής αμοιβές των ανώτατων διοικητικών στελεχών.

Δημόσιο Χρέος

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα λήξης του χρέους του ΟΔΔΗΧ, το 2023 υπάρχουν πληρωμές ύψους 16,3 δις € ή περίπου 8% του ονομαστικού ΑΕΠ του 2022, ως κόστος χρηματοδότησης – ενώ το ίδιο έτος ξεκινάει η αποπληρωμή του EFSF, με 1,7 δις € που αυξάνονται στη συνέχεια και κλιμακώνουν το κόστος εξυπηρέτησης, από την αύξηση των επιτοκίων.

Χρειάζεται ελάφρυνση χρέους. Η αναφερόμενη στην 1^η Αξιολόγηση της Μεταεποπτείας, για περικοπή της αύξησης των επιτοκίων step up κατά 6 δις € απροεξόφλητα την περίοδο 2023-2049, δηλαδή 230 εκ./€ χρόνο δεν επαρκεί.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Εξοικονόμηση έως 2 δις €, με την αναστολή της πληρωμής μέρους των δανείων μας – όπως για παράδειγμα του EFSF, με παράταση στο μέλλον.
2. Να μην περιλαμβάνονται στο πλεόνασμα που παρακολουθεί η ΕΕ οι αμυντικές δαπάνες – επίσης οι ενεργειακές στον βαθμό που εξαρτώνται από απαιτήσεις της ΕΕ, όπως για το χρηματιστήριο ενέργειας και τη χρήση LNG.
3. Να συνεχιστεί η προσπάθεια που ξεκίνησε, για τη διεκδίκηση των πολεμικών επανορθώσεων.

ΠΔΕ – Επενδύσεις

Τα μνημονιακά χρόνια υπήρξε κατάρρευση των επενδύσεων, εις βάρος της ανάπτυξης. Ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου σε σταθερές τιμές του προηγουμένου έτους, αυξήθηκε στα μόλις 27 δις € το 2021, από 25,5 δις € το 2020, ενώ το 2007 ήταν στα 61,8 δις €. Το ΠΔΕ είναι πολύ βασικό για την ανάκαμψη της οικονομίας μας – ενώ προβλέπεται να ανέλθει σε 8,3 δις € το 2023 και μαζί με το Ταμείο Ανάκαμψης στα 11,96 δις από 11,6 δις το 2022.

Όμως, δεν παρέχονται πλέον όλα τα ποσά του Ταμείου Ανάκαμψης και των ΕΣΠΑ για επενδύσεις – αλλά και για κοινωνικές δαπάνες. Η αποπροσανατολιστική αυτή τακτική πρέπει να σταματήσει – με την έννοια πως θα πρέπει να διαχωρίζονται τα χρήματα που είναι για παραγωγικές επενδύσεις, από αυτά για δαπάνες του προϋπολογισμού.

Εμείς προτείνουμε να ανέλθει το ΠΔΕ τουλάχιστον στα 10 δις € – εξ ολοκλήρου όμως για έργα συσσώρευσης κεφαλαίου. Υπολογίζουμε ότι, στην παρούσα φάση περίπου το 25% του Ταμείου Ανάκαμψης και το 1/3 των ΕΣΠΑ (συγχρηματοδοτούμενο σκέλος) είναι για κοινωνικές δαπάνες – άρα πρόκειται περίπου 3 δις € που θα πρέπει να ανακατανεμηθούν για το 2023.

Εκτός αυτού, δεν πρέπει να επενδύονται τα χρήματα σε πανάκριβα έργα, για τα οποία δεν υπάρχει άμεση ανάγκη – αλλά οφείλουν να διατίθενται για καθαρά παραγωγικές επενδύσεις. Επίσης για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών της χώρας μας  – όπως ο ΒΟΑΚ, τα εγγειοβελτιωτικά/αντιπλημμυρικά, τα σιδηροδρομικά (Εγνατία και Δρόμος του Μεταξιού, σύνδεση λιμανιών κλπ.). Θα πρέπει δηλαδή να τεθούν προτεραιότητες, με κριτήριο το «κόστος-όφελος», όσον αφορά την παραγωγικότητα – καθώς επίσης τη συμβολή τους στις τοπικές κοινωνίες και στην απασχόληση. 

Προτείνουμε τα εξής:

1. Αύξηση του ΠΔΕ τουλάχιστον κατά 1,5 δις € ή ανακατανομή των κοινωνικών δαπανών του, για τη διεξαγωγή παραγωγικών επενδύσεων – όπως στην Άμυνα, στην Υγεία και στην Ενέργεια. Συνήθως για κάθε ένα ευρώ που επενδύεται εδώ, παράγονται δύο ευρώ (πολλαπλασιαστής της τάξης του 2).
2. Επανεκτίμηση του Ταμείου Ανάκαμψης και των έργων του – επειδή καθστερούν οι καταβολές και η κοστολόγηση όλων των προαπαιτουμένων του. Απεμπλοκή από χρηματοδοτήσεις που δεν δικαιολογούνται στη βάση κόστους-οφέλους.
3. Αντί τα ποσά του Ταμείου Ανάκαμψης να διατεθούν για την ψηφιοποίηση του δημοσίου, για ΑΠΕ και για συναφή έργα που εξυπηρετούν συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα, να χρησιμοποιηθούν για τα παρακάτω:

(α) Τα ποσά για ψηφιακά έργα να δοθούν στη γεωργία (precision farming, διαχείριση υδάτινων πόρων με IoT, άλλα agtech) και στην εθνική ασφάλεια (cyber security).

(β) Τα ποσά για τις πράσινες επενδύσεις να δοθούν στην ηλεκτροκίνηση με εγχώρια οχήματα, και για εγχώρια παραγωγή ενέργειας – όπως εγκαταστάσεις βιομάζας στον πρωτογενή τομέα, γεωθερμία και λιγνιτική παραγωγή με διακράτηση CO2.

(γ) Επενδύσεις στην εξοικονόμηση ενέργειας, όπως στο «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον»

Ιδιωτικοποιήσεις

Εν προκειμένω, δεν είναι επενδύσεις τα ξεπουλήματα δημόσιων επιχειρήσεων και στρατηγικών παγίων – ειδικά στις εξευτελιστικές τιμές που έχουν διαπιστωθεί, όπως αποδείχτηκε από τα 14 αεροδρόμια της Fraport. Πόσο μάλλον με καταχρηστικά δεδομένα, αφού επιχορηγούνται χωρίς βελτίωση των υπηρεσιών όπως φαίνεται από την ΤΡΑΙΝΟΣΕ – ή τα πληρώνουμε χρυσά μετά (ΔΕΗ, ΔΕΔΔΗΕ κλπ.).

Άλλωστε, ακόμη και οι άμεσες ξένες επενδύσεις που δεν αφορούν την εξαγορά υφισταμένων επιχειρήσεων, μειώθηκαν το 2021 κατά 14,2%  σε σύγκριση με το 2020 – στα μόλις 2,767 δις $, από 3,22 δις $ το 2020.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Αποκλεισμό από τις ιδιωτικοποιήσεις των στρατηγικών παγίων (λιμάνια, αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομος Εγνατία που προωθείεται παραχώρηση κάτω από το κόστος κατασκευής).
2. Πλήρη καταγραφή από ορκωτούς των ακινήτων του Υπερταμείου – αποτίμησή τους και επιστροφή όλων των οφειλόμενων φόρων μεταβίβασης, αφού δεν ανήκουν στο δημόσιο.
3. Διακοπή όλων των επιδοτήσεων προς το Υπερταμείο – για παράδειγμα των Αστικών Μεταφορών (ΟΑΣΑ, ΣΤΑΣΥ), των έργων της ΓΑΙΑΟΣΕ, της Διώρυγας της Κορίνθου κλπ.
4. Οι κοινωφελείς επιχειρήσεις, όπως η ΕΥΔΑΠ, η ΕΥΑΘ και τα MMM πρέπει να επιστρέψουν στον απευθείας έλεγχο του Δημοσίου – σύμφωνα με την απόφαση του ΣτΕ.
5. Τα ΕΛΠΕ πρέπει επίσης να επιστρέψουν στο δημόσιο, εν πρώτοις από το ΤΑΙΠΕΔ – αφού η Ελλάδα, λόγω των ενεργειακών της αποθεμάτων, χρειάζεται απαραίτητα μία πετρελαϊκή εταιρεία. Επίσης η ΔΕΠΑ και η ΔΕΣΦΑ, σε πλειοψηφικό ποσοστό – ενώ το δημόσιο πρέπει να ανακτήσει το 51% της ΔΕΗ, αρχικά με την επιστροφή του ποσοστού του Υπερταμείου.

Φορολογικά

Στο προϋπολογισμό προβλέπεται αύξηση εσόδων στα 56,7 δις το 2023 από 54,9 δις το 2022 επιβαρύνοντας την οικονομία. Το μεγαλύτερο μέρος των φόρων είναι ο ΦΠΑ που προβλέπεται στα 22,1 δις το 2023, από 21,4 δις το 2022 – έχοντας αυξηθεί από την πρόβλεψη των 18,7 δις, λόγω της ανάπτυξης εξαιτίας κυρίως του τουρισμού και του πληθωρισμού, από 17,6 δις το 2019.

Προτείνουμε τα εξής:

1. Κατάργηση του Ν128/75 – με τον οποίο οι χορηγήσεις των τραπεζών στις επιχειρήσεις επιβαρύνονται με 0,6%, ύψους περί τα 600 εκ. € ετήσια.
2. Μείωση των ειδικών φόρων στην ενέργεια, τα έσοδα των οποίων ήταν στην Ελλάδα στο 2,9% του ΑΕΠ το 2019 – τα υψηλότερα στην ΕΕ.
3. Μείωση του ΦΠΑ στα είδη πρώτης ανάγκης στην ενέργεια και στα γεωργικά εφόδια.